1614QVÆST. PROOEMIAL.
SEQVITVR ſecunda artis diuiſio, quæ eſt ratione finis, nimirum
in Practicas, & Theoreticas, ſeu Contemplatiuas. Hanc tradit Ari-
ſtoteles communi ſcholæ aſſenfu 8. Topic. cap. 2. & 2. Metaphyſ.
cap. I. text. 3. Practicæ artes ſunt, quarum finis eſt opus. Theoreti-
11Sciẽtiæ pra
cticæ finis
eſt opus: the
oreticæ ſola
veritatis co
gnitio. cæ, quarũ finis eſt ſola cognitio veritatis, vt docet Ariſtoteles, loco pro-
ximè citato. Quia verò Practicæ dirigunt actiones, & harum quædam ma
nent in ipſo agente, vt intellectio, & appetitio; quædam in externam ma-
teriam tranſeunt, atq́ ue in re alia exercentur, quæ teſte Ariſtotele lib. 6.
Ethic. cap. 4. effectiones dicuntur, vt nauis conſtructio; fit, vt ars Practica
diuidatur in agentes, quæ nimirum circa actiones; & in efficientes, quæ
22Ars practi
ca in agen-
tes, & effi-
cientes di-
ſtribuitur. circa effectiones occupantur. Quam partitionem aſsignat Ariſtoteles.
Sed idem, tum cap. 2. lib. 6. Metaphyſ. text. 4. tum libr. 8. Topic. cap. 2. tria
facit ſcientiarum genera, Contemplantium, Agentium, Efficientium; cu-
ius diuiſionis ratio ex proximè dictis conſtat.
in Practicas, & Theoreticas, ſeu Contemplatiuas. Hanc tradit Ari-
ſtoteles communi ſcholæ aſſenfu 8. Topic. cap. 2. & 2. Metaphyſ.
cap. I. text. 3. Practicæ artes ſunt, quarum finis eſt opus. Theoreti-
11Sciẽtiæ pra
cticæ finis
eſt opus: the
oreticæ ſola
veritatis co
gnitio. cæ, quarũ finis eſt ſola cognitio veritatis, vt docet Ariſtoteles, loco pro-
ximè citato. Quia verò Practicæ dirigunt actiones, & harum quædam ma
nent in ipſo agente, vt intellectio, & appetitio; quædam in externam ma-
teriam tranſeunt, atq́ ue in re alia exercentur, quæ teſte Ariſtotele lib. 6.
Ethic. cap. 4. effectiones dicuntur, vt nauis conſtructio; fit, vt ars Practica
diuidatur in agentes, quæ nimirum circa actiones; & in efficientes, quæ
22Ars practi
ca in agen-
tes, & effi-
cientes di-
ſtribuitur. circa effectiones occupantur. Quam partitionem aſsignat Ariſtoteles.
Sed idem, tum cap. 2. lib. 6. Metaphyſ. text. 4. tum libr. 8. Topic. cap. 2. tria
facit ſcientiarum genera, Contemplantium, Agentium, Efficientium; cu-
ius diuiſionis ratio ex proximè dictis conſtat.
Rurſus ars agens diuiditur in eam, quæ functiones intellectus dirigit,
33Ars agens
in moralẽ,
& rationa-
lem. hoc eſt, in artem diſſerendi, quæ eſt Dialectica; & in eam, quæ gubernat,
moderaturq́ , actiones voluntatis; & dicitur Moralis ſcientia. Huius autẽ
ſpecies tres ſunt. Ethica, Oeconomica, Politica. Ethica vnunquenq; ho-
minem ad morum probitatem erudit. Oeconomica tradit rationem gu-
44Moralis in
Ethicã, Oe-
conomicam
Foliticam. bernandæ familiæ. Politica in Ciuitatum, & rerum publicarum guberna-
tionem incumbit. Ad hanc verò ſpectat iuris ciuilis doctrina, & Pontificij
iuris magna pars. Nam, quæ fidei decretis continetur, ad Theologiã (cu-
ius principia fidei lumine cognoſcuntur) referenda eſt; Politicæ quinque
potiſsimùm numerantur ſpecies; Monarchia, id eſt principatus vnius;
Ariſtocratia, optimatum; Democratia, popularium; Oligarchia, paucorũ
diuitum, & regimen ex his miſtum. Conſule Ariſtotelem lib. 3. Pol. cap. 5.
& I. Rhet. cap. 8. D. Thom. lib. I. de regimine principum cap. 3.
33Ars agens
in moralẽ,
& rationa-
lem. hoc eſt, in artem diſſerendi, quæ eſt Dialectica; & in eam, quæ gubernat,
moderaturq́ , actiones voluntatis; & dicitur Moralis ſcientia. Huius autẽ
ſpecies tres ſunt. Ethica, Oeconomica, Politica. Ethica vnunquenq; ho-
minem ad morum probitatem erudit. Oeconomica tradit rationem gu-
44Moralis in
Ethicã, Oe-
conomicam
Foliticam. bernandæ familiæ. Politica in Ciuitatum, & rerum publicarum guberna-
tionem incumbit. Ad hanc verò ſpectat iuris ciuilis doctrina, & Pontificij
iuris magna pars. Nam, quæ fidei decretis continetur, ad Theologiã (cu-
ius principia fidei lumine cognoſcuntur) referenda eſt; Politicæ quinque
potiſsimùm numerantur ſpecies; Monarchia, id eſt principatus vnius;
Ariſtocratia, optimatum; Democratia, popularium; Oligarchia, paucorũ
diuitum, & regimen ex his miſtum. Conſule Ariſtotelem lib. 3. Pol. cap. 5.
& I. Rhet. cap. 8. D. Thom. lib. I. de regimine principum cap. 3.
Iam verò exijs, quas efficientes vocari diximus, quædam dirigunt ex-
ternum ſermonem, quo cum alijs communicamus; vt Grãmatica, & Rhe-
torica: quædam res alias externas, vt ars pingendi, ſaltandi, ædificandi,
aliæq́ complures. Sciendum tamen eſt nomen efficientium interdũ poſſe
accipi ita, vt ijs tantùm conueniat, quarum opus poſt confectionem ma-
net, vt pictura, quæ vſurpatio inuenitur apud Ariſtotelem lib. I. mag. Mo-
ral. cap. 33. & lib. 6. Ethic. cap. 4. & 5. Ac iuxta illam, neq́ Rhetorica, neq́
Grãmatica, inter effectrices, ſed inter practicas recenſendæ erunt, quia
earũ opus, ſaltẽ per ſe, non manet. Prior tamen vſurpatio proprior, & ve-
rior eſt; nam hæc Artium diſtinctio ſumitur ex fine; finis autem immedia-
tus artiũ eſt actio, quã dirigunt: at inter actiones hoc eſt vniuerſale diſ-
crimẽ, quòd aliquæ ſint immanẽtes, orianturq́ à potentijs cognoſcẽtibus
& appetẽtibus; aliæ tranſeũtes, quæ progrediũtur à potentia motiua, vel
per ſe ſolã, vel medio aliquo inſtrumẽto; idẽ igitur diſcrimẽ artibus accõ
modandũ eſt, vt illæ dicãtur agẽtes, quæ dirigunt actionẽ internã, ſeu im-
manentẽ; illæ efficiẽtes, quæ moderantur actionẽ externã, ſeu tranſ quòd verò poſt actionẽ pſeue tous, vel nõ, id per accidẽs eſt ad artẽ.
ternum ſermonem, quo cum alijs communicamus; vt Grãmatica, & Rhe-
torica: quædam res alias externas, vt ars pingendi, ſaltandi, ædificandi,
aliæq́ complures. Sciendum tamen eſt nomen efficientium interdũ poſſe
accipi ita, vt ijs tantùm conueniat, quarum opus poſt confectionem ma-
net, vt pictura, quæ vſurpatio inuenitur apud Ariſtotelem lib. I. mag. Mo-
ral. cap. 33. & lib. 6. Ethic. cap. 4. & 5. Ac iuxta illam, neq́ Rhetorica, neq́
Grãmatica, inter effectrices, ſed inter practicas recenſendæ erunt, quia
earũ opus, ſaltẽ per ſe, non manet. Prior tamen vſurpatio proprior, & ve-
rior eſt; nam hæc Artium diſtinctio ſumitur ex fine; finis autem immedia-
tus artiũ eſt actio, quã dirigunt: at inter actiones hoc eſt vniuerſale diſ-
crimẽ, quòd aliquæ ſint immanẽtes, orianturq́ à potentijs cognoſcẽtibus
& appetẽtibus; aliæ tranſeũtes, quæ progrediũtur à potentia motiua, vel
per ſe ſolã, vel medio aliquo inſtrumẽto; idẽ igitur diſcrimẽ artibus accõ
modandũ eſt, vt illæ dicãtur agẽtes, quæ dirigunt actionẽ internã, ſeu im-
manentẽ; illæ efficiẽtes, quæ moderantur actionẽ externã, ſeu tranſ quòd verò poſt actionẽ pſeue tous, vel nõ, id per accidẽs eſt ad artẽ.