2422QVÆST. PROOEMIAL.
lam deniq́ ue(vt hæc omnia diſſerendi verbo complectar) artem eſſe diſ-
ſerendi putant.
ſerendi putant.
Ex hac vltima acceptione, quæ licet minùs frequens ſit, quàm ſecunda
11Dialectica
definitur
doctrina
diſſerendi. & tertia, eſt tamen pręcipua, &omnium maximè philoſophica, impoſitum
eſt nomen Dialecticæ toti arti diſſerendi. Quæ proinde rectè definitur.
Ars, ſiue doctrina diſſerendi, accepto diſſerendi verbo in vltimo ſignifi-
cato: non quaſi ſola Dialectica veritatem inquirat diſſerendo, id enim
cæteris diſciplinis commune eſt, ſed quòd ea tantùm doceat, quo pacto
mens noſtra rectè, & ſine errore diſſerat, id eſt, incognita ex notioribus
22Quis finis
proximus,
quis remo-
tus Diale-
tic inueſtiget. Hinc vterque Dialecticæ finis, proximus, ſcilicet, & remotus,
innoteſcit. Nam proximus, qui ab eiuſdem artis officio non differt, eſtviã
& normas diſſerendi præſcribere: finis verò remotus, & mediatus eſt, ip-
ſum diſſerendi opus, primùm in eàdem facultate, deinde in cæteris, quæ
paulò poſt vberiùs explicanda ſunt.
11Dialectica
definitur
doctrina
diſſerendi. & tertia, eſt tamen pręcipua, &omnium maximè philoſophica, impoſitum
eſt nomen Dialecticæ toti arti diſſerendi. Quæ proinde rectè definitur.
Ars, ſiue doctrina diſſerendi, accepto diſſerendi verbo in vltimo ſignifi-
cato: non quaſi ſola Dialectica veritatem inquirat diſſerendo, id enim
cæteris diſciplinis commune eſt, ſed quòd ea tantùm doceat, quo pacto
mens noſtra rectè, & ſine errore diſſerat, id eſt, incognita ex notioribus
22Quis finis
proximus,
quis remo-
tus Diale-
tic inueſtiget. Hinc vterque Dialecticæ finis, proximus, ſcilicet, & remotus,
innoteſcit. Nam proximus, qui ab eiuſdem artis officio non differt, eſtviã
& normas diſſerendi præſcribere: finis verò remotus, & mediatus eſt, ip-
ſum diſſerendi opus, primùm in eàdem facultate, deinde in cæteris, quæ
paulò poſt vberiùs explicanda ſunt.
ARTICVLVS II.
Dialecticæ in docentem, & vtentem partitio explicatur.
QVOD in fine ſuperioris artic.
diximus, nimirùm ad Dialecticam
33Dialectica
in docentẽ,
& vtẽtem
diuiditur. pertinère tum regulas, tum vſum diſſerendi, occaſionem præbuit
Philoſophis diſtinguendi hanc artem in docentem, &vtentem; quã
diſtinctionem vſurpant poſt Arabes D. Thomas, 5. Metaphyſ. lect. 4. Sco-
44D.Thom.
Scot. tus quæſt. I. in Porphyr. & initio Elenchor. poſterioreſq́ ue interpretes:
vſurpauerantq́ ; Græci alijs nominibus, nam Dialecticam vtentem appel-
lant, cum rebus concretam: docentem verò, à rebus auulſam; eo quòd illa
non ſeparetur à rebus aliarum ſcientiarum: hæc autem ab aliarum ma-
teria ſeiuncta ſit, & nudas diſſerendi formas per ſe contempletur, atq́ ue
præſcribat.
33Dialectica
in docentẽ,
& vtẽtem
diuiditur. pertinère tum regulas, tum vſum diſſerendi, occaſionem præbuit
Philoſophis diſtinguendi hanc artem in docentem, &vtentem; quã
diſtinctionem vſurpant poſt Arabes D. Thomas, 5. Metaphyſ. lect. 4. Sco-
44D.Thom.
Scot. tus quæſt. I. in Porphyr. & initio Elenchor. poſterioreſq́ ue interpretes:
vſurpauerantq́ ; Græci alijs nominibus, nam Dialecticam vtentem appel-
lant, cum rebus concretam: docentem verò, à rebus auulſam; eo quòd illa
non ſeparetur à rebus aliarum ſcientiarum: hæc autem ab aliarum ma-
teria ſeiuncta ſit, & nudas diſſerendi formas per ſe contempletur, atq́ ue
præſcribat.
Ad huius rei explanationem aduertendum eſt in quacunque arte pra-
55In artepra
ctica ab v-
ſu doctrina
cecernitur. ctica, quæ methodo, & via traditur, aliquo modo diſtinctam eſſe doctri-
nam ab vſu; nam doctrina eſt illud dictamen, ſiue norma, qua ars præſcri-
bit modum operis efficiendi, & quæ ſine vllo opere exiſtere poteſt; vſus
autem eſt ipſa operis executio, quæ eſt operatio ſupponens priorẽ nor-
mam, qua dirigitur, & regulatur; exemplum deſumatur ex arte pingendi,
qua qui affectus eſt, primò concipit intellectu, quo pacto deducenda ſint
lineamenta, & inducendi colores picturæ, quam molitur: quæ ſunt præ-
cepta artis. Deinde penicillum ſumit, producit lineam, addit colorem:
qui eſt eiuſdem artis vſus. Eodem modo res habet in Dialectica, nam qui
inſtructus eſt habitu dialectico inclinante ad efficiendum ſyllogiſmum
in Barbara verbi cauſa, primò format hoc iudicium. Syllogiſmus confta-
re debet ex tribusvniuerſalibus affirmatiuis hoc modo complicatis. Qui
actus eſſe poteſt abſque illa ſyllogiſmi confectione. Deinde per actum di-
ftinctum conficit ſyllogiſmum ad normam prioris actus. Ac prior quidẽ
actus eſt doctrina actualis, & habitus, qui illius cauſa eſt, appellatur Dia-
lectica docens; poſterior verò eſt vſus, & habitus, qui ad illum concurrit,
vtens Dialectica nuncupatur.
55In artepra
ctica ab v-
ſu doctrina
cecernitur. ctica, quæ methodo, & via traditur, aliquo modo diſtinctam eſſe doctri-
nam ab vſu; nam doctrina eſt illud dictamen, ſiue norma, qua ars præſcri-
bit modum operis efficiendi, & quæ ſine vllo opere exiſtere poteſt; vſus
autem eſt ipſa operis executio, quæ eſt operatio ſupponens priorẽ nor-
mam, qua dirigitur, & regulatur; exemplum deſumatur ex arte pingendi,
qua qui affectus eſt, primò concipit intellectu, quo pacto deducenda ſint
lineamenta, & inducendi colores picturæ, quam molitur: quæ ſunt præ-
cepta artis. Deinde penicillum ſumit, producit lineam, addit colorem:
qui eſt eiuſdem artis vſus. Eodem modo res habet in Dialectica, nam qui
inſtructus eſt habitu dialectico inclinante ad efficiendum ſyllogiſmum
in Barbara verbi cauſa, primò format hoc iudicium. Syllogiſmus confta-
re debet ex tribusvniuerſalibus affirmatiuis hoc modo complicatis. Qui
actus eſſe poteſt abſque illa ſyllogiſmi confectione. Deinde per actum di-
ftinctum conficit ſyllogiſmum ad normam prioris actus. Ac prior quidẽ
actus eſt doctrina actualis, & habitus, qui illius cauſa eſt, appellatur Dia-
lectica docens; poſterior verò eſt vſus, & habitus, qui ad illum concurrit,
vtens Dialectica nuncupatur.
Aduertendum ſecundò eſt vſum diſſerendi, aut cerni in materia necel-