11987TERTIVS.
Reliquæ rationes, quæ inter eoſdem terminos cadunt, quæ ſunt, primi ad quartum uel ſextum, ſecundi ad
tertium uel quintum, tertij ad quintum, & quarti ad ſextum, ex reliquorum numerorum rationibus minime
componi poſſunt. Reſtat ut huiuſmodi compoſitiones experientia dirigamus , ſuisq́; regulis exerceamus, Fin-
gamus igitur ſextum ignorari numerum, quem uolumus inuenire. duc ſecundum in tertium, & productum par
tire per primum, & quartum rurſus ex partitione terminorum duces in quintum, productumq́; partire per quar
tum, habebis quæſitum numerum . eſto in eo primo ordine. 9. ignoratus numerus. ducito 2. in 3. fient
6. quæ per. 1. partita ſex ſimiliter erunt, hæc ducito in 6. quintum uidelicet numerum, reddentur. 36.
quæ partita per 4. dabunt. 9. qui erat quæſitus , & ignoratus numerus. Quod ſi quintus ignotus fuerit
ducito primum in quartum, & quod inde prouenit partire per tertium , & quod ex partitione effeceris duci-
to in ſextum, & progenitum partire per ſecundum, habebis quæſitum numerum quintum. Exempli gratia i-
1110 gnoretur numerus. 6. qui quintus est in ordine . ducito. 1. in 4. reddet 4. qui partitus per 3. red-
det unum & tertiam. hunc multiplicato per. 9. produces duodecim, qui numerus ſi per. 2. partiatur igno
ratum numerum manifestabit, hoc eſt. 6. ſed ſi quartus quærendus ſit, duc ſecundum in tertium, & produ-
ctum partire per primum, & quotum numerum inde prouenientem , per quintum ducito , & productum per
ſextum partire, hoc modo, ignoretur 4. ducito duo in tria reddentur. 6. partire ſex per unum reddent
6. Hæcper. 6. numeri quintirurſum multiplicabis, reddentur. 36. quæ partita per nouem dabunt. 4.
qui optatus, & ignoratus numerus quærebatur. At ſi tertius ignoretur, duc primum in quartum, conſur-
gentem partire per ſecundum, prouenientem ex partitione illa ducito in ſextum, & procreatum inde terminum
partire per quintum hoc modo. Ignoretur numerus. 3. duc unum in 4. reddes. 4. quæ diuiſa per. 2.
dabunt. 2. hæc multiplica per 9. habebis. 18. quæ partita per ſex, dabunt tria, qui numerus quæreba-
2220 tur. Quinto ſi ſec undum quæſieris, duc primum in quartum, productum partire per tertium, quotum proue-
nientem ducito in ſextum, productum demum partire per quintum, hoc modo . Duc unum in 4. reddentur
4. quæ diuiſa per 3. reddent unam & tertiam. quæ ducta per nouem efficient duodecim, hæc diuiſa per ſex
dabunt binarium repertum numerum. Demum ſi primum numerum quæris, ducito ſecundum in tertium, pro-
uenientem partire per quartum, quotus ex ipſa diuiſione ducito per quintum, productumque diuidito per ſex-
tum, relinquetur primus hoc modo, quæratur unitas, quæ prima erat in ordine, ducito. 2. in 3. efficies
6. quæ diuiſa per quatuor, dabunt unum & dimidium, quæmultiplicata per 6. producunt 9. quæ per quæ
hoc est ſe xtum partita restituunt unitatem, quæ antea ignorabatur . Hæc ſunt quæ de proportionibus, ac de
earum comparationibus afferre uolui, quæ ſi diligenter examinabuntur, nullum erit quæſitum, nullum abdi-
tum, & ignoratum quod non prodibit in lucem , ſiue in ciuilibus negotijs, ſiue in ſpeculatricibus ſcientijs uer-
3330 ſari uelimus. Quod recte norunt, qui harũ rerum ſtudio delectantur. ſed tempus est, ut ad Vitruuiũ accedamus.
tertium uel quintum, tertij ad quintum, & quarti ad ſextum, ex reliquorum numerorum rationibus minime
componi poſſunt. Reſtat ut huiuſmodi compoſitiones experientia dirigamus , ſuisq́; regulis exerceamus, Fin-
gamus igitur ſextum ignorari numerum, quem uolumus inuenire. duc ſecundum in tertium, & productum par
tire per primum, & quartum rurſus ex partitione terminorum duces in quintum, productumq́; partire per quar
tum, habebis quæſitum numerum . eſto in eo primo ordine. 9. ignoratus numerus. ducito 2. in 3. fient
6. quæ per. 1. partita ſex ſimiliter erunt, hæc ducito in 6. quintum uidelicet numerum, reddentur. 36.
quæ partita per 4. dabunt. 9. qui erat quæſitus , & ignoratus numerus. Quod ſi quintus ignotus fuerit
ducito primum in quartum, & quod inde prouenit partire per tertium , & quod ex partitione effeceris duci-
to in ſextum, & progenitum partire per ſecundum, habebis quæſitum numerum quintum. Exempli gratia i-
1110 gnoretur numerus. 6. qui quintus est in ordine . ducito. 1. in 4. reddet 4. qui partitus per 3. red-
det unum & tertiam. hunc multiplicato per. 9. produces duodecim, qui numerus ſi per. 2. partiatur igno
ratum numerum manifestabit, hoc eſt. 6. ſed ſi quartus quærendus ſit, duc ſecundum in tertium, & produ-
ctum partire per primum, & quotum numerum inde prouenientem , per quintum ducito , & productum per
ſextum partire, hoc modo, ignoretur 4. ducito duo in tria reddentur. 6. partire ſex per unum reddent
6. Hæcper. 6. numeri quintirurſum multiplicabis, reddentur. 36. quæ partita per nouem dabunt. 4.
qui optatus, & ignoratus numerus quærebatur. At ſi tertius ignoretur, duc primum in quartum, conſur-
gentem partire per ſecundum, prouenientem ex partitione illa ducito in ſextum, & procreatum inde terminum
partire per quintum hoc modo. Ignoretur numerus. 3. duc unum in 4. reddes. 4. quæ diuiſa per. 2.
dabunt. 2. hæc multiplica per 9. habebis. 18. quæ partita per ſex, dabunt tria, qui numerus quæreba-
2220 tur. Quinto ſi ſec undum quæſieris, duc primum in quartum, productum partire per tertium, quotum proue-
nientem ducito in ſextum, productum demum partire per quintum, hoc modo . Duc unum in 4. reddentur
4. quæ diuiſa per 3. reddent unam & tertiam. quæ ducta per nouem efficient duodecim, hæc diuiſa per ſex
dabunt binarium repertum numerum. Demum ſi primum numerum quæris, ducito ſecundum in tertium, pro-
uenientem partire per quartum, quotus ex ipſa diuiſione ducito per quintum, productumque diuidito per ſex-
tum, relinquetur primus hoc modo, quæratur unitas, quæ prima erat in ordine, ducito. 2. in 3. efficies
6. quæ diuiſa per quatuor, dabunt unum & dimidium, quæmultiplicata per 6. producunt 9. quæ per quæ
hoc est ſe xtum partita restituunt unitatem, quæ antea ignorabatur . Hæc ſunt quæ de proportionibus, ac de
earum comparationibus afferre uolui, quæ ſi diligenter examinabuntur, nullum erit quæſitum, nullum abdi-
tum, & ignoratum quod non prodibit in lucem , ſiue in ciuilibus negotijs, ſiue in ſpeculatricibus ſcientijs uer-
3330 ſari uelimus. Quod recte norunt, qui harũ rerum ſtudio delectantur. ſed tempus est, ut ad Vitruuiũ accedamus.
Aedivm compoſitio conſtat ex ſymmetria, cuius rationem diligentiſsime Architecti tenere de
bent. Ea autem paritur a proportione, quæ Græcè analogia dicitur. Proportio eſt ratæ partis mem-
brorum in omni opere, totiusq́; commodulatio , ex qua ratio efficitur ſymmetriarum.
bent. Ea autem paritur a proportione, quæ Græcè analogia dicitur. Proportio eſt ratæ partis mem-
brorum in omni opere, totiusq́; commodulatio , ex qua ratio efficitur ſymmetriarum.
De ſacris Deorum ædibus tertio, &
quarto libro agitur.
Totum hoc negocium his rebus abſoluitur.
Primo
neceßitas oſtenditur Architecto cognoſcendarum menſurarum, mox unde menſuræ deſumptæ ſunt, declaratur,
& quia statim a principio de compoſitione ſacrarum ædium agere exorditur, ideo in hac tractatione diſcuti-
tur quicquid primo ſub aſpectum cadit, ita enim ratio poſtulat, ut a confuſis inc pientes ad diſtincta peruenia-
mus. Cadunt autem ſub aſpectum, & e longinquo figuræ, formæq́; frontium, & laterum templorum, quæ
4440 quinario numero colliguntur, mox diſtinctiori cognitione intercolumnia comprehenduntur , ſpatiaq́; eorum cer
ta deſignantur, & ut res ſuis conſtert numeris. De fundatione agitur, deq́; baſium, columnarum , capitulo-
rumq́; formatione tractatur, inde de ijs, quæ columnis , & capitulis ſuperponuntur, cuiuſmodi ſunt trabes,
Zophori, coronæ, & huiuſmodi, quibus & tecta adijciuntur, quorum ratio diligentiſſime examinatur, ita ut
a fundamentis ad ſummum tectum omnia exquiſite ponderentur. Ornamenta inſuper, & opportunitates om-
nes exponuntur, unde gradus, podia, ſtylobata, diminutiones, ſtriæ, proiecturæ, adiectionesq́; perquiruntur ,
ac demum per portarum genera templa ingreditur, quorum altitudines, longitudines , latitudinesq́; exequi-
tur, cellas, pronaum, & posticum, altareq́; facit, ac Deorum ſimulacra, quorum cauſa ædes conſtruuntur, im-
ponit. Primo igitur capite neceſſitatem, & inuentionem menſurarum proponit: Aitq́; neceſſe eſſe, ut qui
ſacras ædes conſtruere cupit, agnoſcat uim, reſponſumq́; menſurarum, cuius ratio in promptu est, nam licet
5550 ædificatio omnis ratione menſuranda ſit, tamen cum conſideramus quanto humanitate diuinitas præstat, debe-
mus omni conatu pulchritudinem affectare in obſeruatione rerum diuinarum. & quomam diuinum in terris
humana mens capit, ideo mentem maxime exercere debemus , ut Deos honoremus. Dij enim ſunt, qui uere
Deum colunt , ſed multo magis Deum Deorum honorare debemus, quare in ſacratiſſimo illius templo conſtruẽ-
do omnem laborem, induſtriam, diligentiam, ingeniumque ponemus, & a falſo Dæmonum cultu ad ueros ritus
opes noſtras conuertemus. Optimum humanæ mentis ratio iudicatur, hæc excellentiſſime in proportionibus
oſtenditur, quare cum Vitr. dixerit. ſymmetriæ, & commenſus rationem diligentißime Architectos tenere de
bere , ueram, honeſtam, debitamq́; diuinitate rem protulit, & ſi quid mortale est , quod ſatis immortalitatem
uener aripoteſt , dicerem ego precioſas quasque res proportionibus ſubijciendas eſſe in ædium constructione,
ut & forma, & materia cæleſtem, ac diuinam rem honeſtent. Neceſſaria igit ur eſt ſymmetriæ cognitio, quæ
unde ortum ſumat. docet Vitr.
6660neceßitas oſtenditur Architecto cognoſcendarum menſurarum, mox unde menſuræ deſumptæ ſunt, declaratur,
& quia statim a principio de compoſitione ſacrarum ædium agere exorditur, ideo in hac tractatione diſcuti-
tur quicquid primo ſub aſpectum cadit, ita enim ratio poſtulat, ut a confuſis inc pientes ad diſtincta peruenia-
mus. Cadunt autem ſub aſpectum, & e longinquo figuræ, formæq́; frontium, & laterum templorum, quæ
4440 quinario numero colliguntur, mox diſtinctiori cognitione intercolumnia comprehenduntur , ſpatiaq́; eorum cer
ta deſignantur, & ut res ſuis conſtert numeris. De fundatione agitur, deq́; baſium, columnarum , capitulo-
rumq́; formatione tractatur, inde de ijs, quæ columnis , & capitulis ſuperponuntur, cuiuſmodi ſunt trabes,
Zophori, coronæ, & huiuſmodi, quibus & tecta adijciuntur, quorum ratio diligentiſſime examinatur, ita ut
a fundamentis ad ſummum tectum omnia exquiſite ponderentur. Ornamenta inſuper, & opportunitates om-
nes exponuntur, unde gradus, podia, ſtylobata, diminutiones, ſtriæ, proiecturæ, adiectionesq́; perquiruntur ,
ac demum per portarum genera templa ingreditur, quorum altitudines, longitudines , latitudinesq́; exequi-
tur, cellas, pronaum, & posticum, altareq́; facit, ac Deorum ſimulacra, quorum cauſa ædes conſtruuntur, im-
ponit. Primo igitur capite neceſſitatem, & inuentionem menſurarum proponit: Aitq́; neceſſe eſſe, ut qui
ſacras ædes conſtruere cupit, agnoſcat uim, reſponſumq́; menſurarum, cuius ratio in promptu est, nam licet
5550 ædificatio omnis ratione menſuranda ſit, tamen cum conſideramus quanto humanitate diuinitas præstat, debe-
mus omni conatu pulchritudinem affectare in obſeruatione rerum diuinarum. & quomam diuinum in terris
humana mens capit, ideo mentem maxime exercere debemus , ut Deos honoremus. Dij enim ſunt, qui uere
Deum colunt , ſed multo magis Deum Deorum honorare debemus, quare in ſacratiſſimo illius templo conſtruẽ-
do omnem laborem, induſtriam, diligentiam, ingeniumque ponemus, & a falſo Dæmonum cultu ad ueros ritus
opes noſtras conuertemus. Optimum humanæ mentis ratio iudicatur, hæc excellentiſſime in proportionibus
oſtenditur, quare cum Vitr. dixerit. ſymmetriæ, & commenſus rationem diligentißime Architectos tenere de
bere , ueram, honeſtam, debitamq́; diuinitate rem protulit, & ſi quid mortale est , quod ſatis immortalitatem
uener aripoteſt , dicerem ego precioſas quasque res proportionibus ſubijciendas eſſe in ædium constructione,
ut & forma, & materia cæleſtem, ac diuinam rem honeſtent. Neceſſaria igit ur eſt ſymmetriæ cognitio, quæ
unde ortum ſumat. docet Vitr.