203171QVINTVS.&
gladiatorü ſpectacula edebat, ipſum magis autoratum populum Rominum circunferẽs.
Quid enim miretur
quiſque in hoc primum? inuentorem, an inuentum? artificem, an authorem? auſum aliquem hoc excogita-
re, an ſuſcipere? parere, an iubere? ſuper omnia erit populi furor, ſedere auſi tam inſida, instabiliq́; ſede.
En hic est ille terrarum uictor, & totius domitor orbis, qui gentes, & regna diriber, iura externis mittit, Deo-
rum quœdam immortalium generi humano portio, in machina pendens, & in periculo ſuo plaudens. Quœ ui-
litas animarum iſta, ant quœ quærela de Cannis? Quantum mali potuit accidere? Hauriri urbes terrœ hiati-
bus, publicus mortalium dolor eſt. Ecce populus Romanus uniuerſus uelut duobus nauigijs impoſitus binis
cardinibus ſuſtinetur, & ſe ipſum depugnantem ſpectat, peritur us momento aliquo luxatis machinis; & per
hoc quœritur tribunitijs concionibus gratia, ut penſiles tribus faceret. Qualis hic in roſtris? quid non auſu-
1110 rus apud eos, quibus hoc perſuaſerit: vera nanque confitentibus populus Rominus funebri munere ad tumu-
lum patris eius depugnauit uniuerſus. Variauit banc ſuam magnificentiam feſſis turbatisq́; cardinibus, &
amphitheatri forma cuſtodita, nouiſſimo die duabus per medium ſcenis athletas edidit, raptisq́; e contrario
repente pulpitis eodem die uictores e gladiatoribus ſuis produxit.
quiſque in hoc primum? inuentorem, an inuentum? artificem, an authorem? auſum aliquem hoc excogita-
re, an ſuſcipere? parere, an iubere? ſuper omnia erit populi furor, ſedere auſi tam inſida, instabiliq́; ſede.
En hic est ille terrarum uictor, & totius domitor orbis, qui gentes, & regna diriber, iura externis mittit, Deo-
rum quœdam immortalium generi humano portio, in machina pendens, & in periculo ſuo plaudens. Quœ ui-
litas animarum iſta, ant quœ quærela de Cannis? Quantum mali potuit accidere? Hauriri urbes terrœ hiati-
bus, publicus mortalium dolor eſt. Ecce populus Romanus uniuerſus uelut duobus nauigijs impoſitus binis
cardinibus ſuſtinetur, & ſe ipſum depugnantem ſpectat, peritur us momento aliquo luxatis machinis; & per
hoc quœritur tribunitijs concionibus gratia, ut penſiles tribus faceret. Qualis hic in roſtris? quid non auſu-
1110 rus apud eos, quibus hoc perſuaſerit: vera nanque confitentibus populus Rominus funebri munere ad tumu-
lum patris eius depugnauit uniuerſus. Variauit banc ſuam magnificentiam feſſis turbatisq́; cardinibus, &
amphitheatri forma cuſtodita, nouiſſimo die duabus per medium ſcenis athletas edidit, raptisq́; e contrario
repente pulpitis eodem die uictores e gladiatoribus ſuis produxit.
Praecinctiones ad altitudines theatrorum pro rata parte faciendæ uidentur, neque altiores,
quàm quanta præcinctionis itineris ſit latitudo, ſi enim excelſiores fuerint, repellent, & eijcient in
ſuperiorem partem uocem, nec patientur in ſedibus ſummis, quæ ſunt ſupra præcinctiones, uerborum
caſus certa ſignificatione ad aures peruenire. Etad ſummum ita eſt gubernandum, uti linea cum ad
imum gradum, & ad ſummum extenta fuerit, omnia cacumina graduum, angulosq́; tangat, ita uox
non impedietur.
2220quàm quanta præcinctionis itineris ſit latitudo, ſi enim excelſiores fuerint, repellent, & eijcient in
ſuperiorem partem uocem, nec patientur in ſedibus ſummis, quæ ſunt ſupra præcinctiones, uerborum
caſus certa ſignificatione ad aures peruenire. Etad ſummum ita eſt gubernandum, uti linea cum ad
imum gradum, & ad ſummum extenta fuerit, omnia cacumina graduum, angulosq́; tangat, ita uox
non impedietur.
Gradationes statim a fundamento faciendas eſſe præcepit.
nunc de earum diſpoſitione loquitur.
Gradus
craſſitudinem habet, & retractionem in Theatris: parem iubet eſſe retractionem, & craßitudinem: quicquid
autem circa ducitur, & curuaturam quandam habet, prœcinctionem appellat. ſic curuaturam portus Mau-
foli in ſecundo uolumine Cap. 8. prœcinctionem uocauit, ſic paulo ante prœcingendos eſſe parietes curiœ co-
ronis monuit. ſic hoc loco prœcinctiones graduum in curuitatem diſpoſitiones appellat. ſic inferius prœcinctio-
ues tres ideſt plana, & retractiones in theatris, quœ circumambiant, appellauit. & certe neceſſarium erat,
ut hic de graduum diſpoſitione ageret, antequam ad alia perueniret. Nam & ad uocem, & ad commodum
eos referendos cum duceret, prius erant deſignandi. Quàm uero alta gradatio, idest graduum omnium prœ-
cingentium altitudo, hic non dicit, niſi quod pro rata parte facienda eſt. nonnulli tam altam gradationem fe-
cere, quanta erat area theatri: diſperdebatur enim uox in minori altitudine, & durius audiebatur in altiori-
3330 bus. Sed de altitudine theatrorum ex ſymmetrijs ſequentibus prœcepta colligemus. interim obſeruabimus,
quod Vitr. dicit ut ſi linea a cacumine imi gradus ad cacumen ſummi tendatur, & tangat omnia cacumina
graduum mediorum. ita enim in prœcinctionibus par erit craßitudo, ideſt altitudo graduum, & retractio,
idest planum, & itineris latitudo, ut ait Vitru. ita etiam uox non impedita ab imo ad ſummum perueniet.
craſſitudinem habet, & retractionem in Theatris: parem iubet eſſe retractionem, & craßitudinem: quicquid
autem circa ducitur, & curuaturam quandam habet, prœcinctionem appellat. ſic curuaturam portus Mau-
foli in ſecundo uolumine Cap. 8. prœcinctionem uocauit, ſic paulo ante prœcingendos eſſe parietes curiœ co-
ronis monuit. ſic hoc loco prœcinctiones graduum in curuitatem diſpoſitiones appellat. ſic inferius prœcinctio-
ues tres ideſt plana, & retractiones in theatris, quœ circumambiant, appellauit. & certe neceſſarium erat,
ut hic de graduum diſpoſitione ageret, antequam ad alia perueniret. Nam & ad uocem, & ad commodum
eos referendos cum duceret, prius erant deſignandi. Quàm uero alta gradatio, idest graduum omnium prœ-
cingentium altitudo, hic non dicit, niſi quod pro rata parte facienda eſt. nonnulli tam altam gradationem fe-
cere, quanta erat area theatri: diſperdebatur enim uox in minori altitudine, & durius audiebatur in altiori-
3330 bus. Sed de altitudine theatrorum ex ſymmetrijs ſequentibus prœcepta colligemus. interim obſeruabimus,
quod Vitr. dicit ut ſi linea a cacumine imi gradus ad cacumen ſummi tendatur, & tangat omnia cacumina
graduum mediorum. ita enim in prœcinctionibus par erit craßitudo, ideſt altitudo graduum, & retractio,
idest planum, & itineris latitudo, ut ait Vitru. ita etiam uox non impedita ab imo ad ſummum perueniet.
Aditvs complures, &
ſpatioſos oportet diſponere, nec coniunctos ſuperiores inferioribus, ſed
ex omnibus locis perpetuos, & directos ſine inuerſuris faciendos; uti cum populus dimittitur, de
ſpectaculis ne comprimatur, ſed habeat ex omnibus locis exitus ſeparatos ſine impeditione.
ex omnibus locis perpetuos, & directos ſine inuerſuris faciendos; uti cum populus dimittitur, de
ſpectaculis ne comprimatur, ſed habeat ex omnibus locis exitus ſeparatos ſine impeditione.
Quæratio aditus est, eadem &
exitus eſſe debet;
ad perſonas autem dirigitur præſens regula.
Aſcende-
bat populus per tectos gradus, exibat ad itinera præcinctionum. Erant utrinque commodœ. ſcalœ, & apertœ,
erant & aliœ tectœ, ſed non adeo commodœ. hæ iuuenibus curioſis, illœ ſenioribus, & quietis parabantur, ita ut
ætati, & uoluntati cuiusq; prouiſum foret; ſequuntur aliæ regulœ ponendorum adituum, & collocandarum ſca-
4440 larum: modo Vitr. uult oſtendere ad quœ proſpicere debent, qui theatra conſtituunt. particulares autem diſpo-
ſitiones inferius, cum de theatri aget conformatione, declarabit. modo aditus plures, & ſpatioſi diſponendi
directi, & ſine flexu, ne in angulis confluens populus cum e ſpectaculis diſcedit, ſe comprimat. Exitus autem
vomitoria uocat Macrobius, uidentur enim tanquam euomere copias, unde in ſedilia ſe fundunt.
bat populus per tectos gradus, exibat ad itinera præcinctionum. Erant utrinque commodœ. ſcalœ, & apertœ,
erant & aliœ tectœ, ſed non adeo commodœ. hæ iuuenibus curioſis, illœ ſenioribus, & quietis parabantur, ita ut
ætati, & uoluntati cuiusq; prouiſum foret; ſequuntur aliæ regulœ ponendorum adituum, & collocandarum ſca-
4440 larum: modo Vitr. uult oſtendere ad quœ proſpicere debent, qui theatra conſtituunt. particulares autem diſpo-
ſitiones inferius, cum de theatri aget conformatione, declarabit. modo aditus plures, & ſpatioſi diſponendi
directi, & ſine flexu, ne in angulis confluens populus cum e ſpectaculis diſcedit, ſe comprimat. Exitus autem
vomitoria uocat Macrobius, uidentur enim tanquam euomere copias, unde in ſedilia ſe fundunt.
Etiam diligenter eſt animaduertendum, ne ſit locus ſurdus, ſed ut in eo uox quàm clariſsime ua-
gari poſsit. Hoc uero ita fieri poterit, ſi locus electus fuerit, ubi non impediatur reſonantia.
gari poſsit. Hoc uero ita fieri poterit, ſi locus electus fuerit, ubi non impediatur reſonantia.
De locorum natura, quatenus ad uocem ſpectat, recipiendam, uel repellendam inferius loquetur.
Cap.
8.
Nunc occaſionem quœrit ut agat de uoce, & de eius motione. Quare inquit oportere non impediri reſonan-
tiam loci qualitate. impedietur autem, ſi uox in eo poterit clarißime uagari, quomodo autem uagetur uox,
docet, uocem diffiniens, & eius motus declarans.
5550Nunc occaſionem quœrit ut agat de uoce, & de eius motione. Quare inquit oportere non impediri reſonan-
tiam loci qualitate. impedietur autem, ſi uox in eo poterit clarißime uagari, quomodo autem uagetur uox,
docet, uocem diffiniens, & eius motus declarans.
Vox autem eſt ſpiritus fluens, &
aeris ictu ſenſibilis auditui.
Ea mouetur circulorum rotunda-
tionibus infinitis, uti ſi in ſtantem aquam, lapide immiſſo naſcantur innumerabiles undarum circuli
creſcentes a centro, & quàm latiſsime poſsint uagantes, niſi anguſtia loci interpel lauerit, aut aliqua
offenſio, quæ non patitur deſignationes earum undarum ad exitus peruenire. Itaque cum interpel-
lentur offenſionibus primæ redundantes inſequentium diſturbant deſignationes. Eadem ratione uox
ita ad circinum efficit motiones.
tionibus infinitis, uti ſi in ſtantem aquam, lapide immiſſo naſcantur innumerabiles undarum circuli
creſcentes a centro, & quàm latiſsime poſsint uagantes, niſi anguſtia loci interpel lauerit, aut aliqua
offenſio, quæ non patitur deſignationes earum undarum ad exitus peruenire. Itaque cum interpel-
lentur offenſionibus primæ redundantes inſequentium diſturbant deſignationes. Eadem ratione uox
ita ad circinum efficit motiones.
Vox eſt ſonus ex ictu aeris proueniens, quatenus ab humanis organis diuerſis modis ſpiritus extra mitti-
tur. Motus aeris ab eo ſpiritu icti in orbem fertur, perinde aquœ motus, in quam lapis proijcitur, plures
enim eſficit circulos ab uno centro ductos, ſed diſcrimen eſt inter orbes eos, qui in aqua, & eos qui in aere
fiunt. nam qui in aqua conſpiciuntur, circuli potius in plana aquœ ſuperſicie ſacti uocari debent, qui uero in
6660
tur. Motus aeris ab eo ſpiritu icti in orbem fertur, perinde aquœ motus, in quam lapis proijcitur, plures
enim eſficit circulos ab uno centro ductos, ſed diſcrimen eſt inter orbes eos, qui in aqua, & eos qui in aere
fiunt. nam qui in aqua conſpiciuntur, circuli potius in plana aquœ ſuperſicie ſacti uocari debent, qui uero in
6660