Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Page concordance

< >
Scan Original
191 159
192 160
193 161
194 162
195 163
196 164
197 165
198 166
199 167
200 168
201 169
202 170
203 171
204 173
205 173
206 174
207 175
208 176
209 177
210 178
211 179
212 180
213 181
214 182
215 183
216 184
217 185
218 186
219 187
220 188
< >
page |< < (178) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div469" type="section" level="2" n="80">
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13682" xml:space="preserve">
                <pb o="178" file="514.01.210" n="210" rhead="LIBER"/>
              ratum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13683" xml:space="preserve">equale diatonicum nominatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13684" xml:space="preserve">Quartus color hoc genus deſignat, incipiens a ſeſquidecima quinta,
                <lb/>
              inde ſeſquioctauam colorando, in ſeſquinonã terminatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13685" xml:space="preserve">is color eſt conſtans, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13686" xml:space="preserve">firmus, maſculum habitum,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s13687" xml:space="preserve">uirilem format, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13688" xml:space="preserve">ideo ſintonus nominatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13689" xml:space="preserve">Quintus demum quia tonis abundat, diatonus nominatur
                <lb/>
              duobus tonis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13690" xml:space="preserve">dieſi tetrachordum ſuum conficiens. </s>
              <s xml:id="echoid-s13691" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s13692" xml:space="preserve">hoc robuſtius, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13693" xml:space="preserve">firmius cæteris habetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13694" xml:space="preserve">Hactenus
                <lb/>
              cuiusq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13695" xml:space="preserve">generis colores collegimus iuxta componentium intentione, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13696" xml:space="preserve">in omni colore tetrachordi forma dia-
                <lb/>
              teſſaron concentum amplectitur, id est quartam duobus tonis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13697" xml:space="preserve">dieſi constantẽ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13698" xml:space="preserve">hoc illud est, quod Vitru
                <lb/>
              uius dixit. </s>
              <s xml:id="echoid-s13699" xml:space="preserve">Ita in tribus generibus tetrachorda ex duobus tonis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13700" xml:space="preserve">hemitonio ſunt peræquata.</s>
              <s xml:id="echoid-s13701" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13702" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">SED</emph>
              ipſa cum ſeparatim uniuſcuiuſque generis ſinibus conſiderantur, diſsimilem habent interual-
                <lb/>
              lorum deſignationem.</s>
              <s xml:id="echoid-s13703" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13704" xml:space="preserve">Summa tetrachordorum in ſingulis generibus peræquatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13705" xml:space="preserve">omnia enim tetrachorda cuiuſque generis dia-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.210-01" xlink:href="note-514.01.210-01a" xml:space="preserve">10</note>
              teſſaron concludunt, ſed ſeorſum conſiderata, id eſt ſecundum cuiuſque generis proprios colores, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13706" xml:space="preserve">fines in-
                <lb/>
              teruallornm diſſimilem habent deſignationem, alijs enim interuallis chromaticum, alijs diatonicum, alijs har-
                <lb/>
              monia ad diateſſaron ſcandit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13707" xml:space="preserve">colores quoque diuerſi, diuerſitate interuallorum tetrachorda deſignant.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13708" xml:space="preserve">Quare cum hoc ita ſit concludit Vitruuius.</s>
              <s xml:id="echoid-s13709" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13710" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Igitvr</emph>
              interualla tonorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13711" xml:space="preserve">hemitoniorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13712" xml:space="preserve">tetrachordorum in uoce diuiſit natura, finiuitq́;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13713" xml:space="preserve">terminationes eorum menſuris, interuallorum quantitate, modisq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13714" xml:space="preserve">certis diſtantibus conſtituit qua-
                <lb/>
              litates; </s>
              <s xml:id="echoid-s13715" xml:space="preserve">quibus etiam artiſices, qui organa fabricant, ex natura conſtitutis utendo comparant ad con-
                <lb/>
              centus conuenientes eorum perfectiones.</s>
              <s xml:id="echoid-s13716" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13717" xml:space="preserve">Ars naturam obſeruando concentus inuenit: </s>
              <s xml:id="echoid-s13718" xml:space="preserve">natura enim interualla tonorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13719" xml:space="preserve">hemitoniorum & </s>
              <s xml:id="echoid-s13720" xml:space="preserve">tetra-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.210-02" xlink:href="note-514.01.210-02a" xml:space="preserve">20</note>
              chordorum diuiſit, finiuitq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13721" xml:space="preserve">terminationes eorum menſuris, non quia natura ipſaſciat diuidere, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13722" xml:space="preserve">ſinire, ſed
                <lb/>
              quia natura comparatum eſt, ut non prius tonus, aut hemitonium, aut aliud interuallum reſpondeat, quàm ad
                <lb/>
              certum gradum peruenerit uox humana, a qua artifices accepere organorum
                <unsure/>
              ſuorum temperamenta, dedit
                <lb/>
              igitur natura uim toni, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13723" xml:space="preserve">hemitonij, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13724" xml:space="preserve">alterius interualli conſtituendi, ſed ars inuenit qua proportione ſin-
                <lb/>
              gula constent. </s>
              <s xml:id="echoid-s13725" xml:space="preserve">Natura ſecundum affectus ſponte homines, uocesq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13726" xml:space="preserve">monet, ſed ars ratione, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13727" xml:space="preserve">uia collegit
                <lb/>
              quantitatem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13728" xml:space="preserve">qualitatem ſonituum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13729" xml:space="preserve">generum permixtionem, colorumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13730" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s13731" xml:space="preserve">figurarum diuiſionem, idea-
                <lb/>
              rum inuentionem, formarum applicationem, ac primum de ſonituum numero muſici diſſeruere. </s>
              <s xml:id="echoid-s13732" xml:space="preserve">Vnde Vi-
                <lb/>
              tru. </s>
              <s xml:id="echoid-s13733" xml:space="preserve">dicit,</s>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13734" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Sonitvs</emph>
              , qui Græce phtongi dicuntur, in unoquoque genere ſunt decem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13735" xml:space="preserve">octo, e quibus octo
                <lb/>
              ſunt in tribus generibus perpetui, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13736" xml:space="preserve">ſtantes, reliqui decem cum communiter modulantur, ſunt
                <lb/>
              uagantes.</s>
              <s xml:id="echoid-s13737" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <note position="left" xml:space="preserve">30</note>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13738" xml:space="preserve">Certum eſt conſtitutionem, ordinationemq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13739" xml:space="preserve">muſicam ſonitibus conſtare. </s>
              <s xml:id="echoid-s13740" xml:space="preserve">Sonitus eſt caſus, aut qualitas indi-
                <lb/>
              uidu a uocis, cuius quantitas, aut magnitudo certa est, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13741" xml:space="preserve">præfinita, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13742" xml:space="preserve">principium modulationis, in quod tan
                <lb/>
              quam elementum concentus omnis diſſoluitur, ex ſonitibus extremi alij ſunt, alij uero medij in ordinationi-
                <lb/>
              bus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13743" xml:space="preserve">ſcalis; </s>
              <s xml:id="echoid-s13744" xml:space="preserve">extremorum quidam grauiſſimi ſunt, ſub quibus nullus eſt ſonus; </s>
              <s xml:id="echoid-s13745" xml:space="preserve">alij acutiſſimi ſupra quos non
                <lb/>
              eſt aſcenſus in perfectis ordinationibus. </s>
              <s xml:id="echoid-s13746" xml:space="preserve">medij & </s>
              <s xml:id="echoid-s13747" xml:space="preserve">graues & </s>
              <s xml:id="echoid-s13748" xml:space="preserve">acuti inxta comparationes diuerſas eſſe ſolent;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13749" xml:space="preserve">graues, ſi altioribus, acuti ſi grauioribus comparentur, quemadmodum inter naturæ elementa grauißima eſt
                <lb/>
              terra, leuiſſimus ignis, aqua & </s>
              <s xml:id="echoid-s13750" xml:space="preserve">aer graues, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13751" xml:space="preserve">leues, nam aqua terræ collata leuis, aeri comparata grauis di-
                <lb/>
              citur, item & </s>
              <s xml:id="echoid-s13752" xml:space="preserve">aer igni grauis, aquæ leuis eſſe uidetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13753" xml:space="preserve">unde ex elementorum comparatione tetrachordi ſonitus
                <lb/>
              quatuor inuenti ſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s13754" xml:space="preserve">Acuti ſonitus celerioribus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13755" xml:space="preserve">crebrioribus; </s>
              <s xml:id="echoid-s13756" xml:space="preserve">graues uero tardioribus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13757" xml:space="preserve">rarioribus
                <lb/>
              motionibus fiunt, ut experientibus eſt manifestum. </s>
              <s xml:id="echoid-s13758" xml:space="preserve">Quæ enim magis intenditur chorda, celerius mouetur; </s>
              <s xml:id="echoid-s13759" xml:space="preserve">quæ
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.210-04" xlink:href="note-514.01.210-04a" xml:space="preserve">40</note>
              remißior eſt, tardius. </s>
              <s xml:id="echoid-s13760" xml:space="preserve">ſimiliter quæ magis intenditur chorda, crebriores ictus, quàm quæ remittitur, habere
                <lb/>
              dignoſcitur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13761" xml:space="preserve">Quanquam uero unica motio uidetur, non eſt tamen credendum ſingulari motu chordam moue-
                <lb/>
              ri, ſed pluribus; </s>
              <s xml:id="echoid-s13762" xml:space="preserve">quæ ſingularis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13763" xml:space="preserve">unica motio ob crebritatem apparet, quemadmodum continuus igneus i i-
                <lb/>
              detur orbis, quando magna celeritate uirga a capite accenſa circumuoluitur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13764" xml:space="preserve">Est tamen quod ſcias acutum,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s13765" xml:space="preserve">graue translatione quadam de auditu afferri. </s>
              <s xml:id="echoid-s13766" xml:space="preserve">nam primo in magnitudinibus inueniuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13767" xml:space="preserve">nam acutum in
                <lb/>
              tactione dicitur id, quod celeriter agit, unde gladius acutus, quod cito pungit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13768" xml:space="preserve">ſecat. </s>
              <s xml:id="echoid-s13769" xml:space="preserve">Hebes autem qui tar-
                <lb/>
              de agit, neque tam ſecat, aut pungit quàm premit, aut impellit. </s>
              <s xml:id="echoid-s13770" xml:space="preserve">ut piſtillum: </s>
              <s xml:id="echoid-s13771" xml:space="preserve">Nam ſi quid ad pungendum aptũ
                <lb/>
              facere uolumus, id acuimus: </s>
              <s xml:id="echoid-s13772" xml:space="preserve">quod uero ad impellendum, obtuſum ſacimus. </s>
              <s xml:id="echoid-s13773" xml:space="preserve">Ita ergo in ſonitibus, acutos eos di-
                <lb/>
              cimus, qui celeriter ad ſenſum pertinent, nec cito deſinunt, ut fides magis intentæ, quales ſunt netarum fides,
                <lb/>
              quæ ijs, quæ minus intentæ ſunt, cuiuſmodi ſunt hypatæ, acutiores ſonitus edunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s13774" xml:space="preserve">Nete enim plus reliquis in
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.210-05" xlink:href="note-514.01.210-05a" xml:space="preserve">50</note>
              pulſu, celeriter feriens aerem propter intentionem, acutißimum edit ſonum. </s>
              <s xml:id="echoid-s13775" xml:space="preserve">Sednos ad rem. </s>
              <s xml:id="echoid-s13776" xml:space="preserve">Quindecim
                <lb/>
              ſonitus, hos uoces noſtri appellant, Græcipthongos: </s>
              <s xml:id="echoid-s13777" xml:space="preserve">quemadmodum cum dicimus, quatuor uoces, aut quinque,
                <lb/>
              aut ſex ſæpius capiendas, accipere, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13778" xml:space="preserve">dare uocem, intonare uocem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13779" xml:space="preserve">huiuſmodi. </s>
              <s xml:id="echoid-s13780" xml:space="preserve">Quindecim ergo ſonitus
                <lb/>
              in perfecta ordinatione, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13781" xml:space="preserve">ſcala inueniuntur, nanquam plures quoque ſint, quemadmodum in conſtitueuda
                <lb/>
              manu dignoſcimus, in qua uiginti, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13782" xml:space="preserve">amplius uoces collocantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13783" xml:space="preserve">Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s13784" xml:space="preserve">ipſe decem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13785" xml:space="preserve">octo ſonitus facit,
                <lb/>
              ſed qua ratione id ſiat, postea dicam. </s>
              <s xml:id="echoid-s13786" xml:space="preserve">Cæperunt antiqui minori uocum, uel ſonituum numero organa compo-
                <lb/>
              nere, inde addendo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13787" xml:space="preserve">progrediendo ad quindecim peruenere. </s>
              <s xml:id="echoid-s13788" xml:space="preserve">primum ergo tetrachordum fecere, id eſt or-
                <lb/>
              ganum quatuor chordis constans; </s>
              <s xml:id="echoid-s13789" xml:space="preserve">primam chordam, quæimum locum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13790" xml:space="preserve">grauem ſonum reddit, a rei natu-
                <lb/>
              ra bypaten, idest primam uocauere; </s>
              <s xml:id="echoid-s13791" xml:space="preserve">proximam huic parhypaten, hoc eſt primæ proximam nominarunt; </s>
              <s xml:id="echoid-s13792" xml:space="preserve">po-
                <lb/>
              stremam neten, ideſt ultimam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13793" xml:space="preserve">tertiam paraneten, ideſt penultimam appellarunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s13794" xml:space="preserve">Ecce quàm commode a
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.210-06" xlink:href="note-514.01.210-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>