216184LIBER
ordinentur:
ſednon docet, quomodo ea uaſa inter ſe magnitudine, &
capacitate compartari debeant, ut hu-
iuſmodi concentus efficiant. propterea maxime animaduertendũ, ut ſciamus qua ratione uaſorũ corpora inter
ſe reſpondeant, ita ut unum ad aliud uel diateſſaron, vel diapente, uel alium concentum reddat, nam ea pro-
portio, quæ cadit inter ſpatium, & ſpatium, inter corpus, & corpus, ea inquã ( ut dixi ) inter ſonos neceßario
cadit, cum ea corpora ſonum mittere apta ſunt. Vniuerſa hæc ratio ab inuentione mediæ lineæ inter duas
datas proportione reſpondentis, pendet. quæ res quomodo fiat, nos libro nono aperte demonſtrabimus, tum
ratione, tum etiam inſtrumentis. Si ergo uaſa illa concinere debent, neceſſe eſt eorum magnitudines, & ſpa-
tia, uacuaq́; ijs proportionibus conſtare, quibus concentus, quos reddere debent, constare dignoſcitur. poſt-
quam uero corpora illa magnitudinibus, & ſpatijs quibus opus erit comparata, & temperata fuerint, aptan-
da ſunt loco conuenienti. Ideo Vitr. de præparanda ſede loquitur, dicens.
1110iuſmodi concentus efficiant. propterea maxime animaduertendũ, ut ſciamus qua ratione uaſorũ corpora inter
ſe reſpondeant, ita ut unum ad aliud uel diateſſaron, vel diapente, uel alium concentum reddat, nam ea pro-
portio, quæ cadit inter ſpatium, & ſpatium, inter corpus, & corpus, ea inquã ( ut dixi ) inter ſonos neceßario
cadit, cum ea corpora ſonum mittere apta ſunt. Vniuerſa hæc ratio ab inuentione mediæ lineæ inter duas
datas proportione reſpondentis, pendet. quæ res quomodo fiat, nos libro nono aperte demonſtrabimus, tum
ratione, tum etiam inſtrumentis. Si ergo uaſa illa concinere debent, neceſſe eſt eorum magnitudines, & ſpa-
tia, uacuaq́; ijs proportionibus conſtare, quibus concentus, quos reddere debent, constare dignoſcitur. poſt-
quam uero corpora illa magnitudinibus, & ſpatijs quibus opus erit comparata, & temperata fuerint, aptan-
da ſunt loco conuenienti. Ideo Vitr. de præparanda ſede loquitur, dicens.
Poſtea inter ſedes theatri, conſtitutis cellis, ratione muſica ibi collocentur, ita uti nullum parie-
tem tangant, circaq́; habeant locum uacuum, & a ſum mo capite ſpatium, ponanturq́; inuerſa, & ha-
beant in parte, quæ ſpectat ad ſcenam, ſuppoſitos cuneos, ne minus altos ſemipede, contraq́; eas
cellas relinquantur aperturæ inferiorum graduum cubilibus longæ pedes duos, altæ ſemipedem.
tem tangant, circaq́; habeant locum uacuum, & a ſum mo capite ſpatium, ponanturq́; inuerſa, & ha-
beant in parte, quæ ſpectat ad ſcenam, ſuppoſitos cuneos, ne minus altos ſemipede, contraq́; eas
cellas relinquantur aperturæ inferiorum graduum cubilibus longæ pedes duos, altæ ſemipedem.
Loca quibus vaſa collocanda ſunt, cellæ dicuntur a Vitr.
nihil ea uaſa contingere debent, quoniam ſonum
minime redderent, immo ſurda efficerentur. Sint in uacuo loco, ut melius reſonent, habeant a ſummo capite
ſpatium, ut facile ad ea uox perueniat, ponaturq́; inuerſa, ut melius ſubintret uox. habeãt ſuppoſitos cuneos
ferreos, ut ſustineant uaſa, ne ſint minus alta ſemipede, ut ſpatium aptum ſub uaſis detur, nec aliud circum-
tangant. Contraq́; eas cellas, in quibus ſcilicet uaſa ſunt collocanda, relinquantur aperturæ, alioquin non
exiret uox: & ita aptatur locus. Sed ubi eße debeant declaratur.
2220minime redderent, immo ſurda efficerentur. Sint in uacuo loco, ut melius reſonent, habeant a ſummo capite
ſpatium, ut facile ad ea uox perueniat, ponaturq́; inuerſa, ut melius ſubintret uox. habeãt ſuppoſitos cuneos
ferreos, ut ſustineant uaſa, ne ſint minus alta ſemipede, ut ſpatium aptum ſub uaſis detur, nec aliud circum-
tangant. Contraq́; eas cellas, in quibus ſcilicet uaſa ſunt collocanda, relinquantur aperturæ, alioquin non
exiret uox: & ita aptatur locus. Sed ubi eße debeant declaratur.
Designationes autem earum quibus in locis conſtituantur, ſic explicentur.
Si non erit ampla
magnitudine theatrum, media altitudinis tranſuerſa regio deſignetur, & in ea tredecim cellæ, duode-
cim æqualibus interuallis diſtantes confornicentur, uti ea echea, quæ ſupra ſcripta ſunt ad neten hy-
perboleon ſonantia, in cellis, quæ ſunt in cornibus extremis utraque parte prima collocentur, ſecun-
da ab extremis diateſſaron ad neten diezeugmenon, tertia diateſſaron ad neten parameſon, quarta ad
neten ſynemmenon, quinta diateſſaron ad meſen, ſexta diateſſaron ad hypaten meſon, in medio unum
diateſſaron ad hypaten hypaton. Ita hac ratiocinatione uox ab ſcena, uti a centro profuſa ſe circum-
agens, tactuq́; feriens ſingulorum uaſorum caua excitauerit auctam claritatem, & concentu conue-
nientem ſibi conſonantiam.
3330magnitudine theatrum, media altitudinis tranſuerſa regio deſignetur, & in ea tredecim cellæ, duode-
cim æqualibus interuallis diſtantes confornicentur, uti ea echea, quæ ſupra ſcripta ſunt ad neten hy-
perboleon ſonantia, in cellis, quæ ſunt in cornibus extremis utraque parte prima collocentur, ſecun-
da ab extremis diateſſaron ad neten diezeugmenon, tertia diateſſaron ad neten parameſon, quarta ad
neten ſynemmenon, quinta diateſſaron ad meſen, ſexta diateſſaron ad hypaten meſon, in medio unum
diateſſaron ad hypaten hypaton. Ita hac ratiocinatione uox ab ſcena, uti a centro profuſa ſe circum-
agens, tactuq́; feriens ſingulorum uaſorum caua excitauerit auctam claritatem, & concentu conue-
nientem ſibi conſonantiam.
Si circa Theatrum media altitudinis pars in duodecim æquales distantias tredecim cellis diuidatur, cer-
tum eſt duas in extremis cornibus futuras, unam in medio, quinque utrinque a medio ad extrema. In
extremis autem, quas Vitr. primas uocat, raſa ſint acutiorem ſonitum reddentia, neten hyperboleon ſonantia,
ideſt eſto hæc uaſa tali magnitudine comparata inter ſe, ut cum alijs ſonantia acuta ſint. ipſa uero, quæ in ex-
tremis collocantur uniſona ſunt inter ſe, ideo eiuſdem magnitudinis, & minora reliquis. Secunda ab extre-
mis diateſſaron ad netem diezeugmenon. Extremis uaſis duo alia uicina ſunt, quæ & ipſa inter ſe uniſona
erunt, eiuſdemq́; magnitudinis, ſed maiora extremis tertia parte; eum enim ſonitum reddere debent, quem
facit nete diezeugmenon cum nete hyperboleon, ideſt diateſſaron. & hi extremi termini ſunt ultimi tetra-
chordi. Sed tertia uaſa utrinque ſonent diateſſaron ad neten parameſon. Ecce quod Vitr. a tetrachordo in
tetrachordum tranſit, extremos tantum capiens terminos, idest eos, qui concentum reddunt, & medios omittit.
Quarta ad neten ſynemmenon; & ipſa unius magnitudinis ſunt inter ſe, ſed maiora tertijs. Quinta diateſ-
4440 ſaron ad meſon, & tertium tetrachordum claudunt, maioraq́; ſunt reliquis iam dictis, ſed paria inter ſe. Sex-
ta diateſſaron ad hipaten meſon, & ita ſuis terminis quartum clauditur tetrachordum, & apte ſuis locis di-
ſpoſita ſunt echea, idest echo, & uocem reddentia uaſa, & ſonora. Vox autem ea uaſa feriebat, ut dicit Vitr.
ab ſcena uti a centro profuſa ſe circumagens, tactuq́; feriens ſingulorum uaſorum caua. Vnde Plinius libro
12. cap. 51. Mira præterea ſunt de uoce digna dictu in theatrorum orcheſtris, ſcobe aut arena ſuperiecta
uox deuoratur, & in rudi parietum circumiectu, dolijs etiam inanibus currit, eodem concauo, uel recto pa-
rietum ſpatio, quamuis leui ſono dicta uerba ad alterum caput perferens, ſinulla inæqualitas impediat. At-
que is ordo in media regione altitudinis circa theatrum ſeruabatur in ijs theatris, quæ non erant ampla ma-
gnitudine. nam in amplioribus theatris aliud obſeruandum eſt, ut dicit Vitr. hoc modo.
tum eſt duas in extremis cornibus futuras, unam in medio, quinque utrinque a medio ad extrema. In
extremis autem, quas Vitr. primas uocat, raſa ſint acutiorem ſonitum reddentia, neten hyperboleon ſonantia,
ideſt eſto hæc uaſa tali magnitudine comparata inter ſe, ut cum alijs ſonantia acuta ſint. ipſa uero, quæ in ex-
tremis collocantur uniſona ſunt inter ſe, ideo eiuſdem magnitudinis, & minora reliquis. Secunda ab extre-
mis diateſſaron ad netem diezeugmenon. Extremis uaſis duo alia uicina ſunt, quæ & ipſa inter ſe uniſona
erunt, eiuſdemq́; magnitudinis, ſed maiora extremis tertia parte; eum enim ſonitum reddere debent, quem
facit nete diezeugmenon cum nete hyperboleon, ideſt diateſſaron. & hi extremi termini ſunt ultimi tetra-
chordi. Sed tertia uaſa utrinque ſonent diateſſaron ad neten parameſon. Ecce quod Vitr. a tetrachordo in
tetrachordum tranſit, extremos tantum capiens terminos, idest eos, qui concentum reddunt, & medios omittit.
Quarta ad neten ſynemmenon; & ipſa unius magnitudinis ſunt inter ſe, ſed maiora tertijs. Quinta diateſ-
4440 ſaron ad meſon, & tertium tetrachordum claudunt, maioraq́; ſunt reliquis iam dictis, ſed paria inter ſe. Sex-
ta diateſſaron ad hipaten meſon, & ita ſuis terminis quartum clauditur tetrachordum, & apte ſuis locis di-
ſpoſita ſunt echea, idest echo, & uocem reddentia uaſa, & ſonora. Vox autem ea uaſa feriebat, ut dicit Vitr.
ab ſcena uti a centro profuſa ſe circumagens, tactuq́; feriens ſingulorum uaſorum caua. Vnde Plinius libro
12. cap. 51. Mira præterea ſunt de uoce digna dictu in theatrorum orcheſtris, ſcobe aut arena ſuperiecta
uox deuoratur, & in rudi parietum circumiectu, dolijs etiam inanibus currit, eodem concauo, uel recto pa-
rietum ſpatio, quamuis leui ſono dicta uerba ad alterum caput perferens, ſinulla inæqualitas impediat. At-
que is ordo in media regione altitudinis circa theatrum ſeruabatur in ijs theatris, quæ non erant ampla ma-
gnitudine. nam in amplioribus theatris aliud obſeruandum eſt, ut dicit Vitr. hoc modo.
Sin autem amplior erit magnitudo theatri, tunc altitudo diuidatur in partes quatuor, uti tres
5550 efficiantur regiones cellarum tranſuerſe deſignatæ, una harmoniæ, altera chromatos, tertia diatoni.
Et ab imo quæ erit prima, ea ex harmonia collocetur ita, uti in minore theatro ſupraſcriptum eſt.
In mediana autem parte prima, in extremis cornibus ad chromaticen hyperboleon habentia ſonitum
ponantur: in ſecundis ab his diateſſaron ad chromaticen diezeugmenon: in tertijs diateſſaron ad
chromaticen ſynemmenon: in quartis diateſſaron ad chromaticen ſynemmenon: quintis diateſſaron
ad chromaticen h ypaton: ſextis ad parameſen, quod & ad chromaticen hyperboleon diapente, & ad
chromaticen meſon, diateſſaron habeant conſonantiæ communitatem. In medio nihil eſt collocan-
dum, ideo quod ſonituum nulla alia qualitas in chromatico genere ſymphoniæ conſonantiam po-
teſt habere.
5550 efficiantur regiones cellarum tranſuerſe deſignatæ, una harmoniæ, altera chromatos, tertia diatoni.
Et ab imo quæ erit prima, ea ex harmonia collocetur ita, uti in minore theatro ſupraſcriptum eſt.
In mediana autem parte prima, in extremis cornibus ad chromaticen hyperboleon habentia ſonitum
ponantur: in ſecundis ab his diateſſaron ad chromaticen diezeugmenon: in tertijs diateſſaron ad
chromaticen ſynemmenon: in quartis diateſſaron ad chromaticen ſynemmenon: quintis diateſſaron
ad chromaticen h ypaton: ſextis ad parameſen, quod & ad chromaticen hyperboleon diapente, & ad
chromaticen meſon, diateſſaron habeant conſonantiæ communitatem. In medio nihil eſt collocan-
dum, ideo quod ſonituum nulla alia qualitas in chromatico genere ſymphoniæ conſonantiam po-
teſt habere.