266234LIBER
cturæ ſoliditate, dextra ac ſiniſtra ſecundum ſe facit in pauimentis neceſſario rimas.
Item danda eſt
opera, ne cõmiſceantur axes eſculini quernis, quòd querni ſimul ac humorem perceperunt ſetorquen
tes rimas faciunt in pauimentis; ſin autem eſculus non erit, & neceſsitas coegerit propter inopiam
uti quernis, ſic uidetur eſſe faciendum, ut ſecentur tenuiores: quo minus enim ualuerint, eo facilius
clauis fixi continebuntur. Deinde in ſingulis tignis extremis partibus axis bini claui figantur, uti nul-
la ex parte poſsint ſe torquendo anguli excitare. Namque de cerro, aut fago, ſeu farno, nullus ad
uetuſtatem poteſt permanere. Coaxationibus factis, ſi erit filex, ſi non, palea ſubſternatur, uti mate-
ries a calcis uitijs defendatur. Tunc in ſuper ſtatuminetur non minore ſaxo, quàm quòd poſsit manũ
implere: ſtatuminibus inductis ruderetur. Rudus ſi nouum erit ad tres partes una calcis miſceatur,
ſi rediuiuum ſuerit, quinque ad duum mixtiones habeant reſponſum. Deinde rudus inducatur, & ue-
ctibus ligneis decurijs inductis crebiter pinſatione ſolidetur, & id non minus pinſum abſolutum ſit
craſsitudine dodrantis. Inſuper ex teſta nucleus inducatur mixtionem habens ad tres partes unam cal-
cis, uti ne minore ſit craſsitudine pauimentum digitorum ſenum. Supra rudum ad regulam, & libel-
lam exacta pauimenta ſtruantur, ſiue ſectilibus, ſiue teſſeris. Cum ea extructa ſuerint, & faſtigia ex-
tructiones habuerint, ita fricentur, uti ſi ſectilia ſint, nulli gradus in ſcutulis, aut trigonis, aut quadra-
tis, ſeu fauis extent, ſed coagmentorum compoſitio planam habeat inter ſe directionem: ſi teſſeris ſtru
ctum erit, ut eæ omnes angulos habeant æquales, nullibiq́; a fricatura extantes. Cum enim anguli
non fuerint omnes ęqualiter plani, non erit exacta, uti oportet fricatura. Item teſtacea ſpicata tibur-
tina ſunt diligenter exigenda, ut non habeant lacunas, nec extantes tumulos, ſed ſint extenſa, & ad
regulam perfricata. ſuper fricaturam lęuigationibus, & polituris cum fuerint perfecta, incernatur mar
mor, & ſupra loricæ ex calce, & arena inducantur. Sub dio uero maximè idonea faciunda ſunt paui-
menta, quod contignationes humore creſcentes, aut ſiccitate decreſcentes, ſeu pandationibus ſiden-
tes mouendo ſe faciunt uitia pauimentis. præterea gelicidia, & pruinæ non patiuntur ea integra per-
manere. Itaque ſi neceſsitas coegerit, ut minime uitioſa ſiant, ſic erit ſaciundum. Cum coaxatum
fuerit ſuper altera coaxatio tranſuerſa ſternatur, clauisq́; fixam duplicem præbeat contignationi lori-
cationem: deinde ruderi nouo tertia pars teſtæ tuſæ admiſceatur, calcisq́ duæ partes ad quinque
mortarij mixtionibus præſtent reſponſum. ſtatuminatione facta rudus inducatur, idq́ pinſum abſo-
lutum ne minus pede ſit craſſum. Tunc autem nucleo inducto, ( ut ſupraſcriptum eſt) pauimentum
e teſſera grandi circiter binum digitum cæſa ſtruatur, ſaſti gium habens in pedes denos, digitos bi-
nos. quòd ſi bene temperabitur, & rectè fricatum fuerit, ab omnibus uitijs erit tutum. Vti autem in-
ter coagmenta materies ab gelicidijs ne laboret, fracibus quotannis ante hyemem ſaturetur, ita non
patienturin ſe recipere gelicidij pruinam. ſin autem curioſius uidebitur ſieri oportere tegule bipeda-
les inter ſe coagmentatæ ſupra rudus ſubſtrata materia collocentur, habentes ſingulis coagmentorũ
frontibus, canaliculos digitales, quibus iunctis impleantur calce ex oleo ſubacta, confricenturq́; in-
ter ſe coagmenta compreſſa. ita calx quæ erit hærens in canalibus, dureſcendo non patietur aquam,
neque aliam rem per coagmenta tranſire. Cum ergo fuerit hoc ita perſtratum, ſuper nucleus induca-
tur, & uirgis cædendo ſubigatur, ſupra autem ſiue ex teſſera grandi, ſiue ex ſpica teſtacea ſtruantur fa-
ſtigijs, quibus eſt ſupra ſcriptum: & cum ſic erunt facta, non cito uitiabuntur.
opera, ne cõmiſceantur axes eſculini quernis, quòd querni ſimul ac humorem perceperunt ſetorquen
tes rimas faciunt in pauimentis; ſin autem eſculus non erit, & neceſsitas coegerit propter inopiam
uti quernis, ſic uidetur eſſe faciendum, ut ſecentur tenuiores: quo minus enim ualuerint, eo facilius
clauis fixi continebuntur. Deinde in ſingulis tignis extremis partibus axis bini claui figantur, uti nul-
la ex parte poſsint ſe torquendo anguli excitare. Namque de cerro, aut fago, ſeu farno, nullus ad
uetuſtatem poteſt permanere. Coaxationibus factis, ſi erit filex, ſi non, palea ſubſternatur, uti mate-
ries a calcis uitijs defendatur. Tunc in ſuper ſtatuminetur non minore ſaxo, quàm quòd poſsit manũ
implere: ſtatuminibus inductis ruderetur. Rudus ſi nouum erit ad tres partes una calcis miſceatur,
ſi rediuiuum ſuerit, quinque ad duum mixtiones habeant reſponſum. Deinde rudus inducatur, & ue-
ctibus ligneis decurijs inductis crebiter pinſatione ſolidetur, & id non minus pinſum abſolutum ſit
craſsitudine dodrantis. Inſuper ex teſta nucleus inducatur mixtionem habens ad tres partes unam cal-
cis, uti ne minore ſit craſsitudine pauimentum digitorum ſenum. Supra rudum ad regulam, & libel-
lam exacta pauimenta ſtruantur, ſiue ſectilibus, ſiue teſſeris. Cum ea extructa ſuerint, & faſtigia ex-
tructiones habuerint, ita fricentur, uti ſi ſectilia ſint, nulli gradus in ſcutulis, aut trigonis, aut quadra-
tis, ſeu fauis extent, ſed coagmentorum compoſitio planam habeat inter ſe directionem: ſi teſſeris ſtru
ctum erit, ut eæ omnes angulos habeant æquales, nullibiq́; a fricatura extantes. Cum enim anguli
non fuerint omnes ęqualiter plani, non erit exacta, uti oportet fricatura. Item teſtacea ſpicata tibur-
tina ſunt diligenter exigenda, ut non habeant lacunas, nec extantes tumulos, ſed ſint extenſa, & ad
regulam perfricata. ſuper fricaturam lęuigationibus, & polituris cum fuerint perfecta, incernatur mar
mor, & ſupra loricæ ex calce, & arena inducantur. Sub dio uero maximè idonea faciunda ſunt paui-
menta, quod contignationes humore creſcentes, aut ſiccitate decreſcentes, ſeu pandationibus ſiden-
tes mouendo ſe faciunt uitia pauimentis. præterea gelicidia, & pruinæ non patiuntur ea integra per-
manere. Itaque ſi neceſsitas coegerit, ut minime uitioſa ſiant, ſic erit ſaciundum. Cum coaxatum
fuerit ſuper altera coaxatio tranſuerſa ſternatur, clauisq́; fixam duplicem præbeat contignationi lori-
cationem: deinde ruderi nouo tertia pars teſtæ tuſæ admiſceatur, calcisq́ duæ partes ad quinque
mortarij mixtionibus præſtent reſponſum. ſtatuminatione facta rudus inducatur, idq́ pinſum abſo-
lutum ne minus pede ſit craſſum. Tunc autem nucleo inducto, ( ut ſupraſcriptum eſt) pauimentum
e teſſera grandi circiter binum digitum cæſa ſtruatur, ſaſti gium habens in pedes denos, digitos bi-
nos. quòd ſi bene temperabitur, & rectè fricatum fuerit, ab omnibus uitijs erit tutum. Vti autem in-
ter coagmenta materies ab gelicidijs ne laboret, fracibus quotannis ante hyemem ſaturetur, ita non
patienturin ſe recipere gelicidij pruinam. ſin autem curioſius uidebitur ſieri oportere tegule bipeda-
les inter ſe coagmentatæ ſupra rudus ſubſtrata materia collocentur, habentes ſingulis coagmentorũ
frontibus, canaliculos digitales, quibus iunctis impleantur calce ex oleo ſubacta, confricenturq́; in-
ter ſe coagmenta compreſſa. ita calx quæ erit hærens in canalibus, dureſcendo non patietur aquam,
neque aliam rem per coagmenta tranſire. Cum ergo fuerit hoc ita perſtratum, ſuper nucleus induca-
tur, & uirgis cædendo ſubigatur, ſupra autem ſiue ex teſſera grandi, ſiue ex ſpica teſtacea ſtruantur fa-
ſtigijs, quibus eſt ſupra ſcriptum: & cum ſic erunt facta, non cito uitiabuntur.
Primas partes inter expolitiones tenent ruderationes, &
pauimenta.
de ijs hoc capite agitur.
Rudera
ſunt lapides contuſi, & calce admixti, quæpauimentis faciendis ſubſternuntur; unde ruderare eſt huiuſmodi
opus ſternere, nos ſgroſſare dicimus, uelterrazzare. Antequam igitur ad pauimentum ueniamus ideſt ad
ultimam illam, & ſummam ſoli ſuperficiem expolitam, primo ſtatuminandum, deinde ruderandum, mox nu-
cleus inducendus, demum pauimentum ſtruendum. Statumen dicitur, quicquid pro fulcimento sternitur ideſt
pauimentorum imum stratum, quod ex grandioribus ſaxis conficitur. poſt ſtatuminationem ruder atio ſequitur,
quæ quid ſit, iam diximus. ſubtilior enim permixtio ruderationi adhibetur, quam ſtatuminationi, mox nucleus
inducitur ideſt cruſta alia, ſiue corium, quod medium eſt inter ruderationem, & pauimentum, ideo ab Italis
anima nominatur. de quo infra ſuo loco dicetur. demum pauimentum ſuper ſtruitur, & is ordo in ruderatione
ſeruatur. Ruderandum autem eſt uel pede plano, uelin contignationibus ſub tecto, uel ſupra contignationes
ſub diuo. omnibus his locis commune eſt, ut ſtratum, quod ſubſternitur ſolido, & æquabili loco nit atur, ſed
alibi maior diligentia eſt adhibenda ob uitia, quæ fieri poſſunt in pauimentis struends, ut durent ad uetuſtatẽ.
1150 Cum igitur plano pede ruderandum eſt, uel locus omnis ſolidus est, vel ex parte uel omnino congeſtitius. In
plano, & per totum ſolido nibil aliud faciendum eſt, niſi curandum, ut exæquentur planè, inde inducatur cũ
ſtatumine rudus. Si uero congeſtitus aliqua ex parte uel omnino fuerit palationibus, palis, aut ſublicis uſtu-
latis confixis, & machinis adctis ſolidetur, & fistucis exæquetur, & firmetur, & ita inducatur cum ſtatu-
mine rudus, ideſt & primum, & ſecundum ſtratum, atque id obſeruandum eſt in locis, quæ plano pede fiunt.
In contignationibus uero, non eadem exæquandi cura est adbibenda, cum ipſa exæquatio per ſe ſacta ſit, ſed
maiori ſtudio prouidendum, ut exæquatio conſernetur: nam ſemper parietes ſubſunt, quod non ad ſummum
perueniunt. Vnde coaxatio non omnis in parietes incumbit, quare licet plana uideatur, ſitq́; uere, antequam
pondus aliquod immittatur, tamen adiuncto, & ſuper impoſito pondere ruderationis, & pauimenti pandat,
atque oneri cedit ea parte, qua paries non ad ſummum peruenit. Periculum item eſtex areſactis, & ſicce
2260
ſunt lapides contuſi, & calce admixti, quæpauimentis faciendis ſubſternuntur; unde ruderare eſt huiuſmodi
opus ſternere, nos ſgroſſare dicimus, uelterrazzare. Antequam igitur ad pauimentum ueniamus ideſt ad
ultimam illam, & ſummam ſoli ſuperficiem expolitam, primo ſtatuminandum, deinde ruderandum, mox nu-
cleus inducendus, demum pauimentum ſtruendum. Statumen dicitur, quicquid pro fulcimento sternitur ideſt
pauimentorum imum stratum, quod ex grandioribus ſaxis conficitur. poſt ſtatuminationem ruder atio ſequitur,
quæ quid ſit, iam diximus. ſubtilior enim permixtio ruderationi adhibetur, quam ſtatuminationi, mox nucleus
inducitur ideſt cruſta alia, ſiue corium, quod medium eſt inter ruderationem, & pauimentum, ideo ab Italis
anima nominatur. de quo infra ſuo loco dicetur. demum pauimentum ſuper ſtruitur, & is ordo in ruderatione
ſeruatur. Ruderandum autem eſt uel pede plano, uelin contignationibus ſub tecto, uel ſupra contignationes
ſub diuo. omnibus his locis commune eſt, ut ſtratum, quod ſubſternitur ſolido, & æquabili loco nit atur, ſed
alibi maior diligentia eſt adhibenda ob uitia, quæ fieri poſſunt in pauimentis struends, ut durent ad uetuſtatẽ.
1150 Cum igitur plano pede ruderandum eſt, uel locus omnis ſolidus est, vel ex parte uel omnino congeſtitius. In
plano, & per totum ſolido nibil aliud faciendum eſt, niſi curandum, ut exæquentur planè, inde inducatur cũ
ſtatumine rudus. Si uero congeſtitus aliqua ex parte uel omnino fuerit palationibus, palis, aut ſublicis uſtu-
latis confixis, & machinis adctis ſolidetur, & fistucis exæquetur, & firmetur, & ita inducatur cum ſtatu-
mine rudus, ideſt & primum, & ſecundum ſtratum, atque id obſeruandum eſt in locis, quæ plano pede fiunt.
In contignationibus uero, non eadem exæquandi cura est adbibenda, cum ipſa exæquatio per ſe ſacta ſit, ſed
maiori ſtudio prouidendum, ut exæquatio conſernetur: nam ſemper parietes ſubſunt, quod non ad ſummum
perueniunt. Vnde coaxatio non omnis in parietes incumbit, quare licet plana uideatur, ſitq́; uere, antequam
pondus aliquod immittatur, tamen adiuncto, & ſuper impoſito pondere ruderationis, & pauimenti pandat,
atque oneri cedit ea parte, qua paries non ad ſummum peruenit. Periculum item eſtex areſactis, & ſicce
2260