282250LIBER
De aquœ inuentionibus. Cap. 1.
CVm ergo, &
a phyſicis, &
a philoſophis, &
ab ſacerdotibus iudicetur ex poteſtate aquæ
omnes res conſtare, putaui, quoniam in prioribus ſeptem uoluminibus rationes ediſicio-
rum ſunt expoſitæ, in hoc oportere de inuentionibus aquæ, quasq́; habeat in locorum
proprietatibus uirtutes, quibusq́; rationibus ducatur, & quemad modum item ea pro-
betur, ſcribere.
1110omnes res conſtare, putaui, quoniam in prioribus ſeptem uoluminibus rationes ediſicio-
rum ſunt expoſitæ, in hoc oportere de inuentionibus aquæ, quasq́; habeat in locorum
proprietatibus uirtutes, quibusq́; rationibus ducatur, & quemad modum item ea pro-
betur, ſcribere.
Concludit quæ proœmio continebantur, ut oſtendat de quibus rebus acturus ſit, tribus autem uerbis colli-
git, quæ ad aquœ prœſtantiam pertinebant; Cum dicat.
git, quæ ad aquœ prœſtantiam pertinebant; Cum dicat.
Est enim maxime neceſſaria, &
ad uitam, &
ad delectationes.
&
ad uſum quotidianum.
Ad ui-
tam, nam ſupra oſtenſum eſt ſine bumore non poſſe fieri, ut uiuamus. Ad delectationem, quid dicam quanta
uoluptate, flumina, riuos, ſontesq́; miremur, quamq́; libenter ſpectemus aquarum ductus, & uarios artificio-
rum modos, quibus ſalientis aquœ uis nos oblectat in hortis, & topiarijs, Ad uſum quotidianum exercitus
obſeſſi, artifices, agri, mare, tellus demum, quantus ſit aquarum uſus ostendunt. Ad uſum igitur uenientes.
Vitruuianum propoſitum, & ordinem ſequemur.
tam, nam ſupra oſtenſum eſt ſine bumore non poſſe fieri, ut uiuamus. Ad delectationem, quid dicam quanta
uoluptate, flumina, riuos, ſontesq́; miremur, quamq́; libenter ſpectemus aquarum ductus, & uarios artificio-
rum modos, quibus ſalientis aquœ uis nos oblectat in hortis, & topiarijs, Ad uſum quotidianum exercitus
obſeſſi, artifices, agri, mare, tellus demum, quantus ſit aquarum uſus ostendunt. Ad uſum igitur uenientes.
Vitruuianum propoſitum, & ordinem ſequemur.
Ea autem facilior erit, ſi ſontes erunt aperti, &
fluentes.
Agit de aquarum inuentione, in hanc
ſummam colligens argumentum, quod aquœ inueniuntur aut apertœ, & ab ipſa natura patentes, quales ſunt
2220 fontes, fluuij, aliaq́; uenarum genera: aut ſub terra occultœ meantes, bœc autem, aut a loci natura, aut ab bo-
minum induſtria, uel a ſite colliguntur, inditia uero aquarum primum a Vitr. ponuntur.
ſummam colligens argumentum, quod aquœ inueniuntur aut apertœ, & ab ipſa natura patentes, quales ſunt
2220 fontes, fluuij, aliaq́; uenarum genera: aut ſub terra occultœ meantes, bœc autem, aut a loci natura, aut ab bo-
minum induſtria, uel a ſite colliguntur, inditia uero aquarum primum a Vitr. ponuntur.
Sin autem non profluent, quærenda ſub terra ſunt capita, &
colligenda, quæ ſic erunt experiunda,
uti procumbatur in dentes, antequam ſol exortus fuerit in locis, quibus erit quærendum, & in terra
mento collocato & ſulcto proſpiciantur eæ regiones, Sic enim non errabit excelſius quam oporteat
uiſus, cum erit immotum mentum; ſed ad libratam altitudinem in regionibus certa ſinitionc deſigna-
bit. Tuncin. quibus locis uidebuntur humores ſe concriſpantes, & in aera ſurgentes, ibi ſodiatur,
non enim in ſicco loco hoc ſignum fieri poteſt.
uti procumbatur in dentes, antequam ſol exortus fuerit in locis, quibus erit quærendum, & in terra
mento collocato & ſulcto proſpiciantur eæ regiones, Sic enim non errabit excelſius quam oporteat
uiſus, cum erit immotum mentum; ſed ad libratam altitudinem in regionibus certa ſinitionc deſigna-
bit. Tuncin. quibus locis uidebuntur humores ſe concriſpantes, & in aera ſurgentes, ibi ſodiatur,
non enim in ſicco loco hoc ſignum fieri poteſt.
Et modum ponit, quem &
Plinius, &
Palladius quoque expre{ſS}it, ſeptimo &
octauo capite.
Ante ortũ
Solis pronus aliquis decumbat, & trunculo, aut laterculo tanquam fulchro ſub mento collocato, ut immotũ
3330 maneat mentum, ut uiſus ſit æqualis ab borizonte, neque ſurſum, neque deorſum erigatur, ſedad libratam
altitudinem, ut ait Vitr. in regionibus circa certa definitione poſitus uerſus ortum ſolis, quaque parte cripſus
ſubtilil nebula ear, humorq́; undatim e terra effluens ſergere uidebitur, ibi fodiendum est. Monet Palladius
Augustimenſe id faciendum. Argumenta uero a terreni genere ſumpta ponuntur modo.
Solis pronus aliquis decumbat, & trunculo, aut laterculo tanquam fulchro ſub mento collocato, ut immotũ
3330 maneat mentum, ut uiſus ſit æqualis ab borizonte, neque ſurſum, neque deorſum erigatur, ſedad libratam
altitudinem, ut ait Vitr. in regionibus circa certa definitione poſitus uerſus ortum ſolis, quaque parte cripſus
ſubtilil nebula ear, humorq́; undatim e terra effluens ſergere uidebitur, ibi fodiendum est. Monet Palladius
Augustimenſe id faciendum. Argumenta uero a terreni genere ſumpta ponuntur modo.
Item animaduertendum eſt quærentibus aquam, quo genere ſint loca.
Certa enim ſunt in qui-
bus naſcitur; In creta, tenuis, & exilis, & non alia eſt copia, ea erit non optimo ſapore. Item ſabulone
ſoluto tenuis, ſed ſi inſerioribus locis inuenietur, ea erit limoſa, & inſuauis. In terra autem nigra,
ſudores, & ſtillæ exiles inueniuntur, quæ ex hybernis tempeſtatibus collectæ in ſpiſsis, & ſolidis locis
ſubſidunt, eæ habent optimum ſaporem. Glarea uero mediocres, & non certæ uenæ reperiuntur, eæ
quoque egregia ſunt ſuauitate. Item ſabulone maſculo, arenaq́; & carbunculo certiores, & ſtabilio-
4440 res ſunt copiæ, eæq́; ſunt bono ſapore. R ubro ſaxo, & copioſæ, & bonæ, ſinon per interuenia dila-
bantur, & liqueſcant. Sub radicibus autem montium, & in ſaxis ſilicibus uberiores, & affluentiores,
eæq́; ſrigidiores ſunt, & ſalubriores. Campeſtribus autem ſontibus, ſalſæ, graues, tepidæ, non ſuaues,
niſi quæ ex montibus ſub terra ſubmanantes erumpunt in medios campos. Et ubi ſunt arborum um-
bris contectæ præſtant montanorum, ſontium ſuauitatem, Signa autem quibus terrarum generibus
ſuberunt aquæ, præter quod ſupra ſcriptum eſt, hæc erunt, ſi inuenientur naſcentia, tenuis iuncus, ſa-
lix erratica, alnus, uitex, arundo, hedera, aliaq́; quæ huiuſmodi ſunt, quæ non poſſunt naſci, nec ali
per ſe ſine humore. Solent autem eadem in lacunis nata eſſe, quæ ſidentes præter reliquum agrum
excipiunt aquam ex imbribus, & agris per hyemem diutiusq́; propter capacitatem conſeruant humo-
rem, quibus non eſt credendum.
bus naſcitur; In creta, tenuis, & exilis, & non alia eſt copia, ea erit non optimo ſapore. Item ſabulone
ſoluto tenuis, ſed ſi inſerioribus locis inuenietur, ea erit limoſa, & inſuauis. In terra autem nigra,
ſudores, & ſtillæ exiles inueniuntur, quæ ex hybernis tempeſtatibus collectæ in ſpiſsis, & ſolidis locis
ſubſidunt, eæ habent optimum ſaporem. Glarea uero mediocres, & non certæ uenæ reperiuntur, eæ
quoque egregia ſunt ſuauitate. Item ſabulone maſculo, arenaq́; & carbunculo certiores, & ſtabilio-
4440 res ſunt copiæ, eæq́; ſunt bono ſapore. R ubro ſaxo, & copioſæ, & bonæ, ſinon per interuenia dila-
bantur, & liqueſcant. Sub radicibus autem montium, & in ſaxis ſilicibus uberiores, & affluentiores,
eæq́; ſrigidiores ſunt, & ſalubriores. Campeſtribus autem ſontibus, ſalſæ, graues, tepidæ, non ſuaues,
niſi quæ ex montibus ſub terra ſubmanantes erumpunt in medios campos. Et ubi ſunt arborum um-
bris contectæ præſtant montanorum, ſontium ſuauitatem, Signa autem quibus terrarum generibus
ſuberunt aquæ, præter quod ſupra ſcriptum eſt, hæc erunt, ſi inuenientur naſcentia, tenuis iuncus, ſa-
lix erratica, alnus, uitex, arundo, hedera, aliaq́; quæ huiuſmodi ſunt, quæ non poſſunt naſci, nec ali
per ſe ſine humore. Solent autem eadem in lacunis nata eſſe, quæ ſidentes præter reliquum agrum
excipiunt aquam ex imbribus, & agris per hyemem diutiusq́; propter capacitatem conſeruant humo-
rem, quibus non eſt credendum.
A natura ſoli argumenta, &
ſigna aquarum ſumenda hactenus docuit Vitru.
quoniam uero interdum na-
5550 tura non ſuggerit indicia, ab induſtria hominum experimenta ſumenda ſunt, unde. d. de ſignis naturalibus.
5550 tura non ſuggerit indicia, ab induſtria hominum experimenta ſumenda ſunt, unde. d. de ſignis naturalibus.
Sed quibus regionibus, &
terris, non lacunis ea ſigna naſcuntur, non ſata, ſed per ſe creata, ibi eſt
quærenda. Ideſt ubi arbores, plantæq́; prædictæ non ſatione, ſed natura creantur, ibi aqua quærenda. ſed
quærenda. Ideſt ubi arbores, plantæq́; prædictæ non ſatione, ſed natura creantur, ibi aqua quærenda. ſed
In quibus locis eæ non ſignificabuntur inuentiones, ſic erunt experiundæ, Fodiatur, quoquo
uerſus locus la tus pedes tres, altus ne minus pedes quinque, in eoq́; collocetur circiter Solis occaſum
ſcaphium ærum, aut plumbeum, aut peluis, ex is quòd erit paratum, idq́; intrinſecus oleo ungatur,
ponaturq́; inuerſum, & ſumma foſſura operiatur arundinibus, aut fronde, ſuprà terra obruatur, tum
poſtero die aperiatur, & ſi in uaſe ſtillæ, ſudoresq́; erunt, is locus habebit aquam. Item ſi uas ex ter-
ra factum non coctum in ea foſsione eadem ratione opertum poſitum fuerit, ſi is locus aquam ha-
buerit, cum opertum ſuerit, uas humidum erit, & etiam diſſoluetur ab humore. Vellusq́; lanæ ſi col-
6660
uerſus locus la tus pedes tres, altus ne minus pedes quinque, in eoq́; collocetur circiter Solis occaſum
ſcaphium ærum, aut plumbeum, aut peluis, ex is quòd erit paratum, idq́; intrinſecus oleo ungatur,
ponaturq́; inuerſum, & ſumma foſſura operiatur arundinibus, aut fronde, ſuprà terra obruatur, tum
poſtero die aperiatur, & ſi in uaſe ſtillæ, ſudoresq́; erunt, is locus habebit aquam. Item ſi uas ex ter-
ra factum non coctum in ea foſsione eadem ratione opertum poſitum fuerit, ſi is locus aquam ha-
buerit, cum opertum ſuerit, uas humidum erit, & etiam diſſoluetur ab humore. Vellusq́; lanæ ſi col-
6660