Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Page concordance

< >
Scan Original
101 69
102 70
103 71
104 72
105 73
106 74
107 75
108 76
109 77
110 78
111 79
112 80
113 81
114 82
115 83
116 84
117 85
118 86
119 87
120 88
121 89
122 90
123 91
124 92
125 93
126 94
127 95
128 96
129 97
130 98
< >
page |< < (260) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div678" type="section" level="2" n="125">
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s19444" xml:space="preserve">
                <pb o="260" file="514.01.292" n="292" rhead="LIBER"/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s19445" xml:space="preserve">naturas aquarum, quas tum ipſe expertus est, tum ab alijs audita, uel ſcripta cognouit, unde tanquam
                <lb/>
              gratus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19446" xml:space="preserve">ingenuus gratias habet auctoribus his, a quibus aliquid didicit. </s>
              <s xml:id="echoid-s19447" xml:space="preserve">Concludit igitur tales eſſe aquas,
                <lb/>
              qualis terra, per quam fluunt, qualesq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19448" xml:space="preserve">herbarum, qu is lauant, ſucci, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19449" xml:space="preserve">mximam ad humanos uſus aquæ
                <lb/>
              neceſſitatem oſtendit, quòd ſine aqua, nec corpus animalium, nec ulla cibi uirtus poteſt naſci, nec augeri, nec
                <lb/>
              conſeruari, postea de experimentis agit.</s>
              <s xml:id="echoid-s19450" xml:space="preserve"/>
            </p>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div682" type="section" level="2" n="126">
            <head xml:id="echoid-head134" xml:space="preserve">De aquarum experimentis. Cap. V.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s19451" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">EXpertiones</emph>
              autem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19452" xml:space="preserve">probationes eorum ſic ſunt prouidendæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s19453" xml:space="preserve">Si erunt profluentes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19454" xml:space="preserve">
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-01" xlink:href="note-514.01.292-01a" xml:space="preserve">10</note>
              aperti antequam duci incipiantur, aſpiciantur, animoq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19455" xml:space="preserve">aduertantur, qua membratura
                <lb/>
              ſint qui circa eos fontes habitant homines. </s>
              <s xml:id="echoid-s19456" xml:space="preserve">Et ſi erunt corporibus ualentibus, coloribus
                <lb/>
              nitidis, cruribus non uitioſis, non lippis oculis, erunt probatiſsimi.</s>
              <s xml:id="echoid-s19457" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s19458" xml:space="preserve">Quia omne, quòd lædit, tempore lædit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19459" xml:space="preserve">poſſunt nimirum grauius lædere, quætardius ſentiuntur.</s>
              <s xml:id="echoid-s19460" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s19461" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Item</emph>
              ſi fons nouus fuerit foſſus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19462" xml:space="preserve">in uas Corinthium, ſiue alterius generis, quòd erit ex ære bo-
                <lb/>
              no, ea aqua ſparſa maculam non fecerit, optima erit. </s>
              <s xml:id="echoid-s19463" xml:space="preserve">Itemq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19464" xml:space="preserve">in aheno, ſi ea aqua deferuefacta, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19465" xml:space="preserve">
                <lb/>
              poſtea requieta, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19466" xml:space="preserve">defuſa fuerit, neque in eius aheni fundo arena, aut limus inuenietur, ea aqua erit
                <lb/>
              item probata, Item ſi legumina in uas cum ea aqua coniecta ad ignem poſita, celeriter percocta fue-
                <lb/>
              rint, indicabunt eam aquam eſſe bonam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19467" xml:space="preserve">ſalubrem. </s>
              <s xml:id="echoid-s19468" xml:space="preserve">Non etiam minus ip ſa aqua, quæ erit in fon-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-02" xlink:href="note-514.01.292-02a" xml:space="preserve">20</note>
              te, ſi fuerit limpida, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19469" xml:space="preserve">perlucida, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19470" xml:space="preserve">quocunque peruenerit, aut profluxerit, ſi muſcusnon naſcetur,
                <lb/>
              neque iuncus, neque inquinatus ab aliquo inquinamento is locus fuerit, ſed puram habuerit ſpeciem,
                <lb/>
              innuetur his ſignis efſe tenuis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19471" xml:space="preserve">in ſumma ſalubritate.</s>
              <s xml:id="echoid-s19472" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s19473" xml:space="preserve">Demum colore, ſapore, odoreq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19474" xml:space="preserve">uacare debet quæ bona & </s>
              <s xml:id="echoid-s19475" xml:space="preserve">ſalubris futura eſt aqua, immota uero ubique
                <lb/>
              inſalubris, ſtagnans peßima, quæ irudines alit, non incommoda uero, ubi anguillæ ſcatent.</s>
              <s xml:id="echoid-s19476" xml:space="preserve"/>
            </p>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div685" type="section" level="2" n="127">
            <head xml:id="echoid-head135" xml:space="preserve">De per ductionibus, & libr ationibus aquarum, & instrumentis
              <lb/>
            ad hunc uſum. Cap. VI.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s19477" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">NVne</emph>
              de perductionibus ad habitationes mœniaq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19478" xml:space="preserve">uti fieri oporteat explicabo, cuius ra-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-03" xlink:href="note-514.01.292-03a" xml:space="preserve">30</note>
              tio eſt prima perlibratio. </s>
              <s xml:id="echoid-s19479" xml:space="preserve">Libratur autem dioptris, aut libris aquarijs, aut chorobate,
                <lb/>
              ſed diligentius efficitur per chorobatem, quòd dioptræ, libræq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19480" xml:space="preserve">fallunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s19481" xml:space="preserve">Chorobates
                <lb/>
              autem eſt regula longa circiter pedum uiginti, ea habet ancones in capitibus extremis æ-
                <lb/>
              quali modo perfectos, inq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19482" xml:space="preserve">regulæ capitibus ad normam coagmentatos, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19483" xml:space="preserve">inter regulam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19484" xml:space="preserve">ancones-
                <lb/>
              a cardinibus compacta tranſuerſaria, quæ habent lineas ad perpendiculum recte deſcriptas, penden-
                <lb/>
              tiaq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19485" xml:space="preserve">ex regula perpendicula in ſingulis partibus ſingula, quæ cum regula fuerit collocata, eaq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19486" xml:space="preserve">tan-
                <lb/>
              gent æquè ac pariter lineas deſcriptionis, indicabunt libratam collocationem. </s>
              <s xml:id="echoid-s19487" xml:space="preserve">Sin autem uentus in-
                <lb/>
              terpellauerit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19488" xml:space="preserve">motionibus lineæ non potuerint certam ſignificationem facere, tunc habeat in ſupe-
                <lb/>
              riori parte canalem longum pedes quinque, latum digitum, altum ſeſquidigitum, eoq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19489" xml:space="preserve">aqua infunda-
                <lb/>
              tur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19490" xml:space="preserve">ſi æqualiter aqua canalis ſumma libra tanget, ſcietur eſſe libratum. </s>
              <s xml:id="echoid-s19491" xml:space="preserve">Ita eo chorobate, cum per
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-04" xlink:href="note-514.01.292-04a" xml:space="preserve">40</note>
              libratum ita fuerit, ſcietur quantum habuerit faſtigij. </s>
              <s xml:id="echoid-s19492" xml:space="preserve">Fortaſsis qui Archimedis libros legit, dicet
                <lb/>
              non poſſe fieri ueram ex aqua librationem, quòd ei placet aquam non eſſe libratam, ſed ſphæroides
                <lb/>
              habere ſchema, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19493" xml:space="preserve">ibi habere centrum, quo loci habet orbis terrarum. </s>
              <s xml:id="echoid-s19494" xml:space="preserve">Hoc autem (ſiue plana eſt
                <lb/>
              aqua, ſiue ſphæroides) neceſſe eſt extrema capita canalis regulæ pariter ſuſtinere aquam. </s>
              <s xml:id="echoid-s19495" xml:space="preserve">Sin autem
                <lb/>
              proclinatus erit ex una parte, quæ erit altior, non habebit regulæ canalis in ſummis labris aquam.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s19496" xml:space="preserve">Neceſſe enim eſt quocunque aqua ſit inſuſa in medio inflationem, curuaturamq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19497" xml:space="preserve">habere, ſed capita
                <lb/>
              dextra, ac ſiniſtra inter ſelibrata eſſe. </s>
              <s xml:id="echoid-s19498" xml:space="preserve">Exemplar autem chorobatis erit in extremo uolumine deſcri-
                <lb/>
              ptum. </s>
              <s xml:id="echoid-s19499" xml:space="preserve">Et ſi erit faſtigium magnum facilior erit decurſus aquæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s19500" xml:space="preserve">Sin autem interualla erunt lacunoſa
                <lb/>
              ſubſtructionibus erit ſuccurrendum.</s>
              <s xml:id="echoid-s19501" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s19502" xml:space="preserve">Inuenta, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19503" xml:space="preserve">electa aqua, neceſſe eſt ut perducatur ad mœnia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19504" xml:space="preserve">ad determinatum locum: </s>
              <s xml:id="echoid-s19505" xml:space="preserve">perduci uero nõ
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-05" xlink:href="note-514.01.292-05a" xml:space="preserve">50</note>
              poterit, niſi deſcendat aqua, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19506" xml:space="preserve">decurrat naturali motione ad imum. </s>
              <s xml:id="echoid-s19507" xml:space="preserve">Vt igitur hoc rectè expediatur formas
                <lb/>
              inſtrumentorum deſcribit Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s19508" xml:space="preserve">quibus uti poßimus ad aquarum librationem. </s>
              <s xml:id="echoid-s19509" xml:space="preserve">Inter alia præcipue unum, quod
                <lb/>
              minus fallit, eligit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19510" xml:space="preserve">deſcribit. </s>
              <s xml:id="echoid-s19511" xml:space="preserve">Librare igitur nil aliud eſt, quàm altitudinem loci ſumere, in quo aqua
                <lb/>
              est, eamq́ comparare, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19512" xml:space="preserve">referre ad eius loci altitudinem, ad quem perducenda eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s19513" xml:space="preserve">Cum igitur locus, quo
                <lb/>
              aqua ducenda eſt, depreßior erit loco, a quo erit caput aquæ, procul dubio commodè perducetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s19514" xml:space="preserve">Libratur
                <lb/>
              aqua dioptris, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19515" xml:space="preserve">libris aquarijs, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19516" xml:space="preserve">inſtrumento, quod alij chorobaten uocant. </s>
              <s xml:id="echoid-s19517" xml:space="preserve">Geometræ aũt(ut Albertus
                <lb/>
              ait ) aſſirmant, quod ſi linea recta orbem terræ contigerit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19518" xml:space="preserve">ad mille paſſus protenſa fuerit, interuallum,
                <lb/>
              quod erit inter lineam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s19519" xml:space="preserve">ambitum, orbemq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s19520" xml:space="preserve">terræ non plus denos excedere digitos, unde factum, ut ſi quis
                <lb/>
              ſulco aquam ducere uelit, aqua non moueatur in ſingulis millibus, niſi depreßiori libramento pedem integrum,
                <lb/>
              quam fuerit locus, unde primum ſulcus fieri cœperit, qui locus a iuris peritis incile dicitur ab inciſione prima
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.292-06" xlink:href="note-514.01.292-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>