294262LIBER
parem oculi altitudinem.
Alteram ab oculo ad pedem directè cadentem, quam &
erecto baculo notabis.
c@in
igitur radius ad terræ tumulum perueniens a capite fontis altior erit, quam radius aduerſus ab emiſſario ad
eundem terræ tumulum perueniens ex perpendiculis facile notabis exceſſum, dignoſcesq́; tumuli altitudinem.
Cæterum hæc iam nota libratoribus, & menſoribus plus ſatis, ſed chorobati forma ſupra deſcripta, mentem
Vitr. ſatis aperte monſtrabit, ubi unitatis nota eſt regula pedum 20. Ancones binario numero ſignantur,
tranſuerſarij uero ternario, perpendicula cernuntur. Canalis demum ubi o. in quo æquabiliter quieſcere de-
bet aqua, cum planum fuerit æquilibratum. Si uero canalis erit proclinatus, quæ pars altior erit, non habebit
regulæ canalis in ſummis labris aquam, nam decurret omnis aquæ ad alterum caput canalis momento, atque
impetu naturali, quo deorſum fertur, nec experimentum huiuſmodi fallit, quacunque figura ſit aqua, ſiue
1110 plana, ſiue orbicularis, nam in medio licet tumeat, in extremis tamen æqui librata erit. Dioptra uocabulum
græcum est, dicitur, apo tu diopteuin quòd eſt inſpicere, Galli traguardum dicunt, rectè uim uerbi exprimentes,
noſtri mir am a mirando uocant. Libra aquaria notum eſt inſtrumentum canali, dioptra, & perpendiculis conſtãs
directe ſuper baculo collocatum. Chorobates dicitur, ut puto quaſi per regionem meator, certius inſtrumentũ
ob longitudinem ſuam. Cum igitur altus locus fuerit, unde fons concipitur, & longius ſit deducendo, facilior
erit decurſus aquæ. Si uero ſpatia erunt inæqualia non ob interceptos tumulos, ſed propter interiacentes la-
cunas, & depreſſionem terreni: tunc ubi lacunæ fuerint, ſubs̃ructionibus erit ſuccurrendum, ut æquabiliter
fluat, nam neque ob nimiam, neque ob paruam profunditatem extollitur aqua. ſubſtruendum igitur est, ubi
ſunt lacunæ, ut fundus canalis per quem ducitur aqua ſit diroctus.
2220igitur radius ad terræ tumulum perueniens a capite fontis altior erit, quam radius aduerſus ab emiſſario ad
eundem terræ tumulum perueniens ex perpendiculis facile notabis exceſſum, dignoſcesq́; tumuli altitudinem.
Cæterum hæc iam nota libratoribus, & menſoribus plus ſatis, ſed chorobati forma ſupra deſcripta, mentem
Vitr. ſatis aperte monſtrabit, ubi unitatis nota eſt regula pedum 20. Ancones binario numero ſignantur,
tranſuerſarij uero ternario, perpendicula cernuntur. Canalis demum ubi o. in quo æquabiliter quieſcere de-
bet aqua, cum planum fuerit æquilibratum. Si uero canalis erit proclinatus, quæ pars altior erit, non habebit
regulæ canalis in ſummis labris aquam, nam decurret omnis aquæ ad alterum caput canalis momento, atque
impetu naturali, quo deorſum fertur, nec experimentum huiuſmodi fallit, quacunque figura ſit aqua, ſiue
1110 plana, ſiue orbicularis, nam in medio licet tumeat, in extremis tamen æqui librata erit. Dioptra uocabulum
græcum est, dicitur, apo tu diopteuin quòd eſt inſpicere, Galli traguardum dicunt, rectè uim uerbi exprimentes,
noſtri mir am a mirando uocant. Libra aquaria notum eſt inſtrumentum canali, dioptra, & perpendiculis conſtãs
directe ſuper baculo collocatum. Chorobates dicitur, ut puto quaſi per regionem meator, certius inſtrumentũ
ob longitudinem ſuam. Cum igitur altus locus fuerit, unde fons concipitur, & longius ſit deducendo, facilior
erit decurſus aquæ. Si uero ſpatia erunt inæqualia non ob interceptos tumulos, ſed propter interiacentes la-
cunas, & depreſſionem terreni: tunc ubi lacunæ fuerint, ſubs̃ructionibus erit ſuccurrendum, ut æquabiliter
fluat, nam neque ob nimiam, neque ob paruam profunditatem extollitur aqua. ſubſtruendum igitur est, ubi
ſunt lacunæ, ut fundus canalis per quem ducitur aqua ſit diroctus.
DVctvs autem aquæ fiunt generibus tribus.
Poſtremo capite de ducendis aquis, ſermo fit a
Vitr. eo modo ut primum doceat tres eſſe ductus aquarum modos, aut per riuos ſtructilibus ca-
nalibus ductos, aut per fistulas plumbeas, aut tubulis fictilibus: poſtea quæ ratio in ſingulis ha-
beatur oſtendit, ac primum agit de modo, quo per apertos canales aqua ducitur, docetq́; quo
modo defluxum, & declinationem aquis dare debeamus, quaq́; ratione in unum locum adſeruentur, & ad
uſum distribuantur, & quomodo montium, rupium, ſaxorumq́; impedimenta uitentur, & ſpecus excauentur,
ac canales demum struantur. poſtea de aqua ducenda per plumbeas fistulas tradit præcepta. Caſtella, quæ
nos baſcas appellamus, adſeruandas aquas constituit, fiſtularum menſuras diſponit, oſtenditq́; qua ratione
3330 aqua, per montes, per plana, perq́; ualles perducenda ſit, & quomodo prouidendum ſit, ſi tubuli damnum fe-
cerint. Demum ad fictiles tubos reuertitur, testasq́; adglutinare docet, comparatq́; modum hunc aquæ du-
cendæ per plumbeas fiſtulas, oſtendens eum ſalubriorem & minoris impenſæ. Quibus rebus abſolutis ad pu-
teos excauandos progrediens, conſiderat qua ratione noxios uapores euitemus, & imminenti ruinæ prouidea-
mus, & quomodo aquam colligere debeamus, & collectam ſeruare, ne diffluat. Latera putei munit, & stru-
cturam circa puteum parat, prouidetq́; aquæ bonitati, at que it a uolumini octauo finem imponit.
Vitr. eo modo ut primum doceat tres eſſe ductus aquarum modos, aut per riuos ſtructilibus ca-
nalibus ductos, aut per fistulas plumbeas, aut tubulis fictilibus: poſtea quæ ratio in ſingulis ha-
beatur oſtendit, ac primum agit de modo, quo per apertos canales aqua ducitur, docetq́; quo
modo defluxum, & declinationem aquis dare debeamus, quaq́; ratione in unum locum adſeruentur, & ad
uſum distribuantur, & quomodo montium, rupium, ſaxorumq́; impedimenta uitentur, & ſpecus excauentur,
ac canales demum struantur. poſtea de aqua ducenda per plumbeas fistulas tradit præcepta. Caſtella, quæ
nos baſcas appellamus, adſeruandas aquas constituit, fiſtularum menſuras diſponit, oſtenditq́; qua ratione
3330 aqua, per montes, per plana, perq́; ualles perducenda ſit, & quomodo prouidendum ſit, ſi tubuli damnum fe-
cerint. Demum ad fictiles tubos reuertitur, testasq́; adglutinare docet, comparatq́; modum hunc aquæ du-
cendæ per plumbeas fiſtulas, oſtendens eum ſalubriorem & minoris impenſæ. Quibus rebus abſolutis ad pu-
teos excauandos progrediens, conſiderat qua ratione noxios uapores euitemus, & imminenti ruinæ prouidea-
mus, & quomodo aquam colligere debeamus, & collectam ſeruare, ne diffluat. Latera putei munit, & stru-
cturam circa puteum parat, prouidetq́; aquæ bonitati, at que it a uolumini octauo finem imponit.
Ductus autem aquæ fiunt generibus tribus, riuis per canales ſtructiles, aut fiſtulis plumbeis, ſeu
tubulis fictilibus, quorum eæ rationes ſunt.
tubulis fictilibus, quorum eæ rationes ſunt.
Riuos efficiebant structilibus canalibus, nam formam structilem Palladius pro canali fabrica constante
dixit, & Vitr. quomodo ſtruendi ſint canales docet. Cæterum Palladius quartum genus addit canales ligneos,
4440 quo monticolæ nostri utuntur. præterea apertam e riuis ductionem, nam riui opus aut foßile, aut ſtruenſile eſt.
dixit, & Vitr. quomodo ſtruendi ſint canales docet. Cæterum Palladius quartum genus addit canales ligneos,
4440 quo monticolæ nostri utuntur. præterea apertam e riuis ductionem, nam riui opus aut foßile, aut ſtruenſile eſt.
Si canalibus, ut ſtructura fiat quam ſolidiſsima, ſolumq́;
riui libramenta habeat faſtigata, ne mi-
nus in centenos pedes ſemipede. Eæq́; ſtructuræ confornicentur, ut minime Sol aquam tangat.
nus in centenos pedes ſemipede. Eæq́; ſtructuræ confornicentur, ut minime Sol aquam tangat.
Ita Palladius hunc locum intelligit, ſi per planum ueniet inter ſexagenos, aut centenos pedes ſenſim recli-
netur ſtructura in ſeſquipedem, ut uim poßit habere currendi. Structura igitur erit ſolidißima, & fiet con-
fornicatio & declinatio canalis, nam ita tribus rebus erit prouiſum primo ſolida structura, ne aqua dilaba-
tur: ſecundo confornicatione, ne aqua Solibus tepeſcat: tertio declinatione, ut aqua facilius decurrat. nunc de
uſus diſtributione.
netur ſtructura in ſeſquipedem, ut uim poßit habere currendi. Structura igitur erit ſolidißima, & fiet con-
fornicatio & declinatio canalis, nam ita tribus rebus erit prouiſum primo ſolida structura, ne aqua dilaba-
tur: ſecundo confornicatione, ne aqua Solibus tepeſcat: tertio declinatione, ut aqua facilius decurrat. nunc de
uſus diſtributione.
Cvmq́;
uenerit ad mœnia, efficiatur caſtellum, &
caſtello coniunctum ad recipiendum aquam
triplex emiſſarium, collocenturq́; in caſtello tres fiſtulæ æqualiter diuiſæ intra receptacula coniunctę,
5550 uti cum abundauerit ab extremis in medium receptaculum redundet. Ita in medio ponentur fiſtulæ
in omnes lacus, & ſalientes ex altero in balneas, ut uectigal quotannis populo præſtent: ex quibus ter-
tio in domos priuatas, ita ut ne deſit in publico.
triplex emiſſarium, collocenturq́; in caſtello tres fiſtulæ æqualiter diuiſæ intra receptacula coniunctę,
5550 uti cum abundauerit ab extremis in medium receptaculum redundet. Ita in medio ponentur fiſtulæ
in omnes lacus, & ſalientes ex altero in balneas, ut uectigal quotannis populo præſtent: ex quibus ter-
tio in domos priuatas, ita ut ne deſit in publico.
Nunc ut dixi de diſtributione aquæ tractat, aitq́;
ubi ad mœnia uentum fuerit, efficiendum eſſe caſtellum,
idest amplum receptaculum, quod aquam ſuſcipit, cui receptaculo tria alia receptacula ſunt coniungenda
hæc immiſſaria dicuntur, unde poſtea erogatur aqua. Tres uero fiſtulæ in caſtello erant æqualiter diuiſæ in-
tra receptacula coniuncta, ea de cauſa, ut abundante aqua ab extremis in medium receptaculum abundet,
nam in medio maior aquæ copia eſſe oportebat, quoniam ibi erant fiſtulæ in publica aquarum conceptacula,
quæ lacus dicuntur, ubi Romana plebs ablueret lintea, & ſimilia, & inde etiam aqua in omnes ſalientes du-
cebatur. Sunt enim ſalientes ſiphunculi, & capita fiſtularum, e quibus aqua ſalit, quorum ora ſi peren-
6660
idest amplum receptaculum, quod aquam ſuſcipit, cui receptaculo tria alia receptacula ſunt coniungenda
hæc immiſſaria dicuntur, unde poſtea erogatur aqua. Tres uero fiſtulæ in caſtello erant æqualiter diuiſæ in-
tra receptacula coniuncta, ea de cauſa, ut abundante aqua ab extremis in medium receptaculum abundet,
nam in medio maior aquæ copia eſſe oportebat, quoniam ibi erant fiſtulæ in publica aquarum conceptacula,
quæ lacus dicuntur, ubi Romana plebs ablueret lintea, & ſimilia, & inde etiam aqua in omnes ſalientes du-
cebatur. Sunt enim ſalientes ſiphunculi, & capita fiſtularum, e quibus aqua ſalit, quorum ora ſi peren-
6660