Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Page concordance

< >
Scan Original
251 219
252 220
253 221
254 222
255 223
256 224
257 225
258 226
259 227
260 228
261 229
262 230
263 231
264 232
265 233
266 234
267 235
268 236
269 237
270 238
271 239
272 240
273 241
274 242
275 243
276 244
277 245
278 246
279 247
280 248
< >
page |< < (309) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div769" type="section" level="2" n="142">
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s23472" xml:space="preserve">
                <pb o="309" file="514.01.341" n="341" rhead="ONVS."/>
              mur ſane his temporibus tot quadrantum, radiorum, anulorum, regularum, cylindrorum, torquetorum, hemicy-
                <lb/>
              clioru, planiſpbæriorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23473" xml:space="preserve">cæterorum instrumentorum multitudine, quæ olim a ueteribus accurate inuenta & </s>
              <s xml:id="echoid-s23474" xml:space="preserve">
                <lb/>
              deſcripta ſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s23475" xml:space="preserve">Habendæ nibilominus gratiæ ſunt ijs, qui faciliorem uſum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23476" xml:space="preserve">commodiorem tractationem in-
                <lb/>
              uenerunt, uel quæ obſcura erant, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23477" xml:space="preserve">in tenebris deliteſcebant, ſtudio, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23478" xml:space="preserve">diligentia ad communem utilitatem
                <lb/>
              protulere, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23479" xml:space="preserve">præclara ueterum inuenta ab iniurijs ſæculorum uindicarunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s23480" xml:space="preserve">Sed ad rem. </s>
              <s xml:id="echoid-s23481" xml:space="preserve">Inſistam ego quoque
                <lb/>
              in ijs, quæ a Ptolomæo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23482" xml:space="preserve">Commandino iacta ſunt fundamenta, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23483" xml:space="preserve">analemmatis uſum, quantum potero fa -
                <lb/>
              sile explicabo, Matbematic as illis demonſtrationes relinquens. </s>
              <s xml:id="echoid-s23484" xml:space="preserve">Nulli dubium eſt, Solem temporibus atque
                <lb/>
              boris alijs, alias altitudines, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23485" xml:space="preserve">ſitus alios occupare. </s>
              <s xml:id="echoid-s23486" xml:space="preserve">Cernimus enim æstate orientem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23487" xml:space="preserve">cadentem Solem,
                <lb/>
              duarum & </s>
              <s xml:id="echoid-s23488" xml:space="preserve">amplius borarum ſpatio ab oriente, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23489" xml:space="preserve">occidente ſeptentrionem uerſus conſurgere. </s>
              <s xml:id="echoid-s23490" xml:space="preserve">cernimus quo-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-01" xlink:href="note-514.01.341-01a" xml:space="preserve">10</note>
              que Solem interdum inter orientem', & </s>
              <s xml:id="echoid-s23491" xml:space="preserve">meridiem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23492" xml:space="preserve">in meridie, ac demum ad occidentem a meridie incli-
                <lb/>
              nari, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23493" xml:space="preserve">ijs temporibus modo altiores, modo depreſſiores cœli partes tenere, quæ omnia noſſe accurate opor-
                <lb/>
              tet, ſieius effectus in mundo ſcire uelimus, unde analemmatum deſcriptiones comparanantur: </s>
              <s xml:id="echoid-s23494" xml:space="preserve">noſſe autem ex-
                <lb/>
              quiſite illa non poterimus, niſi lineas multas, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23495" xml:space="preserve">circulos angulosq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s23496" xml:space="preserve">fingamus, quibus quaſi cancellis pictorũ
                <lb/>
              certos Solis ſitus inueniamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s23497" xml:space="preserve">Quoniam uero ut libet in diuerſis planis, hoc eſt finitori, uerticali, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23498" xml:space="preserve">meridia-
                <lb/>
              no ( de quibus ſuperius dixi) æquidistantibus conficere boraria poſſumus, ideo ſcire neceſſe est; </s>
              <s xml:id="echoid-s23499" xml:space="preserve">qui circuli,
                <lb/>
              quæ lineæ, qui anguli, quibus planis inſeruiant, ut illis poſitis tanquam terminis, Solis radios, quorum effectus
                <lb/>
              in mundo conſpicitur per gnomonem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23500" xml:space="preserve">umbras uenari poſſimus. </s>
              <s xml:id="echoid-s23501" xml:space="preserve">Formauimus antea tria plana finitorem,
                <lb/>
              uerticale, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23502" xml:space="preserve">meridianum; </s>
              <s xml:id="echoid-s23503" xml:space="preserve">diametros quoque illvrum poſuimus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23504" xml:space="preserve">quid unumquodque muneris habeat, ex-
                <lb/>
              poſuimus; </s>
              <s xml:id="echoid-s23505" xml:space="preserve">nunc dicimus finxiſſe nos ill.</s>
              <s xml:id="echoid-s23506" xml:space="preserve">i imrnota, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23507" xml:space="preserve">permanentia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23508" xml:space="preserve">ad ea quoque tria mobilia addenda eſſe,
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-02" xlink:href="note-514.01.341-02a" xml:space="preserve">20</note>
              ita ut finitor immotus ſit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23509" xml:space="preserve">finitor mobilis, itemq; </s>
              <s xml:id="echoid-s23510" xml:space="preserve">uerticalis firmus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23511" xml:space="preserve">uerticalis motus: </s>
              <s xml:id="echoid-s23512" xml:space="preserve">eadem ratio de me-
                <lb/>
              ridiano. </s>
              <s xml:id="echoid-s23513" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s23514" xml:space="preserve">moueatur quodlibet mobile ſupra diametrum ſui immoti. </s>
              <s xml:id="echoid-s23515" xml:space="preserve">Iam notum eſt, quæ ſint diametri il-
                <lb/>
              lorum planorum, nam finitoris a labro orientis ad occidens terminatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23516" xml:space="preserve">uerticalis a ſummo uertice ad imas
                <lb/>
              ſub terræ partes. </s>
              <s xml:id="echoid-s23517" xml:space="preserve">meridiani linea meridiana diameter eſt, atque omnes ſe in centro mundi ad rectos angulos
                <lb/>
              ſecant. </s>
              <s xml:id="echoid-s23518" xml:space="preserve">Si ergo finit or moueri fingatur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23519" xml:space="preserve">circum ſuum diametrum, tanquam circa axem conuolui, certe pars
                <lb/>
              una ſupra finitorem immobilem extolletur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23520" xml:space="preserve">altera deprimetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23521" xml:space="preserve">Si uero uerticalis moue atur, pars altera
                <lb/>
              progredietur, altera regredietur firma diametro uerticalis permanente. </s>
              <s xml:id="echoid-s23522" xml:space="preserve">Si demum meridianus mouebitur,
                <lb/>
              pars altera ad finitorem proclinabit, altera ad finitorem conſurget. </s>
              <s xml:id="echoid-s23523" xml:space="preserve">His poſitis esto Sol ad notum gradibus
                <lb/>
              quadraginta a finitore altus, moueatur finitor, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23524" xml:space="preserve">tantum extollatur ut centrum Solis medium ſecet, mouea-
                <lb/>
              tur item uerticalis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23525" xml:space="preserve">progrediatur ad notum uſque quo Solem eo loci contingat, quo finitor mobilis So-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-03" xlink:href="note-514.01.341-03a" xml:space="preserve">30</note>
              lem ſecabat. </s>
              <s xml:id="echoid-s23526" xml:space="preserve">moueatur denique meridianus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23527" xml:space="preserve">tantum deprimatur, ut Solem quoque medium ſecet, ſanè tria
                <lb/>
              illa mobilia plana relictis immobilibus, ſe ſe mutuo ibi ſecabunt, ubi ſingula Solem ſecant, idest ubi Sol cum
                <lb/>
              fuerit, radios ſuos emittit in mundum. </s>
              <s xml:id="echoid-s23528" xml:space="preserve">Nunc uideamus eorum planorum effectus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23529" xml:space="preserve">quo fine eos antiqui fin-
                <lb/>
              xerunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s23530" xml:space="preserve">ac primum in quibus conueniant explicemus. </s>
              <s xml:id="echoid-s23531" xml:space="preserve">Conueniunt ſanè in eo, quod cum ab immobili quodq;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s23532" xml:space="preserve">ſuo diſcedit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23533" xml:space="preserve">cum Sole mouetur, duos conficiunt angulos, alterum ex rectis lineis, alterum ex planis eo-
                <lb/>
              rum circulorum, idest mobilis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23534" xml:space="preserve">immobilis. </s>
              <s xml:id="echoid-s23535" xml:space="preserve">Quoniam uero angulos ex circinatione circuli metimur, ideo
                <lb/>
              alia circinationis pars ſubtendet angulos a lineis rectis, alia ab illis planis confectos. </s>
              <s xml:id="echoid-s23536" xml:space="preserve">vterque uero angulus
                <lb/>
              neceſſarius est, ut uerus Solis ſitus habeatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23537" xml:space="preserve">ideſt Solis altitudo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23538" xml:space="preserve">pars unde Sol ſuos radios demittit in
                <lb/>
              mundum. </s>
              <s xml:id="echoid-s23539" xml:space="preserve">Nunc ſeparatim unumquodque ſumamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s23540" xml:space="preserve">Eſto Sol, ut prius, ad notum, moueatur uerticale
                <lb/>
              mobile ad Solem progrediens, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23541" xml:space="preserve">Solem ſecet, ut ante: </s>
              <s xml:id="echoid-s23542" xml:space="preserve">dico duos ex hoc motu angulos effici, alterumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s23543" xml:space="preserve">rectis
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-04" xlink:href="note-514.01.341-04a" xml:space="preserve">40</note>
              lineis conſtare, alterum planis illis, ideſt uerticalis fixi, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23544" xml:space="preserve">uerticalis mobilis. </s>
              <s xml:id="echoid-s23545" xml:space="preserve">Angulus rectis lineis constans,
                <lb/>
              fit Solis radio, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23546" xml:space="preserve">diametro uerticalis, ideſt gnomonis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23547" xml:space="preserve">ambitus ſeu circinatio hunc angulum ſubtendens,
                <lb/>
              eſt pars ſiue arcus ille uerticalis mobilis, quod uertice nostro, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23548" xml:space="preserve">puncto, in quo eſt Sol, continetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23549" xml:space="preserve">cum igi-
                <lb/>
              tur uertex a finitore tetrantem distet, ſequitur reliquum arcus uerticali, quod eſt a Sole ad finitorem, Solis
                <lb/>
              altitudinem ſupra finitorem oſtendere. </s>
              <s xml:id="echoid-s23550" xml:space="preserve">ideo ſi uerticalis arcus a uertice ad Solem erit partium quinquagin-
                <lb/>
              ta, Sola finitore tolletur gradus quadraginta, hoc eſt reliquum tetrantis a uertice ad finitorem. </s>
              <s xml:id="echoid-s23551" xml:space="preserve">huius ergo
                <lb/>
              anguli cognitio ad Solis altitudinem cognoſcendam ſpectat, unde umbrarum longitudo deprehenditur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23552" xml:space="preserve">Sed
                <lb/>
              angulus a uertic ali mobili, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23553" xml:space="preserve">firmo factus comprehenditur eo finitoris ambitu, qui inter cipitur inter punctum
                <lb/>
              orientis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23554" xml:space="preserve">punctum, quo uerticalis mobilis finitorem ſecat. </s>
              <s xml:id="echoid-s23555" xml:space="preserve">atque ambitus hic uel arcus, latitudo Solis, uel
                <lb/>
              arcus horizontalis nominatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23556" xml:space="preserve">huius anguli cognitio id nobis præſtat, ut parum ſciamus in quam radius Solis
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-05" xlink:href="note-514.01.341-05a" xml:space="preserve">50</note>
              uergat, unde partem in quam umbra protenditur agnoſcamus, ſemper enim umbra in oppoſitam radio par-
                <lb/>
              tem proijcitur. </s>
              <s xml:id="echoid-s23557" xml:space="preserve">nam ſi ab euro radius emittitur, umbra in caurum tendit. </s>
              <s xml:id="echoid-s23558" xml:space="preserve">ſi ab aquilone Sol, umbra in
                <lb/>
              africum uergit. </s>
              <s xml:id="echoid-s23559" xml:space="preserve">Ecce uſum horum angulorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23560" xml:space="preserve">munus uerticalis mobilis. </s>
              <s xml:id="echoid-s23561" xml:space="preserve">nam ſi in plano finitori paral-
                <lb/>
              lelo uolueris horologium deſcribere, duos hos angulos neceſſarios cognoſces, quos uerticalis mobilis facit .
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s23562" xml:space="preserve">Sed ad reliquos mutatur meridianus mobilis ad Solem in noto poſitum, cum eo peruenerit, ut Solem ſecet,
                <lb/>
              duos & </s>
              <s xml:id="echoid-s23563" xml:space="preserve">ipſe angulos reddet, alterum ex rectis lineis, alterum faciet ipſe cum meridiano immobili. </s>
              <s xml:id="echoid-s23564" xml:space="preserve">rectæ lineæ
                <lb/>
              quæ angulum conſtituunt erunt Solis radius, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23565" xml:space="preserve">diametros meridiani; </s>
              <s xml:id="echoid-s23566" xml:space="preserve">ambitus hunc angulum ſubtendens, in-
                <lb/>
              tercipitur interpunctum extremum diametri meridiani, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23567" xml:space="preserve">punctum in quo est Sol. </s>
              <s xml:id="echoid-s23568" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s23569" xml:space="preserve">hinc Solis altitudo ter
                <lb/>
              minatur ſupra uerticalem circulum. </s>
              <s xml:id="echoid-s23570" xml:space="preserve">Angulus autem ex meridiano mobili, & </s>
              <s xml:id="echoid-s23571" xml:space="preserve">meridiano firmo factus, com-
                <lb/>
              prebenditur ambitu decl inationis meridiani mobilis a meridiano immo bili in circulo uerticali. </s>
              <s xml:id="echoid-s23572" xml:space="preserve">Huius anguli
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.341-06" xlink:href="note-514.01.341-06a" xml:space="preserve">60</note>
              cognitio eò ſpectat, ut partem & </s>
              <s xml:id="echoid-s23573" xml:space="preserve">ſitum Solis agnoſcamus, ut umbræ partem eliciamus in plano </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>