354322LIBER
mate ſume ſpatium a x.
&
in æquinoctiali radio, quod in duodenas æquas partes diuidito, idem facito ab
a. ad x. eas partes in æquinoctiales lineas columellæ transferas. Sume iterum ſpatium ex analemmate r
k. uel l g. hoc ita diuides, ut pars, quæ eſt ab u. ad k. ſupra horizontem e a i. in duodecim ſeces æ.
quas partes, & partem ſub horizonte ab a. ad r. ſimiliter diuidas in duodenas portiones. has omnes tranſ
feras in columella ad lineam ſolſtitiij, ideſt Cancri, idem facito de linea g l. partire ab s. ad l. in partes
duodecim, & ad g. ſimiliter, & eas ſectiones ad lineam brumæ, hoc eſt Capricorni transferto ordine
quo in analemmate ponuntur. quod ſi ex analemmate aliorum ſignorum diametros ſumpſeris, & eas ea ra-
tione diuiſeris, ut partes ſupra, & infra horizontem diuidas in duodecim portiones, & eas in columella ad
ſuas lineas trans ſeras, optime tranſuerſas horarum lineas a punctis mutuis, & reſpondentibus duces. nam li-
nea, quæ a puncto a. per punctum V. ad ſignum. s. & rurſus ab s. ad a. in columella peruenerit, linea
1110 erit quæ horas diurnas a nocturnis ſeparabit. Signato igitur ſuis numeris horas in præſcriptis ſectionibus, &
ſub lineis menſtruis ſignorum ſingulorum caracteres appone: & columellam ita deſignatam erige axiculo in
imo eius impoſito, ut in foramen ſubiectum ingredi, & conuolui poſſit. Pedem columellæ orbiculo circunda-
bis æreo, uet rotam appones denticulis 360. diſſectam ita ut ſub erecta collumella, rota alia in planum po-
ſita dentata, & uerſata, eius orbiculi dentes impellat, ita ut ſingulis diebus dentes ſingulos moueat. Ea uero
quæ in plano fuerit, ab alia impellatur, quæ in plano poſita ſit, & unicum habeat dẽticulum in capite ſui axis,
hæc quoque ab alia impellitur rota in cultro poſita, & in fronte dentata paribus cum ſuperiori denticulis,
ita ut quæque ſemel in die totam faciat circuitionem, ſecundum quod eorum axis mouebitur. circum axem
funis inuoluitur, qui habebit ex uno capite phellum, uel ſcaphium, ſeu tympanum inuerſum, & ex alia æqui-
pondium. Phellos aut in arcula, aut uaſe collocabitur, in quod ex caſtello influet aqua, quæſcaphum ſuble-
2220 uabit, & æquipondium axem funiculo circumuoluet, axis rotam in cultro poſitam mouebit, ea in plano poſi-
tam mouebit, quæ denticulo in capite eius axis collocato, motionem, & uerſationem eius faciet, quæ in plano
erat denticulis formata, quæ orbiculum, uel rotam columellæ impellendo quotidie partem unam ex 360. cõ-
tinget, ita ut in anno perfectam circinationem columella perficiat. Sed ut horæ indicentur, ita eſt aqua tempe-
randa. Conos, pyramides, uel metas duas æreas ex torno facies. altera ſit caua, altera ſolida, & ita perfecta,
ut in cauam inire, conuenireq́; poßit. cauæ conus ſit perforatus tenui foramine, in quo perforata gemma, uel
æurum imponatur, ut ex eo aqua effluat, ſolidæ regula in baſimedia infigatur, uel coagmentetur, regula me-
dia findatur, ut cunei per eius apertiones immitti poßint maiores, uel minores, ut uſus postulabit. regula itẽ-
directa maneat inter duas tranſuerſas regulas, & caua meta etiam loculamento imponatur, ut ſustineri poſ-
ſit, & in eam directe ſolida intrare queat. Metæ ita collo catæ recipiant aquama quodam uaſe, quod Vitru.
3330 Castellum uocat, tunc adiectione cuneorum, uel unius cunei interiori fixione, extolletur ſolida meta, & aqua
maiori impetu in cauam metam influet, & maior copia ex tenui foramine effluet, in arcam ſubiectam in qua
phellos erat poſitum. quod ſi cuneos detraxeris, uel eundem retraxeris, ſolida meta cauam implebit, ncc per-
mittet aquæ copiam ingredi, ita fiet ut minori impetu expulſa aqua, minori etiam copia eforamine exeat, in
arcam ſubiectam, unde phellos motionis celeritatem mutabit. cognoſcendum uero est, quanta uis aquæ ex cu-
neorum detractione, uel adiectione in cauam metam influere poſſit, quod experimento, uel alia ratione tenta-
bis. aqua igitur in arcam influens ſcaphum ſubleuabit, cui regula infigetur. Regulæ ſigillum imponetur uir-
gulam horarum indicem tenens. quod aſcenſione, & deſcenſione horas in columella deſcriptas oſtendet, dum
columella quotidie aliam, atque aliam ſigni lineam uerſando ad ſigillum uertet. eo autem modo quo imple-
tur arca, exinanitur per metas in fundo poſitas, & cuneis temperatas, utin diagrammate uideri potest.
4440a. ad x. eas partes in æquinoctiales lineas columellæ transferas. Sume iterum ſpatium ex analemmate r
k. uel l g. hoc ita diuides, ut pars, quæ eſt ab u. ad k. ſupra horizontem e a i. in duodecim ſeces æ.
quas partes, & partem ſub horizonte ab a. ad r. ſimiliter diuidas in duodenas portiones. has omnes tranſ
feras in columella ad lineam ſolſtitiij, ideſt Cancri, idem facito de linea g l. partire ab s. ad l. in partes
duodecim, & ad g. ſimiliter, & eas ſectiones ad lineam brumæ, hoc eſt Capricorni transferto ordine
quo in analemmate ponuntur. quod ſi ex analemmate aliorum ſignorum diametros ſumpſeris, & eas ea ra-
tione diuiſeris, ut partes ſupra, & infra horizontem diuidas in duodecim portiones, & eas in columella ad
ſuas lineas trans ſeras, optime tranſuerſas horarum lineas a punctis mutuis, & reſpondentibus duces. nam li-
nea, quæ a puncto a. per punctum V. ad ſignum. s. & rurſus ab s. ad a. in columella peruenerit, linea
1110 erit quæ horas diurnas a nocturnis ſeparabit. Signato igitur ſuis numeris horas in præſcriptis ſectionibus, &
ſub lineis menſtruis ſignorum ſingulorum caracteres appone: & columellam ita deſignatam erige axiculo in
imo eius impoſito, ut in foramen ſubiectum ingredi, & conuolui poſſit. Pedem columellæ orbiculo circunda-
bis æreo, uet rotam appones denticulis 360. diſſectam ita ut ſub erecta collumella, rota alia in planum po-
ſita dentata, & uerſata, eius orbiculi dentes impellat, ita ut ſingulis diebus dentes ſingulos moueat. Ea uero
quæ in plano fuerit, ab alia impellatur, quæ in plano poſita ſit, & unicum habeat dẽticulum in capite ſui axis,
hæc quoque ab alia impellitur rota in cultro poſita, & in fronte dentata paribus cum ſuperiori denticulis,
ita ut quæque ſemel in die totam faciat circuitionem, ſecundum quod eorum axis mouebitur. circum axem
funis inuoluitur, qui habebit ex uno capite phellum, uel ſcaphium, ſeu tympanum inuerſum, & ex alia æqui-
pondium. Phellos aut in arcula, aut uaſe collocabitur, in quod ex caſtello influet aqua, quæſcaphum ſuble-
2220 uabit, & æquipondium axem funiculo circumuoluet, axis rotam in cultro poſitam mouebit, ea in plano poſi-
tam mouebit, quæ denticulo in capite eius axis collocato, motionem, & uerſationem eius faciet, quæ in plano
erat denticulis formata, quæ orbiculum, uel rotam columellæ impellendo quotidie partem unam ex 360. cõ-
tinget, ita ut in anno perfectam circinationem columella perficiat. Sed ut horæ indicentur, ita eſt aqua tempe-
randa. Conos, pyramides, uel metas duas æreas ex torno facies. altera ſit caua, altera ſolida, & ita perfecta,
ut in cauam inire, conuenireq́; poßit. cauæ conus ſit perforatus tenui foramine, in quo perforata gemma, uel
æurum imponatur, ut ex eo aqua effluat, ſolidæ regula in baſimedia infigatur, uel coagmentetur, regula me-
dia findatur, ut cunei per eius apertiones immitti poßint maiores, uel minores, ut uſus postulabit. regula itẽ-
directa maneat inter duas tranſuerſas regulas, & caua meta etiam loculamento imponatur, ut ſustineri poſ-
ſit, & in eam directe ſolida intrare queat. Metæ ita collo catæ recipiant aquama quodam uaſe, quod Vitru.
3330 Castellum uocat, tunc adiectione cuneorum, uel unius cunei interiori fixione, extolletur ſolida meta, & aqua
maiori impetu in cauam metam influet, & maior copia ex tenui foramine effluet, in arcam ſubiectam in qua
phellos erat poſitum. quod ſi cuneos detraxeris, uel eundem retraxeris, ſolida meta cauam implebit, ncc per-
mittet aquæ copiam ingredi, ita fiet ut minori impetu expulſa aqua, minori etiam copia eforamine exeat, in
arcam ſubiectam, unde phellos motionis celeritatem mutabit. cognoſcendum uero est, quanta uis aquæ ex cu-
neorum detractione, uel adiectione in cauam metam influere poſſit, quod experimento, uel alia ratione tenta-
bis. aqua igitur in arcam influens ſcaphum ſubleuabit, cui regula infigetur. Regulæ ſigillum imponetur uir-
gulam horarum indicem tenens. quod aſcenſione, & deſcenſione horas in columella deſcriptas oſtendet, dum
columella quotidie aliam, atque aliam ſigni lineam uerſando ad ſigillum uertet. eo autem modo quo imple-
tur arca, exinanitur per metas in fundo poſitas, & cuneis temperatas, utin diagrammate uideri potest.
Fiunt etiam alio genere horologia hyberna, quæ anaporica dicuntur, perſiciunturq;
rationibus
his. Horæ diſponuntur ex uirgulis æneis ex analemmatos deſcriptione ab centro diſpoſitæ in fronte.
In ea circuli ſunt circundati menſtrua ſpatia finientes: poſt has uirgulas tym panum collocetur, in quo
deſcriptus, & pictus ſit mundus ſigniferq́; circulus, deſcriptioq́; ex duodecim cœleſtium ſignorum
fit figurata, cuius e. in centro deformatur cuiuſlibet ſigni ſpatium unum maius, alterum minus.
his. Horæ diſponuntur ex uirgulis æneis ex analemmatos deſcriptione ab centro diſpoſitæ in fronte.
In ea circuli ſunt circundati menſtrua ſpatia finientes: poſt has uirgulas tym panum collocetur, in quo
deſcriptus, & pictus ſit mundus ſigniferq́; circulus, deſcriptioq́; ex duodecim cœleſtium ſignorum
fit figurata, cuius e. in centro deformatur cuiuſlibet ſigni ſpatium unum maius, alterum minus.
Artificioſum maxime horologij genus deſcribitur, uel innuitur potius a Vitruuio.
duas habet partes tra-
ctatio hæc, altera pertinet ad horologij ſubiectionem, altera ad aquæ temperationem. Horologij ſubiectio duas
partes habet, altera est horarum deſcriptio, altera eſt cœli, ſyderumq́; deſignatio. Horarum deſcriptio ſumi-
tur ab analemmate, ſed qua ratione non docet Vitr. Non minus ab eodem deſideratur cœli, ſyderumq́; deſi-
gnatio. quare hæc utraque ostendenda eſſe arbitror. Analemma igitur a ſphæra ſumitur in planum proiecta.
5550 proijcere ſphæram in plano nihil aliud est, quàm omnes eius circulos, omnia ſigna, in plano deſcribere, ita ut
eandem uim habeant in plano, quam in ſphæra tenent; id autem fit opticis rationibus, eo modo, quo tabellæ
astrolabij componuntur. Deſcribatur in plano circulus per orbis cardines permeans a b c d. ponatur
diametri æquidiſtantium circulorum quemadmodum in analemmate f l. brumæ. b d. æquatoris. i m.
ſolstitij. a, ſit cardo in quo uiſus noſter ponitur. c, vero oppoſitus cardo. ducantur radij ab A. ad rectam
lineam ſubiecti plani per extrema diametrorum, & ſint a f g. a b h. a i k. a e c. dico punctum
e. alterum cardinem in linea repræſentare, punctum g. extremam diametri brumæ, punctum h. extre-
mam diametron æquatoris. punctum k. extremam diametri ſolstitij referre. centro igitur C. ſpatio uero
c g. ducito circulum, referet is circulum brumæ. Spatio autem c h. ductio circulum, referet is æqua-
torem, ſpatio demum c k. ducito circulum, referet is ſolſtitij circulum. eadem ſi infra tropicos alios æqui-
6660
ctatio hæc, altera pertinet ad horologij ſubiectionem, altera ad aquæ temperationem. Horologij ſubiectio duas
partes habet, altera est horarum deſcriptio, altera eſt cœli, ſyderumq́; deſignatio. Horarum deſcriptio ſumi-
tur ab analemmate, ſed qua ratione non docet Vitr. Non minus ab eodem deſideratur cœli, ſyderumq́; deſi-
gnatio. quare hæc utraque ostendenda eſſe arbitror. Analemma igitur a ſphæra ſumitur in planum proiecta.
5550 proijcere ſphæram in plano nihil aliud est, quàm omnes eius circulos, omnia ſigna, in plano deſcribere, ita ut
eandem uim habeant in plano, quam in ſphæra tenent; id autem fit opticis rationibus, eo modo, quo tabellæ
astrolabij componuntur. Deſcribatur in plano circulus per orbis cardines permeans a b c d. ponatur
diametri æquidiſtantium circulorum quemadmodum in analemmate f l. brumæ. b d. æquatoris. i m.
ſolstitij. a, ſit cardo in quo uiſus noſter ponitur. c, vero oppoſitus cardo. ducantur radij ab A. ad rectam
lineam ſubiecti plani per extrema diametrorum, & ſint a f g. a b h. a i k. a e c. dico punctum
e. alterum cardinem in linea repræſentare, punctum g. extremam diametri brumæ, punctum h. extre-
mam diametron æquatoris. punctum k. extremam diametri ſolstitij referre. centro igitur C. ſpatio uero
c g. ducito circulum, referet is circulum brumæ. Spatio autem c h. ductio circulum, referet is æqua-
torem, ſpatio demum c k. ducito circulum, referet is ſolſtitij circulum. eadem ſi infra tropicos alios æqui-
6660