Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Table of Notes

< >
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
< >
page |< < (330) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div792" type="section" level="2" n="145">
            <pb o="330" file="514.01.362" n="362" rhead="LIBER"/>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s24992" xml:space="preserve">Ad extremum tandem totius Architecturæ negotium peruenimus. </s>
              <s xml:id="echoid-s24993" xml:space="preserve">Tertia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s24994" xml:space="preserve">ultima pars hæc est, in co-
                <lb/>
              gnitione principiorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s24995" xml:space="preserve">diſpoſitione machinarum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s24996" xml:space="preserve">organorum collocata: </s>
              <s xml:id="echoid-s24997" xml:space="preserve">quæ non minus utilem, quäm
                <lb/>
              admirandam magnorum operum experientiam facit. </s>
              <s xml:id="echoid-s24998" xml:space="preserve">Quis enim non obſtupeſcat homuncionem, parui orga-
                <lb/>
              ni additamento pondus immenſum mira trahere facilitate, tenui fune ſaxum montis inſtar ſubleuare? </s>
              <s xml:id="echoid-s24999" xml:space="preserve">Quis
                <lb/>
              eſt qui ſine admiratione Archimedis excogitata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25000" xml:space="preserve">facta legat? </s>
              <s xml:id="echoid-s25001" xml:space="preserve">quis non horret, cum uidet machinarum no-
                <lb/>
              ſtrarum, quæpyrobaliſtæ dicumtur, impetus, tonitrua, fulmina, fulguraq́;</s>
              <s xml:id="echoid-s25002" xml:space="preserve">, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25003" xml:space="preserve">Strages hominum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25004" xml:space="preserve">murorum
                <lb/>
              irreparabiles? </s>
              <s xml:id="echoid-s25005" xml:space="preserve">ſed terrores omittamus: </s>
              <s xml:id="echoid-s25006" xml:space="preserve">quanta quæſo utilitate, quanta uoluptate habemus rotas aquarias,
                <lb/>
              ſpiritales machinas, automata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25007" xml:space="preserve">hydraulica? </s>
              <s xml:id="echoid-s25008" xml:space="preserve">trochleas, cochleas, ergata, ſucculas, molas, tympana, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25009" xml:space="preserve">re-
                <lb/>
              liqua generis huius, quæ hominum uoluptati, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25010" xml:space="preserve">commoditati mirum in modum ſeruire uidemus. </s>
              <s xml:id="echoid-s25011" xml:space="preserve">
                <emph style="ul">Non eſti</emph>
              gi-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-01" xlink:href="note-514.01.362-01a" xml:space="preserve">10</note>
              tur
                <emph style="ul">qu</emph>
              od quiſ
                <emph style="ul">piam</emph>
              miret
                <emph style="ul">ur ſi</emph>
              inter præ
                <emph style="ul">cipuas</emph>
              . </s>
              <s xml:id="echoid-s25012" xml:space="preserve">Arch
                <emph style="ul">itectur</emph>
              æ par
                <emph style="ul">tes</emph>
              eam nu
                <emph style="ul">merem</emph>
              us, qu
                <emph style="ul">æ</emph>
              de uni
                <emph style="ul">uerſa</emph>
              ma
                <emph style="ul">chi</emph>
                <lb/>
                <emph style="ul">narum</emph>
              , & </s>
              <s xml:id="echoid-s25013" xml:space="preserve">organ
                <emph style="ul">oru</emph>
              m r
                <emph style="ul">ation</emph>
              e pe
                <emph style="ul">rtract</emph>
              at. </s>
              <s xml:id="echoid-s25014" xml:space="preserve">Dehac igitur in decimo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25015" xml:space="preserve">ultimo libro Vitruuius agit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25016" xml:space="preserve">De hac
                <lb/>
              etiam nos affatim ratiocinabimur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25017" xml:space="preserve">animum aduertentes primum ad utilia illa præcepta, quæ in proœmijs ſuo-
                <lb/>
              rum librorum Vitru. </s>
              <s xml:id="echoid-s25018" xml:space="preserve">tradere ſolet. </s>
              <s xml:id="echoid-s25019" xml:space="preserve">Vtinam quod ab initio probeſtatutum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25020" xml:space="preserve">prouiſumfuit, ſemper quoque
                <lb/>
              obſeruatum fuiſſet, ac etiam nunc obſeruari uideremus. </s>
              <s xml:id="echoid-s25021" xml:space="preserve">Nam cum lex Epheſi lata fuerit, qua laudis præmia
                <lb/>
              darentur Architectis ijs, qui iustam impenſarum ſummam magiſtratui dediſſent, priuſquam opus curandum
                <lb/>
              ſuſciperent, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25022" xml:space="preserve">dammum, ac uituperium reſerrent, quando ultra quartam partem ſummæ ſumptus creuiſſent,
                <lb/>
              ſi ea obſeruaretur continuis temporibus, neque in publica, neque in priuata damna incurerent. </s>
              <s xml:id="echoid-s25023" xml:space="preserve">Nam ut de
                <lb/>
              priuatis dicam, patres familiarum cum ſcirent propè uerum futuros ſumpius, metientes uires, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25024" xml:space="preserve">facultates
                <lb/>
              ſuas, aut ab ædificando deſisterent, aut quod eſſet aptum commode prouiderent: </s>
              <s xml:id="echoid-s25025" xml:space="preserve">neque illud fieret, quod no-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-02" xlink:href="note-514.01.362-02a" xml:space="preserve">20</note>
              Stris temporibus uanitate quadam ( ut puto ) accidit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25026" xml:space="preserve">Multi enim ſunt, quipriuatis opibus regales domos
                <lb/>
              tentant astruere: </s>
              <s xml:id="echoid-s25027" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s25028" xml:space="preserve">in medio opere deſistunt, cum tamen ipſa membra, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25029" xml:space="preserve">partes ædium perfectas ornauerint
                <lb/>
              pitcturis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25030" xml:space="preserve">ſigninis operibus, auratisq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25031" xml:space="preserve">laquearibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25032" xml:space="preserve">lectis pur pureis, ita quod ſi integrum opus initijs re-
                <lb/>
              ſponderet, opulentißimorum Regum opes exhauriendæ forent. </s>
              <s xml:id="echoid-s25033" xml:space="preserve">Vnde quod factum est intercipitur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25034" xml:space="preserve">quod
                <lb/>
              faciundum eſt, deſtituitur interim egregia illa ornamenta puluere, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25035" xml:space="preserve">ſitu ſquallent. </s>
              <s xml:id="echoid-s25036" xml:space="preserve">Sed ſinamus eos uideri aut
                <lb/>
              eſſe, quod uideri, aut eſſe uolunt, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25037" xml:space="preserve">muniti ijs præ nobis ab excellentibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25038" xml:space="preserve">peritis tradita ſunt
                <lb/>
              prudenter, cogitemus & </s>
              <s xml:id="echoid-s25039" xml:space="preserve">credamus pecuniam nullam melius, uel utilius impendi, quàm eam, quæ probo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25040" xml:space="preserve">
                <lb/>
              perito traditur Architecto. </s>
              <s xml:id="echoid-s25041" xml:space="preserve">ex ea enim prima traditione exordium capit quicquid operi futuro boni, pulchri,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s25042" xml:space="preserve">excellentis ineſſe potest. </s>
              <s xml:id="echoid-s25043" xml:space="preserve">Non debemus igitur bene conſulenti parce conſulere, nec recte facienti auaras
                <lb/>
              præbere manus. </s>
              <s xml:id="echoid-s25044" xml:space="preserve">Lex igitur illa, quam Epheſitradit Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s25045" xml:space="preserve">dura licet æqua tamen conditione latam fuiſſe, etiam
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-03" xlink:href="note-514.01.362-03a" xml:space="preserve">30</note>
              noſtris temporibus obſeruari deberet. </s>
              <s xml:id="echoid-s25046" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s25047" xml:space="preserve">præſertim in rebus ijs, in quibus occaſio præceps, impendendi neceßi-
                <lb/>
              tas, deliberandi periculum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25048" xml:space="preserve">minima ſubducendærationis commoditas inest. </s>
              <s xml:id="echoid-s25049" xml:space="preserve">quemadmodum in publicis ap-
                <lb/>
              paratibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25050" xml:space="preserve">ludorum, ſcenarumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25051" xml:space="preserve">machinationibus, quæ ad tempus fiunt, nec perpetuo manſura comparan-
                <lb/>
              tur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25052" xml:space="preserve">propter quas res Romani publica munera per magistratus diſtribuere ſolebant, in quibus rebus inge-
                <lb/>
              nioſi, fideles, peritiq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25053" xml:space="preserve">Architecti requirebantur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25054" xml:space="preserve">Vt igitur ignorantiam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25055" xml:space="preserve">damna euitemus, neceſſe est om-
                <lb/>
              nẽ machinationis rationem expedite, ac explicate cognoſcere. </s>
              <s xml:id="echoid-s25056" xml:space="preserve">Poſt proœmium igitur ſermo habetur de machi
                <lb/>
              nis, atque organis, ex quibus non nulla pacis ſtudia reſpiciunt, ſiue utilitatem, ſiue incunditatem ſpectes.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25057" xml:space="preserve">nonnulla ad bellorum rationem transferuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25058" xml:space="preserve">Primo igitur capite Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s25059" xml:space="preserve">machinam definit, diſerimen ponit
                <lb/>
              inter machinam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25060" xml:space="preserve">organum: </s>
              <s xml:id="echoid-s25061" xml:space="preserve">machinarum partitionem facit, deq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25062" xml:space="preserve">earum origine ſermonem habet. </s>
              <s xml:id="echoid-s25063" xml:space="preserve">Aſecüdo
                <lb/>
              ad nonum de tractorijs machinis loquitur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25064" xml:space="preserve">rationem affert, qua uarijs modis onera ſubleuantur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25065" xml:space="preserve">A nono
                <lb/>
              ad tertiumdecimum, rotarũ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25066" xml:space="preserve">tympanorum ad aquam hauriendã, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25067" xml:space="preserve">ad molendũ docet apparatum. </s>
              <s xml:id="echoid-s25068" xml:space="preserve">A tertio
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-04" xlink:href="note-514.01.362-04a" xml:space="preserve">40</note>
              decimo ad quintum decimum, nonnullas deſcribit machinas, quas hydraulicas uocat. </s>
              <s xml:id="echoid-s25069" xml:space="preserve">Sunt enim machinæ hy-
                <lb/>
              draulicæ organa ratione harmonica perfecta, quæ aquæ commotione ſpiritum impellunt ad fistulas, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25070" xml:space="preserve">ſuaues
                <lb/>
              emittunt ſonos. </s>
              <s xml:id="echoid-s25071" xml:space="preserve">Metiri etiam docet iter ſiue curru, ſiue naui peragatur tympanis proportione dentatis: </s>
              <s xml:id="echoid-s25072" xml:space="preserve">Inde
                <lb/>
              ad bellicas machinas conuerſus, iaculatorias, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25073" xml:space="preserve">excuſſorias machinas deſcribit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25074" xml:space="preserve">uniuerſum Architecturæ
                <lb/>
              corpus, ut pollicitus est, demum abſoluit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25075" xml:space="preserve">Nos de more noſtro uniuerſam hanc materiem ſub uno aſpectu po-
                <lb/>
              nemus, memoriæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25076" xml:space="preserve">intelligentiæ lectorum inſeruientes. </s>
              <s xml:id="echoid-s25077" xml:space="preserve">Cum igitur natura mult. </s>
              <s xml:id="echoid-s25078" xml:space="preserve">t, quæ hominum commo-
                <lb/>
              dis aduerſantur, efficere ſoleat, cumque eadem eodem modo ſemper agat, neceſſarium fuit modum inuenire,
                <lb/>
              quo natur a ad humanos uſus flecti, ac deduci poſſet. </s>
              <s xml:id="echoid-s25079" xml:space="preserve">Modus is ope artis inuentus est: </s>
              <s xml:id="echoid-s25080" xml:space="preserve">Arte enim natura uin-
                <lb/>
              citur in ijs, in quibus homines a natura uincuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25081" xml:space="preserve">Ecce quam nobis rerum pondere, ac mole natura reni-
                <lb/>
              tatur, quod niſi adſit ingenium artis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25082" xml:space="preserve">ſolertia, quis educere, trahere, ac deducere magnas poſſet marmorũ
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-05" xlink:href="note-514.01.362-05a" xml:space="preserve">50</note>
              moles, metas, obeliſcos, columnasq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25083" xml:space="preserve">immanes erigere? </s>
              <s xml:id="echoid-s25084" xml:space="preserve">nauesſubducere eaſdemq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25085" xml:space="preserve">mercibus onustas traijcere?
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25086" xml:space="preserve">Deficerent planẽ uires humanæ, niſi artis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25087" xml:space="preserve">machinationis prœſidio muntiti tantas res aggrederemur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25088" xml:space="preserve">Pul-
                <lb/>
              chrum igitur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25089" xml:space="preserve">utile est originem, principiumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25090" xml:space="preserve">machinationis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25091" xml:space="preserve">genera ſcire, unde uniuerſa hæc ratio
                <lb/>
              proſecta eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s25092" xml:space="preserve">Cognitio ista duabus ſcientijs ſubiecta est: </s>
              <s xml:id="echoid-s25093" xml:space="preserve">ſubalternam dicunt: </s>
              <s xml:id="echoid-s25094" xml:space="preserve">nam & </s>
              <s xml:id="echoid-s25095" xml:space="preserve">naturali Philoſophiæ,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s25096" xml:space="preserve">Mathematicæ diſciplinæ ſubijcitur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25097" xml:space="preserve">A natur a materiem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25098" xml:space="preserve">ſubiectam rem ſumit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25099" xml:space="preserve">Ars enim id in quo agit
                <lb/>
              aliunde ſumit: </s>
              <s xml:id="echoid-s25100" xml:space="preserve">namlignum, marmor, metalla, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25101" xml:space="preserve">huiuſmodi alia a natura comparantur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25102" xml:space="preserve">ſubtiles autem ra-
                <lb/>
              tiones, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25103" xml:space="preserve">demonſtrationes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25104" xml:space="preserve">artis initia ab ipſis mathematicis ſumuntur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25105" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s25106" xml:space="preserve">quemadmodum ſubiecta res,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s25107" xml:space="preserve">materies uariabilis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25108" xml:space="preserve">mutabilis est, ſic enim fert natura. </s>
              <s xml:id="echoid-s25109" xml:space="preserve">Itaratio æterna, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25110" xml:space="preserve">immortalis exſui ratione
                <lb/>
              habetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25111" xml:space="preserve">Rationem enim circuli, ſeu Trigoni, uel alterius ſiguræ, in quacuque ſit materie, eandem ſemper
                <lb/>
              eſſe neceſſe eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s25112" xml:space="preserve">ut igitur are ſubiecta defectio, ſic a forma perſectio eſt, Ideo magna diligentia conſiderandum
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.362-06" xlink:href="note-514.01.362-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>