363331DECIMVS.
eſt unde uitium &
uirtus in rebus oriatur.
Materiæ qualitates diuer ſæſunt, quæ a principiorum temperatura
ortum habent, ab ijs enim denſum, rarum, graue, leue, aſperum, molle, denſum, tenue, liquidum, & ſiccum,
& huiuſmodi aliæ proprietates proſiciſcuntur, quæ aut impediunt, aut aptam reddunt materiem ad rationes
artis ſuſcipiẽdas. Figuræ quoque aliæ aptiores ſunt motionibus, quàm aliæ. Anaturali ergo ſcientia ſubiectam
rem capit machinatio. Sed ſormam a mathematico. Deforma igitur agentes dicimus, quod quæ. admiratio-
nem afferunt, ab admirandis cauſis ortum habere, nam magni effectus cauſarum magnitudinem arguunt.
An non eſt mir abile immane pondus etiam ponderis adiectione facilius agi? Tympanum rotamq́; mediam prio
ris motionem ad tertiam transferre, cum ipſa comtrario primæ motu feratur? quod certis terminis, & ma-
gnitudinibus res quædam costitutæ perſiciantur, ultra quos nulla ratione conſiſtant. Miraculo igitur ſunt
bæc, quare non est aratione alienum ſi aliqua inuenitur naturæ proprietas admiranda, quæ harum rerum
1110 cauſa ſit. Ideo animaduertendum eſt omnia bæc a uectis natura proſiciſci. Vectis uero ratio a trutina, truti-
næ a libra, libræ tandem a circuli proprietate ortum ducit. Habet autem circulus, quod nullares alia natu-
ra conſtans ferre poteſt. Contraijs enim & repugnantibus ſubſtituitur, unde ortum admiratio ſumit. Mo-
uetur circinatio immoto centro, linea eadem, circinationis cum latitudinis expers ſit, curua, & conuexa eſt.
aſcendit ſurſum pars una deſcendit altera in circ ulo. Lineæ a centro ductœ ſuis partibus uelocius, & tardius mo
uentur, quæ omnia ſibi mutuo aduerſantur. motioni quies, curuum conuexo, ſummum imo, uelox tardo.
Cum igitur circuli uls, & natura huiuſmodi ſit, ut contraria, & aduerſantia, quod alibi natura non patitur,
admittat, nonne hoc est admiratione dignum? Sed hoc unlgus latet, stupeſcit enim cum effectus intuetur,
quorum rationes ignorat. Neigitur erremus cum uulgo, teneamus hæc omnia ab ipſa circuli natura deduci.
Complectentes autem quod iucundum est, atque admirabile, dicimus debere nos originem, partitiones, &
2220 regulas totius machinationis habere debere. Origo esta neceſsitate: cogit enim neceßitas, ut noſtris com-
modis inſeruiamus. Natura docet propoſitis ab animalibus exemplis. continens cœli uerſatio amplam quan-
dam machinationem præbet. Caſus item multa ferre ſolet, & humana ſolertia ab ipſo caſu argumentum ſu-
mit. Vnde tot auxilijs, indicibus, exemplaribus, impulſionibus coacti, machinationes multas perficimus,
ad humanos uſus, & commoditates, unde origo machininationis ſatis estmanifeſta. Nunc de diuiſione di-
cam. Ex machinis quædam per ſe moucentur, quæ automata Græce uocantur, quia ultro, & ſponte uerſari
uidentur, aliæ non per ſemouentur. ex prioribus quædam ſtata Græci, Stataria Latine dictæſunt, quædam hy-
pagonta, idest ſubuerſatæ, habent enim infra ſe latenter, unde motum habent. de utrisq́; generibus Hero per-
tractat. docetq́; ædem rotundam facere in qua Baccbus pateram altera manu tenet, alter a tympannum-
Propè uero adest panthera & Ara: circum Bacchides tympana tenentes, ſupra Tholum alata, &
3330 coronata uictoria collocatur: atque uno & eodem tempore in araignis ſuccenditur, Bacchus lac e patera,
uinum e Thyrſo uerſat in pantheram; Eacchides circunſalientes tympana pulſant, uictoria ſe cir cumagens
alas quatiens tuba ſonat: In alia uero diſpoſitione facit inambulantia ſigilla euntia, & redeuntia, motionesq́;
uarias reddentia, ut uſus poſtulat ex propoſito. Ex his autem quæ non mouentur ſponte, ideſt quæmotionis
initium intra non habent, aliæ ab inanimis rebus cientur, aliæ ab animatis, priores aut ab aere, aut ab aqua,
aut ab igne impelluntur: ab aere & ſpiritu quæmouentur, qutſpiritusincluſos habent, aut liberos: ſi inclu-
ſus pneumatica ratio abſoluitur, hoc tſt ſpiritalis, de qua Hero. Si liber, easfacit machinas, quæuento liberæ
impelluntur, ut ædiſicia ad molendum, & hydranlicæ quædam machinæ, & quæ uerrucula impellente ſumo
conuoluunt. Si ab aqua, tunc ſiunt rotæ, & tympana ad molendum, ſerræ ad trabes ſecandas, folles, manti-
cesq́ ad tundendum ſerrum, & alia huiuſmodi, quorum uſus est maxime neceſſarius. Verum ſi machinæ ab
4440 animatis mouentur, eæ ſunt, quas uel ratione carentia mouent, ut boues, equi, muliq́; ut currus, ciſia, quadri-
gæ, uel eæ, quas homines durum, genus uerſat, trabit, erigit, impellit, ſiue ad pacis uſus, ſiue ad bellicos appa-
ratus ſpectant. Vnde ad eas motiones trochleis, uctibus, radijs, trutinis, lancibus, ergatis, rotis, & tympa-
nis utitur, ut autem aſcendat multiplices ſcalarum ſormas construit, munitas, & ſine munitione, ut uero diſ-
rumpat, excutiat, proſternat, quatiat, frangatq́; ac iaculetur, arietes, teſtudines, turres ambulatorias, cuni-
cula, terebras, catapultas, balistas, tormenta reliqua, & diſicat, compingit, coagmentat, quæ omnia ad ma-
chinarum partitionem ſpectant, quarum rationes, ac regulæ inſerius ponentur. interim uerba quædam proœ-
mij buius explicabimus. { Velorumq́; inductiones } in ſcenicis ludis ſolebat tendi aulæum, & ſeabella ap-
portari. Munera autem publica (utiquit Budæus) uno nomine lythurgiæ dicuntur. Quorum generum ſunt
choragia, idest præſtatio ſuppeditando choro inuenta liberalium ludorum tempore, & panathenæorum, He-
5550 ſtiaſis idest conuiuatio, ſeu epulum tributim exhiberti ſolitum. Gymnaſiarchiæ oleum paleſtræ ſuppeditabat
priuato ſumptu. Iſphora dicebatur collatio ad stipendia militum. pulchre apteq́; adducuntur Lucretij carmi-
na a Philandro, ex libro quarto in locupletißimum theatri testimonium.
ortum habent, ab ijs enim denſum, rarum, graue, leue, aſperum, molle, denſum, tenue, liquidum, & ſiccum,
& huiuſmodi aliæ proprietates proſiciſcuntur, quæ aut impediunt, aut aptam reddunt materiem ad rationes
artis ſuſcipiẽdas. Figuræ quoque aliæ aptiores ſunt motionibus, quàm aliæ. Anaturali ergo ſcientia ſubiectam
rem capit machinatio. Sed ſormam a mathematico. Deforma igitur agentes dicimus, quod quæ. admiratio-
nem afferunt, ab admirandis cauſis ortum habere, nam magni effectus cauſarum magnitudinem arguunt.
An non eſt mir abile immane pondus etiam ponderis adiectione facilius agi? Tympanum rotamq́; mediam prio
ris motionem ad tertiam transferre, cum ipſa comtrario primæ motu feratur? quod certis terminis, & ma-
gnitudinibus res quædam costitutæ perſiciantur, ultra quos nulla ratione conſiſtant. Miraculo igitur ſunt
bæc, quare non est aratione alienum ſi aliqua inuenitur naturæ proprietas admiranda, quæ harum rerum
1110 cauſa ſit. Ideo animaduertendum eſt omnia bæc a uectis natura proſiciſci. Vectis uero ratio a trutina, truti-
næ a libra, libræ tandem a circuli proprietate ortum ducit. Habet autem circulus, quod nullares alia natu-
ra conſtans ferre poteſt. Contraijs enim & repugnantibus ſubſtituitur, unde ortum admiratio ſumit. Mo-
uetur circinatio immoto centro, linea eadem, circinationis cum latitudinis expers ſit, curua, & conuexa eſt.
aſcendit ſurſum pars una deſcendit altera in circ ulo. Lineæ a centro ductœ ſuis partibus uelocius, & tardius mo
uentur, quæ omnia ſibi mutuo aduerſantur. motioni quies, curuum conuexo, ſummum imo, uelox tardo.
Cum igitur circuli uls, & natura huiuſmodi ſit, ut contraria, & aduerſantia, quod alibi natura non patitur,
admittat, nonne hoc est admiratione dignum? Sed hoc unlgus latet, stupeſcit enim cum effectus intuetur,
quorum rationes ignorat. Neigitur erremus cum uulgo, teneamus hæc omnia ab ipſa circuli natura deduci.
Complectentes autem quod iucundum est, atque admirabile, dicimus debere nos originem, partitiones, &
2220 regulas totius machinationis habere debere. Origo esta neceſsitate: cogit enim neceßitas, ut noſtris com-
modis inſeruiamus. Natura docet propoſitis ab animalibus exemplis. continens cœli uerſatio amplam quan-
dam machinationem præbet. Caſus item multa ferre ſolet, & humana ſolertia ab ipſo caſu argumentum ſu-
mit. Vnde tot auxilijs, indicibus, exemplaribus, impulſionibus coacti, machinationes multas perficimus,
ad humanos uſus, & commoditates, unde origo machininationis ſatis estmanifeſta. Nunc de diuiſione di-
cam. Ex machinis quædam per ſe moucentur, quæ automata Græce uocantur, quia ultro, & ſponte uerſari
uidentur, aliæ non per ſemouentur. ex prioribus quædam ſtata Græci, Stataria Latine dictæſunt, quædam hy-
pagonta, idest ſubuerſatæ, habent enim infra ſe latenter, unde motum habent. de utrisq́; generibus Hero per-
tractat. docetq́; ædem rotundam facere in qua Baccbus pateram altera manu tenet, alter a tympannum-
Propè uero adest panthera & Ara: circum Bacchides tympana tenentes, ſupra Tholum alata, &
3330 coronata uictoria collocatur: atque uno & eodem tempore in araignis ſuccenditur, Bacchus lac e patera,
uinum e Thyrſo uerſat in pantheram; Eacchides circunſalientes tympana pulſant, uictoria ſe cir cumagens
alas quatiens tuba ſonat: In alia uero diſpoſitione facit inambulantia ſigilla euntia, & redeuntia, motionesq́;
uarias reddentia, ut uſus poſtulat ex propoſito. Ex his autem quæ non mouentur ſponte, ideſt quæmotionis
initium intra non habent, aliæ ab inanimis rebus cientur, aliæ ab animatis, priores aut ab aere, aut ab aqua,
aut ab igne impelluntur: ab aere & ſpiritu quæmouentur, qutſpiritusincluſos habent, aut liberos: ſi inclu-
ſus pneumatica ratio abſoluitur, hoc tſt ſpiritalis, de qua Hero. Si liber, easfacit machinas, quæuento liberæ
impelluntur, ut ædiſicia ad molendum, & hydranlicæ quædam machinæ, & quæ uerrucula impellente ſumo
conuoluunt. Si ab aqua, tunc ſiunt rotæ, & tympana ad molendum, ſerræ ad trabes ſecandas, folles, manti-
cesq́ ad tundendum ſerrum, & alia huiuſmodi, quorum uſus est maxime neceſſarius. Verum ſi machinæ ab
4440 animatis mouentur, eæ ſunt, quas uel ratione carentia mouent, ut boues, equi, muliq́; ut currus, ciſia, quadri-
gæ, uel eæ, quas homines durum, genus uerſat, trabit, erigit, impellit, ſiue ad pacis uſus, ſiue ad bellicos appa-
ratus ſpectant. Vnde ad eas motiones trochleis, uctibus, radijs, trutinis, lancibus, ergatis, rotis, & tympa-
nis utitur, ut autem aſcendat multiplices ſcalarum ſormas construit, munitas, & ſine munitione, ut uero diſ-
rumpat, excutiat, proſternat, quatiat, frangatq́; ac iaculetur, arietes, teſtudines, turres ambulatorias, cuni-
cula, terebras, catapultas, balistas, tormenta reliqua, & diſicat, compingit, coagmentat, quæ omnia ad ma-
chinarum partitionem ſpectant, quarum rationes, ac regulæ inſerius ponentur. interim uerba quædam proœ-
mij buius explicabimus. { Velorumq́; inductiones } in ſcenicis ludis ſolebat tendi aulæum, & ſeabella ap-
portari. Munera autem publica (utiquit Budæus) uno nomine lythurgiæ dicuntur. Quorum generum ſunt
choragia, idest præſtatio ſuppeditando choro inuenta liberalium ludorum tempore, & panathenæorum, He-
5550 ſtiaſis idest conuiuatio, ſeu epulum tributim exhiberti ſolitum. Gymnaſiarchiæ oleum paleſtræ ſuppeditabat
priuato ſumptu. Iſphora dicebatur collatio ad stipendia militum. pulchre apteq́; adducuntur Lucretij carmi-
na a Philandro, ex libro quarto in locupletißimum theatri testimonium.
Et uulgo ſaciunt id lutea, ruffaq;
uela,
Et ferruginea cum magnis intenta Theatris
Per malos uulgata, trabesq́; trementia pendent,
Nanq; ibi conceſſum caueaiſubter, & omnem
Scenalem ſpeciem patrum, matrumq́; , Deorumq́;
Inſiciunt coguntq́; ſuo ſtuitate colore.
6660Et ferruginea cum magnis intenta Theatris
Per malos uulgata, trabesq́; trementia pendent,
Nanq; ibi conceſſum caueaiſubter, & omnem
Scenalem ſpeciem patrum, matrumq́; , Deorumq́;
Inſiciunt coguntq́; ſuo ſtuitate colore.
Et quanto circum mage ſunt incluſa Theatris
Mœnia, tam magis hæc intus perſuſa lepore
Omnia corrident concepta luce diei.
Mœnia, tam magis hæc intus perſuſa lepore
Omnia corrident concepta luce diei.
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib