Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Page concordance

< >
Scan Original
301 269
302 270
303 271
304 272
305 273
306 274
307 275
308 276
309 277
310 278
311 279
312 280
313 281
314 282
315 283
316 284
317 285
318 286
319 287
320 288
321 289
322 290
323 291
324 292
325 293
326 294
327 295
328 296
329 297
330 298
< >
page |< < (331) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div792" type="section" level="2" n="145">
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s25112" xml:space="preserve">
                <pb o="331" file="514.01.363" n="363" rhead="DECIMVS."/>
              eſt unde uitium & </s>
              <s xml:id="echoid-s25113" xml:space="preserve">uirtus in rebus oriatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25114" xml:space="preserve">Materiæ qualitates diuer ſæſunt, quæ a principiorum temperatura
                <lb/>
              ortum habent, ab ijs enim denſum, rarum, graue, leue, aſperum, molle, denſum, tenue, liquidum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25115" xml:space="preserve">ſiccum,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s25116" xml:space="preserve">huiuſmodi aliæ proprietates proſiciſcuntur, quæ aut impediunt, aut aptam reddunt materiem ad rationes
                <lb/>
              artis ſuſcipiẽdas. </s>
              <s xml:id="echoid-s25117" xml:space="preserve">Figuræ quoque aliæ aptiores ſunt motionibus, quàm aliæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s25118" xml:space="preserve">Anaturali ergo ſcientia ſubiectam
                <lb/>
              rem capit machinatio. </s>
              <s xml:id="echoid-s25119" xml:space="preserve">Sed ſormam a mathematico. </s>
              <s xml:id="echoid-s25120" xml:space="preserve">Deforma igitur agentes dicimus, quod quæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s25121" xml:space="preserve">admiratio-
                <lb/>
              nem afferunt, ab admirandis cauſis ortum habere, nam magni effectus cauſarum magnitudinem arguunt.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25122" xml:space="preserve">An non eſt mir abile immane pondus etiam ponderis adiectione facilius agi? </s>
              <s xml:id="echoid-s25123" xml:space="preserve">Tympanum rotamq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25124" xml:space="preserve">mediam prio
                <lb/>
              ris motionem ad tertiam transferre, cum ipſa comtrario primæ motu feratur? </s>
              <s xml:id="echoid-s25125" xml:space="preserve">quod certis terminis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25126" xml:space="preserve">ma-
                <lb/>
              gnitudinibus res quædam costitutæ perſiciantur, ultra quos nulla ratione conſiſtant. </s>
              <s xml:id="echoid-s25127" xml:space="preserve">Miraculo igitur ſunt
                <lb/>
              bæc, quare non est aratione alienum ſi aliqua inuenitur naturæ proprietas admiranda, quæ harum rerum
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.363-01" xlink:href="note-514.01.363-01a" xml:space="preserve">10</note>
              cauſa ſit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25128" xml:space="preserve">Ideo animaduertendum eſt omnia bæc a uectis natura proſiciſci. </s>
              <s xml:id="echoid-s25129" xml:space="preserve">Vectis uero ratio a trutina, truti-
                <lb/>
              næ a libra, libræ tandem a circuli proprietate ortum ducit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25130" xml:space="preserve">Habet autem circulus, quod nullares alia natu-
                <lb/>
              ra conſtans ferre poteſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s25131" xml:space="preserve">Contraijs enim & </s>
              <s xml:id="echoid-s25132" xml:space="preserve">repugnantibus ſubſtituitur, unde ortum admiratio ſumit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25133" xml:space="preserve">Mo-
                <lb/>
              uetur circinatio immoto centro, linea eadem, circinationis cum latitudinis expers ſit, curua, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25134" xml:space="preserve">conuexa eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25135" xml:space="preserve">aſcendit ſurſum pars una deſcendit altera in circ ulo. </s>
              <s xml:id="echoid-s25136" xml:space="preserve">Lineæ a centro ductœ ſuis partibus uelocius, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25137" xml:space="preserve">tardius mo
                <lb/>
              uentur, quæ omnia ſibi mutuo aduerſantur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25138" xml:space="preserve">motioni quies, curuum conuexo, ſummum imo, uelox tardo. </s>
              <s xml:id="echoid-s25139" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Cum igitur circuli uls, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25140" xml:space="preserve">natura huiuſmodi ſit, ut contraria, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25141" xml:space="preserve">aduerſantia, quod alibi natura non patitur,
                <lb/>
              admittat, nonne hoc est admiratione dignum? </s>
              <s xml:id="echoid-s25142" xml:space="preserve">Sed hoc unlgus latet, stupeſcit enim cum effectus intuetur,
                <lb/>
              quorum rationes ignorat. </s>
              <s xml:id="echoid-s25143" xml:space="preserve">Neigitur erremus cum uulgo, teneamus hæc omnia ab ipſa circuli natura deduci. </s>
              <s xml:id="echoid-s25144" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Complectentes autem quod iucundum est, atque admirabile, dicimus debere nos originem, partitiones, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25145" xml:space="preserve">
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.363-02" xlink:href="note-514.01.363-02a" xml:space="preserve">20</note>
              regulas totius machinationis habere debere. </s>
              <s xml:id="echoid-s25146" xml:space="preserve">Origo esta neceſsitate: </s>
              <s xml:id="echoid-s25147" xml:space="preserve">cogit enim neceßitas, ut noſtris com-
                <lb/>
              modis inſeruiamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s25148" xml:space="preserve">Natura docet propoſitis ab animalibus exemplis. </s>
              <s xml:id="echoid-s25149" xml:space="preserve">continens cœli uerſatio amplam quan-
                <lb/>
              dam machinationem præbet. </s>
              <s xml:id="echoid-s25150" xml:space="preserve">Caſus item multa ferre ſolet, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25151" xml:space="preserve">humana ſolertia ab ipſo caſu argumentum ſu-
                <lb/>
              mit. </s>
              <s xml:id="echoid-s25152" xml:space="preserve">Vnde tot auxilijs, indicibus, exemplaribus, impulſionibus coacti, machinationes multas perficimus,
                <lb/>
              ad humanos uſus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25153" xml:space="preserve">commoditates, unde origo machininationis ſatis estmanifeſta. </s>
              <s xml:id="echoid-s25154" xml:space="preserve">Nunc de diuiſione di-
                <lb/>
              cam. </s>
              <s xml:id="echoid-s25155" xml:space="preserve">Ex machinis quædam per ſe moucentur, quæ automata Græce uocantur, quia ultro, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25156" xml:space="preserve">ſponte uerſari
                <lb/>
              uidentur, aliæ non per ſemouentur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25157" xml:space="preserve">ex prioribus quædam ſtata Græci, Stataria Latine dictæſunt, quædam hy-
                <lb/>
              pagonta, idest ſubuerſatæ, habent enim infra ſe latenter, unde motum habent. </s>
              <s xml:id="echoid-s25158" xml:space="preserve">de utrisq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25159" xml:space="preserve">generibus Hero per-
                <lb/>
              tractat. </s>
              <s xml:id="echoid-s25160" xml:space="preserve">docetq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25161" xml:space="preserve">ædem rotundam facere in qua Baccbus pateram altera manu tenet, alter a tympannum-
                <lb/>
              Propè uero adest panthera & </s>
              <s xml:id="echoid-s25162" xml:space="preserve">Ara: </s>
              <s xml:id="echoid-s25163" xml:space="preserve">circum Bacchides tympana tenentes, ſupra Tholum alata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25164" xml:space="preserve">
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.363-03" xlink:href="note-514.01.363-03a" xml:space="preserve">30</note>
              coronata uictoria collocatur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25165" xml:space="preserve">atque uno & </s>
              <s xml:id="echoid-s25166" xml:space="preserve">eodem tempore in araignis ſuccenditur, Bacchus lac e patera,
                <lb/>
              uinum e Thyrſo uerſat in pantheram; </s>
              <s xml:id="echoid-s25167" xml:space="preserve">Eacchides circunſalientes tympana pulſant, uictoria ſe cir cumagens
                <lb/>
              alas quatiens tuba ſonat: </s>
              <s xml:id="echoid-s25168" xml:space="preserve">In alia uero diſpoſitione facit inambulantia ſigilla euntia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25169" xml:space="preserve">redeuntia, motionesq́;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25170" xml:space="preserve">uarias reddentia, ut uſus poſtulat ex propoſito. </s>
              <s xml:id="echoid-s25171" xml:space="preserve">Ex his autem quæ non mouentur ſponte, ideſt quæmotionis
                <lb/>
              initium intra non habent, aliæ ab inanimis rebus cientur, aliæ ab animatis, priores aut ab aere, aut ab aqua,
                <lb/>
              aut ab igne impelluntur: </s>
              <s xml:id="echoid-s25172" xml:space="preserve">ab aere & </s>
              <s xml:id="echoid-s25173" xml:space="preserve">ſpiritu quæmouentur, qutſpiritusincluſos habent, aut liberos: </s>
              <s xml:id="echoid-s25174" xml:space="preserve">ſi inclu-
                <lb/>
              ſus pneumatica ratio abſoluitur, hoc tſt ſpiritalis, de qua Hero. </s>
              <s xml:id="echoid-s25175" xml:space="preserve">Si liber, easfacit machinas, quæuento liberæ
                <lb/>
              impelluntur, ut ædiſicia ad molendum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25176" xml:space="preserve">hydranlicæ quædam machinæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25177" xml:space="preserve">quæ uerrucula impellente ſumo
                <lb/>
              conuoluunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s25178" xml:space="preserve">Si ab aqua, tunc ſiunt rotæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25179" xml:space="preserve">tympana ad molendum, ſerræ ad trabes ſecandas, folles, manti-
                <lb/>
              cesq́ ad tundendum ſerrum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25180" xml:space="preserve">alia huiuſmodi, quorum uſus est maxime neceſſarius. </s>
              <s xml:id="echoid-s25181" xml:space="preserve">Verum ſi machinæ ab
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.363-04" xlink:href="note-514.01.363-04a" xml:space="preserve">40</note>
              animatis mouentur, eæ ſunt, quas uel ratione carentia mouent, ut boues, equi, muliq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25182" xml:space="preserve">ut currus, ciſia, quadri-
                <lb/>
              gæ, uel eæ, quas homines durum, genus uerſat, trabit, erigit, impellit, ſiue ad pacis uſus, ſiue ad bellicos appa-
                <lb/>
              ratus ſpectant. </s>
              <s xml:id="echoid-s25183" xml:space="preserve">Vnde ad eas motiones trochleis, uctibus, radijs, trutinis, lancibus, ergatis, rotis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25184" xml:space="preserve">tympa-
                <lb/>
              nis utitur, ut autem aſcendat multiplices ſcalarum ſormas construit, munitas, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25185" xml:space="preserve">ſine munitione, ut uero diſ-
                <lb/>
              rumpat, excutiat, proſternat, quatiat, frangatq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25186" xml:space="preserve">ac iaculetur, arietes, teſtudines, turres ambulatorias, cuni-
                <lb/>
              cula, terebras, catapultas, balistas, tormenta reliqua, &</s>
              <s xml:id="echoid-s25187" xml:space="preserve">diſicat, compingit, coagmentat, quæ omnia ad ma-
                <lb/>
              chinarum partitionem ſpectant, quarum rationes, ac regulæ inſerius ponentur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25188" xml:space="preserve">interim uerba quædam proœ-
                <lb/>
              mij buius explicabimus. </s>
              <s xml:id="echoid-s25189" xml:space="preserve">{ Velorumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25190" xml:space="preserve">inductiones } in ſcenicis ludis ſolebat tendi aulæum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25191" xml:space="preserve">ſeabella ap-
                <lb/>
              portari. </s>
              <s xml:id="echoid-s25192" xml:space="preserve">Munera autem publica (utiquit Budæus) uno nomine lythurgiæ dicuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s25193" xml:space="preserve">Quorum generum ſunt
                <lb/>
              choragia, idest præſtatio ſuppeditando choro inuenta liberalium ludorum tempore, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25194" xml:space="preserve">panathenæorum, He-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.363-05" xlink:href="note-514.01.363-05a" xml:space="preserve">50</note>
              ſtiaſis idest conuiuatio, ſeu epulum tributim exhiberti ſolitum. </s>
              <s xml:id="echoid-s25195" xml:space="preserve">Gymnaſiarchiæ oleum paleſtræ ſuppeditabat
                <lb/>
              priuato ſumptu. </s>
              <s xml:id="echoid-s25196" xml:space="preserve">Iſphora dicebatur collatio ad stipendia militum. </s>
              <s xml:id="echoid-s25197" xml:space="preserve">pulchre apteq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25198" xml:space="preserve">adducuntur Lucretij carmi-
                <lb/>
              na a Philandro, ex libro quarto in locupletißimum theatri testimonium.</s>
              <s xml:id="echoid-s25199" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s25200" xml:space="preserve">Et uulgo ſaciunt id lutea, ruffaq; </s>
              <s xml:id="echoid-s25201" xml:space="preserve">uela,
                <lb/>
              Et ferruginea cum magnis intenta Theatris
                <lb/>
              Per malos uulgata, trabesq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25202" xml:space="preserve">trementia pendent,
                <lb/>
              Nanq; </s>
              <s xml:id="echoid-s25203" xml:space="preserve">ibi conceſſum caueaiſubter, & </s>
              <s xml:id="echoid-s25204" xml:space="preserve">omnem
                <lb/>
              Scenalem ſpeciem patrum, matrumq́;</s>
              <s xml:id="echoid-s25205" xml:space="preserve">, Deorumq́;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s25206" xml:space="preserve">Inſiciunt coguntq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s25207" xml:space="preserve">ſuo ſtuitate colore.</s>
              <s xml:id="echoid-s25208" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <note position="left" xml:space="preserve">60</note>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s25209" xml:space="preserve">Et quanto circum mage ſunt incluſa Theatris
                <lb/>
              Mœnia, tam magis hæc intus perſuſa lepore
                <lb/>
              Omnia corrident concepta luce diei.</s>
              <s xml:id="echoid-s25210" xml:space="preserve"/>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>