366334LIBER
Scansoria ratiò non arte, ſed audacia gloriatur.
Ea catenationibus, &
tranſuerſarijs, &
plexis
colligaitonibus, & eriſmatum fulcturis continetur: Quæ autem ſpiritus poteſtate aſſumit ingreſſus
clegantes artis ſubtilitatibus conſequitur effectus. Tractoria autem maiores, & magniſicentia
plenas habet ad utilitatem opportunitates, & in agendo cum prudentia ſummas uirtutes.
colligaitonibus, & eriſmatum fulcturis continetur: Quæ autem ſpiritus poteſtate aſſumit ingreſſus
clegantes artis ſubtilitatibus conſequitur effectus. Tractoria autem maiores, & magniſicentia
plenas habet ad utilitatem opportunitates, & in agendo cum prudentia ſummas uirtutes.
Ex his tribus generibus unum audacia, alterum elegantia, tertium utilitate, ac magnificentia gloriatur.
De priori non loquitur Vitruuius id ( ut inferins dicet) militum peritiæ relinquit. De ſpiritali parum: nam
de Cteſibica machina, & hydraulica tantum mentionem facit. De tractorio uero copioſe loquitur, nos uni-
cum exemplum ſcanſoriæ machinæ poſuimus, ut Vitruuij uerba percipiamus, utſciamus quid ſit catenatio,
tranſuerſa, & plexa colligatio, & eriſmatum fulcturæ. Telonem dicunt a longitudine quoties una trabs præ
1110 altera in terram defigitur: cum in ſummo uertice alia tranſuerſa trabs dimiſſa medietate connectitur eo libra-
mento, ut ſi unum caput dimerſerit, alind erigatur: in uno ergo capite cratibus ſiue tabularis, contexitur ma-
china: in qua panci collocantur armati, tunc per funes attracto, depreſſoq́; alio capite, eleuati imponuntur
in murum, ubituto ſtantes etiam hoſtibus nocere, & proſpricere poſſint: & renunciare quas res aduerſarij
conentur reſpicere. cuius ſigura poſita eſt ante.
De priori non loquitur Vitruuius id ( ut inferins dicet) militum peritiæ relinquit. De ſpiritali parum: nam
de Cteſibica machina, & hydraulica tantum mentionem facit. De tractorio uero copioſe loquitur, nos uni-
cum exemplum ſcanſoriæ machinæ poſuimus, ut Vitruuij uerba percipiamus, utſciamus quid ſit catenatio,
tranſuerſa, & plexa colligatio, & eriſmatum fulcturæ. Telonem dicunt a longitudine quoties una trabs præ
1110 altera in terram defigitur: cum in ſummo uertice alia tranſuerſa trabs dimiſſa medietate connectitur eo libra-
mento, ut ſi unum caput dimerſerit, alind erigatur: in uno ergo capite cratibus ſiue tabularis, contexitur ma-
china: in qua panci collocantur armati, tunc per funes attracto, depreſſoq́; alio capite, eleuati imponuntur
in murum, ubituto ſtantes etiam hoſtibus nocere, & proſpricere poſſint: & renunciare quas res aduerſarij
conentur reſpicere. cuius ſigura poſita eſt ante.
Ex his ſunt alia, quæ mechanicos, alia quæ organicos mouentur.
Inter machinas, &
organaid ui-
detur eſſe diſcrimen, quod machinæ pluribus operibus, aut ui maiore coguntur effectus habere, uti
baliſtæ; torculariumq́; prela. Organa autem unius opere prudenti tractu perſiciunt, quod propoſi-
tum eſt, uti Scorpionis, ſeu aniſocyclorum uerſationes. Ergo, & machinarum ratio ad
uſum ſunt ueceſſaria, ſine quibus nulla res poteſt eſſe non impedita.
2220detur eſſe diſcrimen, quod machinæ pluribus operibus, aut ui maiore coguntur effectus habere, uti
baliſtæ; torculariumq́; prela. Organa autem unius opere prudenti tractu perſiciunt, quod propoſi-
tum eſt, uti Scorpionis, ſeu aniſocyclorum uerſationes. Ergo, & machinarum ratio ad
uſum ſunt ueceſſaria, ſine quibus nulla res poteſt eſſe non impedita.
Vt integra baliſtæ aut torcularis machina fiat, multis opus eſt operibus, namtorculari, cochleæ, &
trabs,
quæ uuam calcat, quæ prelum dicitur, & uectes neceſſarijſunt. Baliſtæ quoque opus uarium est, uectibus
ergatis, & ſimilibus indiget. Organa uero unius tantum opere prudenti tactu perſiciunt, quod propoſitum
eſt. Vituerſationes Scorpionis, aut aniſocyclorum. Aniſocycla int elligo cochleas, quas nos uidas appella-
mus, constant enim ex circulis continuis, ideoq́; inæqualibus, unde nomen deductum est, cum enim Scorpio-
nes tenduntur, ſolo opere aniſocyclorum tenduntur. Aniſocycla faciunt muliebres capilli cum contorquen-
tur, unde etiam ferrea aniſocycla conſiciuntur in quibuſdam organis, ut contracti primum deinde remiſſi expel
lant quod in corum capitibus eſt impoſitum. ut ex ſequenti diagrammate uideri poteſt.
quæ uuam calcat, quæ prelum dicitur, & uectes neceſſarijſunt. Baliſtæ quoque opus uarium est, uectibus
ergatis, & ſimilibus indiget. Organa uero unius tantum opere prudenti tactu perſiciunt, quod propoſitum
eſt. Vituerſationes Scorpionis, aut aniſocyclorum. Aniſocycla int elligo cochleas, quas nos uidas appella-
mus, constant enim ex circulis continuis, ideoq́; inæqualibus, unde nomen deductum est, cum enim Scorpio-
nes tenduntur, ſolo opere aniſocyclorum tenduntur. Aniſocycla faciunt muliebres capilli cum contorquen-
tur, unde etiam ferrea aniſocycla conſiciuntur in quibuſdam organis, ut contracti primum deinde remiſſi expel
lant quod in corum capitibus eſt impoſitum. ut ex ſequenti diagrammate uideri poteſt.
Omnis autem machinatio eſt a rerum natura
163[Figure 163]Figura aniſocyclorum. procreata. ac a præceptrice, & magiſtra mundi
3330 uerſatione inſtituta. Nanque animaduertamus
primum, & aſpiciamus continentem Solis, Lu-
nȩ, quinque etiam ſtellarum naturam, quæ ni
machinata uerſarentur, non habuiſſemus in ter-
ra lucem, nec fructuum maturitates. Cum ergo
maiores hæc ita eſte animaduertiſſent, ererum
natura ſumpſerunt exempla, & ea imitantes in-
ducti rebus diuinis, commodas vitæ perſecerunt explicationes. Itaq; comparauerant ut eſſent expedi-
tiora, alia machinis, & earũ uerfationibus, nonnulla organis. Et ita quæ animaduerterut ad uſum uti-
lia eſſe, ſtudijs, artibus, inſtitutis, gradatim augenda doctrinis curauerant. Attendamus enim pri-
mum inuentum de neceſsitate, ut ueſtitus, quemadmodum telorum organicis adminiſtrationibus,
4440 connexus ſtaminis ad ſubtegmen, non modo Corpora tegendo tueantur, ſed etiam ornatus adijciant
honeſtatem. Cibi uero non habuiſsemus abundantiam, niſi iuga, & aratra bobus, iumentisq́; Omni-
bus eſſent inuenta. Sucularumq́; , & prelorum, & uectium, ſi non fuiſſet torcularis præparatio, neq;
olei nitorem, neque uitium fructum habere poteuiſſemus ad iucunditatem. Portationesq́; eorum non
eſſent, niſi plauſtrum, aut ſarracorum per terram, nauicularum per aquam inuentæ eſſent machi-
nationes. Trutinarum uero librarumq́; ponderibus examinatio reperta, uindicat ab iniquitate inſtis
moribus uitam. Non minusq́; ſunt innumerabiles moderationes machinationum, de quibus non
neceſſe uidetur diſputare, quoniam ſunt ad manum quotidianæ, ut ſunt rotæ, folles fabrorum, rhedæ,
ciſia, torni, cæteraq́; , quæ communes ad uſum conſuetudinibus habent opportunitates. Itaque inci-
piemus de his, quæ rarò ueniunt ad manus, ut nota ſint, explicare.
5550163[Figure 163]Figura aniſocyclorum. procreata. ac a præceptrice, & magiſtra mundi
3330 uerſatione inſtituta. Nanque animaduertamus
primum, & aſpiciamus continentem Solis, Lu-
nȩ, quinque etiam ſtellarum naturam, quæ ni
machinata uerſarentur, non habuiſſemus in ter-
ra lucem, nec fructuum maturitates. Cum ergo
maiores hæc ita eſte animaduertiſſent, ererum
natura ſumpſerunt exempla, & ea imitantes in-
ducti rebus diuinis, commodas vitæ perſecerunt explicationes. Itaq; comparauerant ut eſſent expedi-
tiora, alia machinis, & earũ uerfationibus, nonnulla organis. Et ita quæ animaduerterut ad uſum uti-
lia eſſe, ſtudijs, artibus, inſtitutis, gradatim augenda doctrinis curauerant. Attendamus enim pri-
mum inuentum de neceſsitate, ut ueſtitus, quemadmodum telorum organicis adminiſtrationibus,
4440 connexus ſtaminis ad ſubtegmen, non modo Corpora tegendo tueantur, ſed etiam ornatus adijciant
honeſtatem. Cibi uero non habuiſsemus abundantiam, niſi iuga, & aratra bobus, iumentisq́; Omni-
bus eſſent inuenta. Sucularumq́; , & prelorum, & uectium, ſi non fuiſſet torcularis præparatio, neq;
olei nitorem, neque uitium fructum habere poteuiſſemus ad iucunditatem. Portationesq́; eorum non
eſſent, niſi plauſtrum, aut ſarracorum per terram, nauicularum per aquam inuentæ eſſent machi-
nationes. Trutinarum uero librarumq́; ponderibus examinatio reperta, uindicat ab iniquitate inſtis
moribus uitam. Non minusq́; ſunt innumerabiles moderationes machinationum, de quibus non
neceſſe uidetur diſputare, quoniam ſunt ad manum quotidianæ, ut ſunt rotæ, folles fabrorum, rhedæ,
ciſia, torni, cæteraq́; , quæ communes ad uſum conſuetudinibus habent opportunitates. Itaque inci-
piemus de his, quæ rarò ueniunt ad manus, ut nota ſint, explicare.
Quæ ad originem machinarum, de qua hic tracatur, pertinent ſatis ſunt a nobis ſuperius explicata.
Quod
uero ad uocabula quædam pertinet, ſtamen & ſubtegmen nos tramam, & ordimentum uocamus. Stantia in
longum fila stamina dicuntur. quæ uero radio & nauicula inſeruntur, ſubtegmina. radium ſeu nauiculam telũ
appeltari puto, quod hoc loco Vitr. dixit telorum adminiſtrationibus connexu ſtaminis ad ſubtegmen. Sar-
racum eſt plaustri genus, ciſium uehiculum duabus rotis delatum, ad itineris celeritatem opportunum. Ci-
cero pro Roſcio Amerino. Decem (inquit) horis nocturnis ſex, & quinquaginta millia paſſuũ cisijs peruolauit.
6660uero ad uocabula quædam pertinet, ſtamen & ſubtegmen nos tramam, & ordimentum uocamus. Stantia in
longum fila stamina dicuntur. quæ uero radio & nauicula inſeruntur, ſubtegmina. radium ſeu nauiculam telũ
appeltari puto, quod hoc loco Vitr. dixit telorum adminiſtrationibus connexu ſtaminis ad ſubtegmen. Sar-
racum eſt plaustri genus, ciſium uehiculum duabus rotis delatum, ad itineris celeritatem opportunum. Ci-
cero pro Roſcio Amerino. Decem (inquit) horis nocturnis ſex, & quinquaginta millia paſſuũ cisijs peruolauit.