367335DECIMVS.
De Aedium ſacrum, publicorum̈, operum machina-
tionibus tractorijs # Cap. II.
tionibus tractorijs # Cap. II.
PRimvmq́;
inſtituemus de ijs, quæ ædibus ſacris, operumq́;
publicorum perfectionem
neceſsitate comparantur: quæ ſiunt ita. Tigna tria ad onerum magnitudinem ratione
expediuntur, & a capite fibula coniuncta, & in imo diuaricata eriguntur funibus in capi-
tibus collocatis, & ijs item circa diſpoſitis erecta retinentur. Alligatur in ſummo trochlea,
quam etiam nonnulli rechamum dicunt. In trochleam induntur orbiculi duo, per axiculos uerſa-
1110 tiones habentes, per cuius orbiculum ſummum traijcitur ductarius funis: deinde demittitur, & tra-
ducitur circa orbiculi imum trochleæ inferioris, refertur autem ad orbiculum imum trochleæ ſupe-
rioris, & ita deſcendit ad inferiorem, & in foramine eius caput funis religatur: Altera pars funis re-
fertur inter imas machiuæ partes. In quadris autem tignorum poſterioribus, quo lociſunt diuaricata,
ſiguntur chelonia, in quæ conijciuntur ſucularum capita, ut faciliter axes uerſentur. Eæ ſuculæ pro-
xime capita habent foramina bina ita temperata, ut uectes in ea conuenire poſsint. Ad rechamum
autem imum ferrei forfices religantur, quorum dentes in ſax forata accommodantur. Cum autem
funis habet caput ad ſuculam religatum, & uectes ducentes eam uerſaznt, funis ſe inuoluendo circa
ſuculam extenditur, & ita ſubleuat onera ad altitudinem, & operum collocationes.
neceſsitate comparantur: quæ ſiunt ita. Tigna tria ad onerum magnitudinem ratione
expediuntur, & a capite fibula coniuncta, & in imo diuaricata eriguntur funibus in capi-
tibus collocatis, & ijs item circa diſpoſitis erecta retinentur. Alligatur in ſummo trochlea,
quam etiam nonnulli rechamum dicunt. In trochleam induntur orbiculi duo, per axiculos uerſa-
1110 tiones habentes, per cuius orbiculum ſummum traijcitur ductarius funis: deinde demittitur, & tra-
ducitur circa orbiculi imum trochleæ inferioris, refertur autem ad orbiculum imum trochleæ ſupe-
rioris, & ita deſcendit ad inferiorem, & in foramine eius caput funis religatur: Altera pars funis re-
fertur inter imas machiuæ partes. In quadris autem tignorum poſterioribus, quo lociſunt diuaricata,
ſiguntur chelonia, in quæ conijciuntur ſucularum capita, ut faciliter axes uerſentur. Eæ ſuculæ pro-
xime capita habent foramina bina ita temperata, ut uectes in ea conuenire poſsint. Ad rechamum
autem imum ferrei forfices religantur, quorum dentes in ſax forata accommodantur. Cum autem
funis habet caput ad ſuculam religatum, & uectes ducentes eam uerſaznt, funis ſe inuoluendo circa
ſuculam extenditur, & ita ſubleuat onera ad altitudinem, & operum collocationes.
Docet hoc loco Vitruuius qua ratione machinæ fiant ad onera ſublenanda, &
ſuis locis in ædiſicijs im-
2220 ponenda. De trochlea primum loquitur. Trochlea a noſtris talea, ab alijs rechamus dicitur. Com-
ponitur autem hoc modo. Scinditur lignum ad formam Θ literæ græce octauæ, in ea orbiculus, quem no-
ſtri radium appellant, axiculo traiecto collocatur; axiculum noſtri marſionem uocant. in cultro inſerti orbi-
culi canalis eſt funis rotuditatis capax. ſuſpenditur uncino ad trabes, quæ hoc modo accommodantur. Tria
tigna eriguntur ea magnitudine, quæ ad opera ſubleuanda ſatis eſſe iudicabuntur, aſuperiori parte fibulis,
quas nos pirones dicimus, alligabuntur, ab inferieri diuaricantur, ut stare poſſint. huiuſmodi collocationem,
& tigna ſic compoſita, ganriam, aut gauernam noſtri dicunt. appenditur trochlea una in ſuperiori parte, &
altera in inferiori. Textura autem funis, quam nos ordimentum uocanms, hoc modo ſit. Sumitur funis du-
ctarius (menalẽ nos uocamus, )caput eius inſeritur in canalem orbiculi ſuperioris, deinde demittitur ad orbi-
culum trochleæ inferioris, & per eius canalem traiectus, refertur ad inferiorem orbiculum trochleæ ſuperio-
3330 ris: & per eius canalem inductus demittitur ad orbiculum ſuperiorem trochleæ inferioris, ibiq; alligatur:
Caput alterum ductar ij funis liberum eſt, uel ut manibus trahatur, ſi leuiora ſunt onera, uel ut ſuculæ allige-
tur, quæ inter pedes tignorum diuaricatos affigitur ſuis anſis, quas chelona Vitruuius, noſtri auriculas uocant.
Sucula uectibus, quos noſtri ſtangas, aut baſtones dicunt, uerſatur. pondera forficibus, quas Ganzos dicimus,
uel uncinos attrahuntur, ſunt enim appenſi forfices inferiori trochleæ, ut eſt in diagrammate ubi A. verum
ut trochlea recta ratione perficiatur, & ſuos commenſus habeat, funis primo conſideranda est
tanquam modulus, deinde ex ea partienda eſt trochlea hoc modo. Fiat circulus cuius ſemidiameter tres ha-
beat funis craſſitudines, tam magni erant minores trochleæ orbiculi, maiores autem orbiculi conſtabunt dia-
metris duplis minor: bus orbiculis, ab ijsq́; distabunt maiorum & minorum centra tribus diametris & dimi-
dia minorum orbiculorum: ab extremis autem maioribus orbiculis ducentur lineæ contingentes extrema mi-
4440 norum orbiculorum quemadmodum ex diagrammate uidetur. ubi A. minor orbiculus, cuius diametros ſex
funis craßitudines habet, B. maior, cuius diamttros dupla erit diametro minoris orbiculi, & centra horum
tribus diametris, & dimidia minoris distabunt. lineæ uero contingentes extrema orbiculorum ſunt d e. &
e f. Centrum uero orbiculi medij ubi C. aminore distabit ſemidiametris tribus, & ducetur in centro c.
tam magna circinatio, quanta est latitudo linearum contingentium extrema orbiculorum, quorum propor-
tiones ſimiles erunt, idest ſic ſe habebit maior ad medium orbiculum, ut medius ad minorem. Totius aut lo-
culamenthuei trochleæ longitudo diametris octo minoris orbiculi conſtabit, eriq́; e g. orgiculorum autem
craßitudo in qua canalis eſt, & funis inducitur, aliquanto fune amplior facienda eſt. Poſita igitur trochlearũ
compoſitione ad rationem illarum ueniam, ut non modo ſignificatares, effectus, & opus, ſedres quæſigni-
ficat, & cauſa & ratio intelligatur. Nulli dubium eſt, quod ſi funiculo ſimplici appendatur onus centum pon-
5550 do, quin omnis oneris uis ſolo illo ſuſtineatur, quodſi duplex fumiculus efficiatur, & in trochleam indatur, onus
partietur ac diuidetur, ita ut minus laboret funiculus, & is, qui ſuniculum cum onere trabet, facilius trahet,
quam ſimplici funiculo. Quid ergo credendum eſt ſi plures trochleæ & orbiculi applicentur? nonne in mino-
res partes ſemper onus diſtribustur ? & nullo fere negotio trahetur? certe hoc euidentißimum eſt, unde ſi
duplicatio dimidium laboris imminuet, quid aget radiorum, ſeu orb culorum, funisq́; duplicata, uel etiam
triplicata adiectio? Verum niſi eſſet funiculorum onus, radiorum aſperitas, motionis ob multiplices inuolu-
tiones tarditas, qui ſunt materiæ, non formæ defectus, certe puerulus ingentia onera ſubleuaret. Verum &
ijs aliquod remedium adhibent, nam ſapone funes, & canales orbiculorum inungunt. quam rectißime in orbi-
culos axes imponunt ductarios funes abſque impeditione contexunt. axiculos inſtaratione ad orbiculos com-
parant, adduntq́; ſuculas, & ergata, quæ omnia facilitati trahentium conſulere ſolent. Eſt autẽ fibula circulus
6660
2220 ponenda. De trochlea primum loquitur. Trochlea a noſtris talea, ab alijs rechamus dicitur. Com-
ponitur autem hoc modo. Scinditur lignum ad formam Θ literæ græce octauæ, in ea orbiculus, quem no-
ſtri radium appellant, axiculo traiecto collocatur; axiculum noſtri marſionem uocant. in cultro inſerti orbi-
culi canalis eſt funis rotuditatis capax. ſuſpenditur uncino ad trabes, quæ hoc modo accommodantur. Tria
tigna eriguntur ea magnitudine, quæ ad opera ſubleuanda ſatis eſſe iudicabuntur, aſuperiori parte fibulis,
quas nos pirones dicimus, alligabuntur, ab inferieri diuaricantur, ut stare poſſint. huiuſmodi collocationem,
& tigna ſic compoſita, ganriam, aut gauernam noſtri dicunt. appenditur trochlea una in ſuperiori parte, &
altera in inferiori. Textura autem funis, quam nos ordimentum uocanms, hoc modo ſit. Sumitur funis du-
ctarius (menalẽ nos uocamus, )caput eius inſeritur in canalem orbiculi ſuperioris, deinde demittitur ad orbi-
culum trochleæ inferioris, & per eius canalem traiectus, refertur ad inferiorem orbiculum trochleæ ſuperio-
3330 ris: & per eius canalem inductus demittitur ad orbiculum ſuperiorem trochleæ inferioris, ibiq; alligatur:
Caput alterum ductar ij funis liberum eſt, uel ut manibus trahatur, ſi leuiora ſunt onera, uel ut ſuculæ allige-
tur, quæ inter pedes tignorum diuaricatos affigitur ſuis anſis, quas chelona Vitruuius, noſtri auriculas uocant.
Sucula uectibus, quos noſtri ſtangas, aut baſtones dicunt, uerſatur. pondera forficibus, quas Ganzos dicimus,
uel uncinos attrahuntur, ſunt enim appenſi forfices inferiori trochleæ, ut eſt in diagrammate ubi A. verum
ut trochlea recta ratione perficiatur, & ſuos commenſus habeat, funis primo conſideranda est
tanquam modulus, deinde ex ea partienda eſt trochlea hoc modo. Fiat circulus cuius ſemidiameter tres ha-
beat funis craſſitudines, tam magni erant minores trochleæ orbiculi, maiores autem orbiculi conſtabunt dia-
metris duplis minor: bus orbiculis, ab ijsq́; distabunt maiorum & minorum centra tribus diametris & dimi-
dia minorum orbiculorum: ab extremis autem maioribus orbiculis ducentur lineæ contingentes extrema mi-
4440 norum orbiculorum quemadmodum ex diagrammate uidetur. ubi A. minor orbiculus, cuius diametros ſex
funis craßitudines habet, B. maior, cuius diamttros dupla erit diametro minoris orbiculi, & centra horum
tribus diametris, & dimidia minoris distabunt. lineæ uero contingentes extrema orbiculorum ſunt d e. &
e f. Centrum uero orbiculi medij ubi C. aminore distabit ſemidiametris tribus, & ducetur in centro c.
tam magna circinatio, quanta est latitudo linearum contingentium extrema orbiculorum, quorum propor-
tiones ſimiles erunt, idest ſic ſe habebit maior ad medium orbiculum, ut medius ad minorem. Totius aut lo-
culamenthuei trochleæ longitudo diametris octo minoris orbiculi conſtabit, eriq́; e g. orgiculorum autem
craßitudo in qua canalis eſt, & funis inducitur, aliquanto fune amplior facienda eſt. Poſita igitur trochlearũ
compoſitione ad rationem illarum ueniam, ut non modo ſignificatares, effectus, & opus, ſedres quæſigni-
ficat, & cauſa & ratio intelligatur. Nulli dubium eſt, quod ſi funiculo ſimplici appendatur onus centum pon-
5550 do, quin omnis oneris uis ſolo illo ſuſtineatur, quodſi duplex fumiculus efficiatur, & in trochleam indatur, onus
partietur ac diuidetur, ita ut minus laboret funiculus, & is, qui ſuniculum cum onere trabet, facilius trahet,
quam ſimplici funiculo. Quid ergo credendum eſt ſi plures trochleæ & orbiculi applicentur? nonne in mino-
res partes ſemper onus diſtribustur ? & nullo fere negotio trahetur? certe hoc euidentißimum eſt, unde ſi
duplicatio dimidium laboris imminuet, quid aget radiorum, ſeu orb culorum, funisq́; duplicata, uel etiam
triplicata adiectio? Verum niſi eſſet funiculorum onus, radiorum aſperitas, motionis ob multiplices inuolu-
tiones tarditas, qui ſunt materiæ, non formæ defectus, certe puerulus ingentia onera ſubleuaret. Verum &
ijs aliquod remedium adhibent, nam ſapone funes, & canales orbiculorum inungunt. quam rectißime in orbi-
culos axes imponunt ductarios funes abſque impeditione contexunt. axiculos inſtaratione ad orbiculos com-
parant, adduntq́; ſuculas, & ergata, quæ omnia facilitati trahentium conſulere ſolent. Eſt autẽ fibula circulus
6660