Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Table of figures

< >
[131] a b g. concentricum. d. eius centrũ.t z. eccentricum.h. eius centrum.e z. epicyclus.g. eius centrum.d b. & g z. œquales.d z. parallelogrammum.motus {concentrici a d g. \\ epicycli e g z. \\ eccentrici t b z. uet t dg. \\ iugieccentric. a d t. anguli t b z. & e g z. œqua-les ſunt.angulus a d g. œqualis augulis. {adt. \\ adg. f n b a d o k
[132] b k epicyclus.b. centrum eius.h. uigum.n. Antijugum epicycli.k. punctũ primœ morœ.c. mundi centrum.o. punctũ ſecundæ morœ.h l k. arcus primœ mo rœ.k n o. arcus regreſſus-o b k. arcus directio-nis. L K A H B N O C
[133] Porfioni del cerchio che fannoſe s̃teſſe torno dlaTramòntanaTram ontanaSlmiſifudineTramonſangCarro che uoſge infomoalla Framonlana
[134] a b c d f
[135] A. ſectio parabole.B. vestigium. C. parabole.G. ſectio ellipſis.D. ſectio hyperbole.E. vestigium F. hyperbole. a f a f 1 f f f 1 2 1 1 2 3 2 2 3 4 3 3 4 5 4 4 5 6 C 5 5 6 F 7 A 6 6 8 7 8 7 7 D 8 9 8 8 9 10 11 10 10 11 11 11 11 b 12 g e d b e h d gf g b 6 7 3 1 2 4 6 8 10c g b E a 11 9 7 3 3 1 d 2 4 6 8 10 e ha f 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 a b c d 9 8 7 6 3 2 1 f b a H d g 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ff 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 g
[136] m q 0 s k h c b s n L I p q s
[137] Il polo.cqiunot.orizonte c e b a f
[138] l n k mcridl. parte delverno E e h a s i 9 8 7 6 5della jtate 4 3 parte g h f x lacato manaco b r c linca del.piano t
[139] Analemmatis figura.MERIDIAN: S. M. MLSLACITREVM.M.MERIDIAN: .S.OMVERTICAV.M..S.. O. M.ORIZON:W. A.STAB:
[140] 11 ſ x d 11 p k 1 2 1 2 3 4 5f 6 r 11 10 9 8 7 n f m 12 11 10 9 8 7 6 5 1 02 3 4 1g c 1 2 1 2 3 4 5 6 e 11 10 9 8 7 q b o
[141] 1 3 b x z g 2 5 f p 0 1 4 t I c e o n m r u 6 q i h 8 y d 5
[142] 5 4 b 3 2 7 8 9 10 f 6 5 7 1 11 6 5 7 9 4 4 8 8 N 9 x 12 1 11 2 10 3 9 4 8 5 7 3 39 9 F 6 g 2 2 10 10 o a @ d 1 11 7 6 z 1 11 8 6 7 c 1 12 10 1@ 1 2 1 1 11 11 5 11 2 2 10 21 11 b f @ 8 3 3 9 9 12 1 4 5 g 6 10 8 11 1 9 10 2 2 2 10 5 7 2 z 9 c 8 4 7 5 9 3 10 4 8 8 4 3 7 2 10 7 5 9 3 1 11 12 8 4 11 1 10 2 0 @ d 7 5 9 3 I 8 4 7 5 6 c &
[143] 5 6 7 4 8 3 9 2 10 1 11 4 8 3 9 d d 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10 1 1 v n c
[144] 12 1 1 1111 2 2 10 10 3 3 9 9 4 4 8 8 5 5 7 7 6 6 6 T 7 7 5 5 8 8 4 4 9 9 3 3 10 10 2 2 11 11 1 1 12
[145] 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 11 1 2 3 10 4 5 E 6 6 7
[146] 9 3 4 2 8 10 11 12 1 5 7 6 6 G
[147] 8 9 10 7 6 5 11 1 8 1 11 F
[148] 16 15 17 14 14 18 19 19 13 13 20 20 12 12 21 21 11 11 H 22 22 10 10 23 23 9 9 24 16 16 23 23 17 17 22 22 18 18 21 21 29 20
[149] 19 20 21 18 17 22 23 17 16 18 17 9 15 14 13 11 13 20 16 12 21 17 20 22 21 11 22 10 23 9 18 L 17 18 19
[150] 23 17 22 16 18 9 21 23 19 10 19 20 22 11 21 20 13 19 14 18 15 17 16 K
[151] 17 18 19 20 21 22 16 23 15 14 13 12 11 10 11 12 21 22 10 9 23 M
[152] Q K r n r 12 11 K 2 2 @ 4 p 8 7 e t 8 9 c P 7 4 3 10 7 @ P 5 q P 6 2 8 7 q P t t 11 1 I 1 11 7 q p 2 10 q p 3 9 @ a e b 4 8 2 7 6 5 P 10 6 f P 9 3 8 4 f P 1 f P 11 10 2 a f b e 4 9 3 11 10 2 11 1 11 1 u m 12 15 @ d 12 4 5 m 3 4 5 7 8 9 d @ 2 @ 0 10 2 11 1 a 0 s 7 1 n P p 5 6 7 10 6 6 6 3 4 8 9 7 e 5 5 7 4 5 3 10 11 12 1 2 3 8 9 3 1 e H 23 10 22 24 23 22 15 16 17 18 19 21 13 14 20
[153] Horologia in plano meridiani.6 5 4 3 2 1 7 8 9 10 11 12 u l d 7 4 8 3 9 2 10 b n n n n n 5 4 3 2 1 a c e c y n n n n n p 1 2 3 4 5 n ſ ſ 4 3 2 1 r 4 3 2 1 e 4 3 2 1 B 9 10 11 12 13 14 e H 5 6 7 8 9 10 11 e E g r 7 6 5 4 3 2 1 F g d 23 22 21 20 19 18 18 c g G d f a b e g c 1 2 3 4 5 4 3 2 1 8 7 6 5 4 3 2 1 f D e 11 10 19 18
[154] Horologia in plano æquinoctialis.d b 5 6 7 4 8 9 3 g f k L @ m 2 10 l 8 1 11 a e b B L 1 f k m h @ z r s 1 n 11 A 2 1 10 12 3 9 11 1 4 8 10 1 2 5 6 7 b d 9 3 8 4 7 5 6 c 6 7 5 8 4 9 3 18 17 16 10 2 16 17 18 19 11 12 1 19 20 14 14 20 21 13 13 21 22 12 12 22 23 11 23 24 24 14 14 23 15 23 22 15 22 16 16 21 17 21 20 19 18 17 18 19 20
[155] 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
[156] Instrumenta è regione poſita ſeruiunt fronti horologij ſequentis, illud uero inſerius eſt immobil-le ad aliud, & aliud ab artiſicio aquæ mouetur.B 270 A 360 stella.p.@ f 180 C 10 hircuſ@ 20 30 40 x cani ſminor* 50 60 70 80 90 C@nis Maior* D
[157] 6 5 7 4 8 3 9 2 10 1 11 12 T R 12 L 11 1 A f C 10 2 9 3 8 4 7 5 6
[Figure 158]
[Figure 159]
[Figure 160]
< >
page |< < (347) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div835" type="section" level="2" n="156">
            <pb o="347" file="514.01.379" n="379" rhead="DECIMVS."/>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s26235" xml:space="preserve">Columbaria ſunt foramina ſeu canales ſecundum ſingulos axis octantes, per quæ aqua in haustra concepta
                <lb/>
              effluit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26236" xml:space="preserve">Castellum est immißarium, u@l concrptaculum aquæ a tympano immiſſæ, ex quo postea deriuari poßit
                <lb/>
              per canales, aut tubos in quæ uis loca, pilam nos appellamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s26237" xml:space="preserve">Ex decimo ſunt hydraulicæ machinæ, quæ in-
                <lb/>
              telliguntur aquæ ui, non hominum calcatura uerſari. </s>
              <s xml:id="echoid-s26238" xml:space="preserve">Subſcudis uero ferrea accipitur, pro eò, quod molen-
                <lb/>
              dini ferrum uocant, quadratum quidem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26239" xml:space="preserve">alio ferro tranſuerſum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26240" xml:space="preserve">perforatum. </s>
              <s xml:id="echoid-s26241" xml:space="preserve">Infundibulum autem no-
                <lb/>
              ſtri Tramogium uocant, ex eo infunditur granum tremulo ligno excußum, ad molæ ſubministrationem. </s>
              <s xml:id="echoid-s26242" xml:space="preserve">Ex
                <lb/>
              undecimo uero habetur cochleæ conſtructio, idest machinæ, hauſtoriæ in cochleæ modum compoſitæ explica-
                <lb/>
              tio, quæ ſpiras habet, ex amerina ſalice. </s>
              <s xml:id="echoid-s26243" xml:space="preserve">Viticem Vitruuius dicit, agnum caſtum alij uocant. </s>
              <s xml:id="echoid-s26244" xml:space="preserve">huius cochleæ
                <lb/>
              opportunitate in stagnis noſtris pleriq; </s>
              <s xml:id="echoid-s26245" xml:space="preserve">utuntur, ſed non adeo fœliciter, quoniam in ea fabricanda nullis utun-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-01" xlink:href="note-514.01.379-01a" xml:space="preserve">10</note>
              tur modulis, nulli tamen dubium est, quin maxime poßit, ſi recte fabricetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26246" xml:space="preserve">Inuentorem cochleæ Archi-
                <lb/>
              medem faciunt, Diodorus libro primo, ea machina dicit Aegyptios irrigare agros ſuos: </s>
              <s xml:id="echoid-s26247" xml:space="preserve">Hominibus (inquit)
                <lb/>
              facile uniuerſam regionem irrigantibus machina quadam, quam elaborauit Archimedes Syracuſanus. </s>
              <s xml:id="echoid-s26248" xml:space="preserve">quæ
                <lb/>
              ab ipſa figura cochleanominatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26249" xml:space="preserve">Decuſſes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26250" xml:space="preserve">decuſſationes Vitruuius uocat, ( ut ait Budæus ) rectas & </s>
              <s xml:id="echoid-s26251" xml:space="preserve">
                <lb/>
              exactas diuiſiones complanatorum capitum tigni, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26252" xml:space="preserve">exaſceatorum; </s>
              <s xml:id="echoid-s26253" xml:space="preserve">quæ decußio fit ductis lineis quatuor
                <lb/>
              ad centrum complanati tigini ſeſe interſecantibus, ita ut olineœ areolas octo faciant trigonas, quas uulgo fa-
                <lb/>
              cies appellamus: </s>
              <s xml:id="echoid-s26254" xml:space="preserve">ob id octantes ab eodem autore dicuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26255" xml:space="preserve">Hoc autem facile est intelligere, ſi quis per am-
                <lb/>
              bitum teretis materiæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26256" xml:space="preserve">in duobus ſummis capitibus leuigatæ, complanatæq́;</s>
              <s xml:id="echoid-s26257" xml:space="preserve">, ijſdem ſpatijs octo puncta
                <lb/>
              adnotet, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26258" xml:space="preserve">a puncto ad punctum obuerſarium perpetuam lineam ducat, ſic enim ſit, ut omnes lineæ per cen-
                <lb/>
              trum planitiei tranſeant, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26259" xml:space="preserve">ſimilitudinem stelle reddant.</s>
              <s xml:id="echoid-s26260" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <note position="left" xml:space="preserve">20</note>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div838" type="section" level="2" n="157">
            <head xml:id="echoid-head165" style="it" xml:space="preserve">De Cteſibcamachina, quæ altißime extollit aquam. # Cap. XII.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s26261" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">TNseqvitvr</emph>
              nunc de Cteſibica machina, quæ in altitudinem aquam educit, monſtrare.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s26262" xml:space="preserve">Ea fit ex ære, cuius in radicibus modioli fiunt gemelli paulum diſtantes, habentes fiſtulas
                <lb/>
              (furcillæ ſunt figura) ſimiliter cohærentes, in medium catinum concurrentes, in quo
                <lb/>
              catino fiant axes in ſuperioribus naribus ſiſtularum coagmentatione ſubtili collocati; </s>
              <s xml:id="echoid-s26263" xml:space="preserve">
                <lb/>
              qui præobturantes foramina narium, non patiuntur exire id, quod ſpiritu in catinũ fuerit expreſſum. </s>
              <s xml:id="echoid-s26264" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Supra catinum penula, ut infundibulum inuerſum, eſt attemperata, quæ etiam per fibulam cum cuneo
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-03" xlink:href="note-514.01.379-03a" xml:space="preserve">30</note>
              traiecto, continetur & </s>
              <s xml:id="echoid-s26265" xml:space="preserve">coagmentatur, ne uis inflationis aquæ eam cogat eleuare. </s>
              <s xml:id="echoid-s26266" xml:space="preserve">Inſuper fiſtula, quæ
                <lb/>
              tuba dicitur, coagmentata in altitudine ſit erecta. </s>
              <s xml:id="echoid-s26267" xml:space="preserve">Modioli autem habent infra nares inferiores fi-
                <lb/>
              ſtularum axes interpoſitos ſupra foramina earum, quæ ſunt in fundis. </s>
              <s xml:id="echoid-s26268" xml:space="preserve">Ita de ſupernis in modiolis em-
                <lb/>
              boli maſculi torno politi, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26269" xml:space="preserve">oleo ſubacti, concluſiq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26270" xml:space="preserve">regulis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26271" xml:space="preserve">uectibus conuoluuntur, qui ultro ci-
                <lb/>
              troq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26272" xml:space="preserve">frequenti motu prementes aerem, qui erit ibi, cum aqua axibus obturantibus foramina, cogunt,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s26273" xml:space="preserve">extrudunt inflando opreſsionibus per fiſtularum nares aquam in catinum, è quo recipiens penula ſpi-
                <lb/>
              ritus exprimit per fiſtulam in altitudinem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26274" xml:space="preserve">ita ex inferiorse loco caſtello collocato ad ſaliendum aqua
                <lb/>
              ſubminiſtratur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26275" xml:space="preserve">Nec tamen hæc ſola ratio Cteſibij fertur ex quiſita, ſed etiam plures, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26276" xml:space="preserve">uarijs gene-
                <lb/>
              ribus aliæ, quę ab eo liquore preſsionibus coacto ſpiritu effere a natura mutuatos effectus oſtendun-
                <lb/>
              tur, uti merularum, quæ a quæ motu uoces edunt, atque engibata, quæ bibentia tandem mouent ſi-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-04" xlink:href="note-514.01.379-04a" xml:space="preserve">40</note>
              gilla, cæteraq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26277" xml:space="preserve">quæ delectationibus oculorum & </s>
              <s xml:id="echoid-s26278" xml:space="preserve">aurium ſenſus eblandiuntur: </s>
              <s xml:id="echoid-s26279" xml:space="preserve">e quibus, quæ maxi-
                <lb/>
              me utilia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26280" xml:space="preserve">neceſſaria iudicaui, ſeligi, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26281" xml:space="preserve">in priore uolumine de horologijs, in hoc de expreſsionibus
                <lb/>
              aquæ dicendum putaui. </s>
              <s xml:id="echoid-s26282" xml:space="preserve">Reliqua, quæ non ſunt ad neceſsitatem, ſed ad deliciarum uoluptatem, qui
                <lb/>
              cupidiores erunt eius ſubtilitates, ex ipſius Cteſibi commentarijs poterunt inuenire.</s>
              <s xml:id="echoid-s26283" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s26284" xml:space="preserve">Cteſibius nunquam ſatis laudatus mirabilem inuenit ad aquam in altum emittendam, machinam. </s>
              <s xml:id="echoid-s26285" xml:space="preserve">hæc inter
                <lb/>
              ſpiritales meritò collocatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26286" xml:space="preserve">quam prius deſignat Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s26287" xml:space="preserve">mox Cteſibium ob multa præclara inuenta commendat.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s26288" xml:space="preserve">Quod igitur ad fabricam pertinet: </s>
              <s xml:id="echoid-s26289" xml:space="preserve">Præparatur æreus catinus, concham noſtri appellant, cuius cooperculum
                <lb/>
              æreum ſit, penulam Vitruuius id uocat, quæ est tanquam infundibulum inuerſum, a cuius ſummo tubus exit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26290" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Sunt tamen omnia ferruminata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26291" xml:space="preserve">coagmentata, ne uis aquæ opus difringat. </s>
              <s xml:id="echoid-s26292" xml:space="preserve">In catini fundo nares duæ ſunt,
                <lb/>
              nos ora dicimus, corio operaæ, aut ligno, ita ut extolli, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26293" xml:space="preserve">deprimi poſsint, quemadmodum in ſollibus ad ec-
                <lb/>
              citandum ignem factis uidetur, hæc ligna Vitruuius axes, nos animulas uocamus, extolluntur autem uerſus
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-05" xlink:href="note-514.01.379-05a" xml:space="preserve">50</note>
              penulam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26294" xml:space="preserve">cooperculum, cum opus fuerit, ſed cum ab aqua, quæ in catino est, premuntur, tunc nares ob-
                <lb/>
              turant. </s>
              <s xml:id="echoid-s26295" xml:space="preserve">Naribus coagmentatæ ſunt duæfiſtulæ, quas nostri cannas uocant: </s>
              <s xml:id="echoid-s26296" xml:space="preserve">quæ diuiſim abſcedentes altera
                <lb/>
              dextrorſum, altera ſiniſtrorſum inſeruntur prope fundos duorum modiolorum æreorum, quos noſtri ſitulos,
                <lb/>
              ſecchiellos, ſeu modiolos uocant, in quorum medijs fundis axes lignei, uel ex corio ſunt, quemadmodum in ca-
                <lb/>
              tino. </s>
              <s xml:id="echoid-s26297" xml:space="preserve">Maſculi emboli ex torno a ſuperiori parte oleo ſubacti, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26298" xml:space="preserve">recte ineuntes, ac conuenientes immittun-
                <lb/>
              tur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26299" xml:space="preserve">Embolis his uectes adijciuntur, ut extolli ac deprimi poſſint, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26300" xml:space="preserve">oſtenditur ex diagrammate, nam Vitru-
                <lb/>
              uius id cuiuſque arbitrios relinquit: </s>
              <s xml:id="echoid-s26301" xml:space="preserve">multis enim modis emboli immitti & </s>
              <s xml:id="echoid-s26302" xml:space="preserve">extolli poſſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s26303" xml:space="preserve">Cum igitur extol-
                <lb/>
              litur alter maſculus, altero in imo permanente, aqua per narem modioli ubi est axis in fundo ſubintrat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26304" xml:space="preserve">
                <lb/>
              attractum aerem inſequitur, ne uacuum detur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26305" xml:space="preserve">quaſi abſorpta modiolum implet, donec aer per ſiſtulam
                <lb/>
              exit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26306" xml:space="preserve">Cum uero idem maſculus deprimitur, calcat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26307" xml:space="preserve">premit aquam, quæ cum exitum ab inferiori nare non
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-06" xlink:href="note-514.01.379-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>