Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Table of contents

< >
[1.150.] Aliud machinæ tractoriæ genus. # Cap. V.
[1.151.] Cteſifontis ratio ad grauia onera ducenda. # Cap. VI.
[1.152.] De inuentione lapicidinæ, qua templum Dianæ Epheſiæ conſtructum eſt. # Cap. VII.
[1.153.] De porrecto, & rotundatione machinarum ad onerum leuationes. # Cap. VIII.
[1.154.] De organorum ad aquam hauriendam generibus, & pri-mum de tympano. # Cap. IX.
[1.155.] De rotis, & tympanis ad molendam farinam. # Cap. X.
[1.156.] De Cochlea, quæ magnam copiam extollit aquæ, ſed non tam alte. # Cap. XI.
[1.157.] De Cteſibcamachina, quæ altißime extollit aquam. # Cap. XII.
[1.158.] De hydr aulicis machinis, quibus organa perficiun-tur. # Cap. XIII.
[1.159.] Qua ratione rheda, uelnaui uecti peractum iter deme-tiamur. # Cap. XIIII.
[1.160.] De cat apultarum, & ſcorpionibus rationibus. # Cap. X V.
[1.161.] De baliſtarum ratiombus. # Cap. XVI.
[1.162.] De catapultarum, baliſtaum̈ contentionibus & tem-peraturis. # Cap, XVII.
[1.163.] De oppugnatorijs, defenſorijs̈ rebus: & primum de arietis inuentione ems̈ machina. # Cap. XVIII.
[1.164.] Ex Athenæo autem hæc habenlur, quæ apponuntur.
[1.165.] De teſtudine ad conge ſtionem foſſarum paranda. # Cap. XIX.
[1.166.] De alijs teſtudinibus. # Cap. XX.
[1.167.] Totius operis peror atio. # Cap. XXI.
[1.168.] TABVLA LONGITVDINVM, LATITVDINVM, PARTIVM, ET MAGNITVDINVM STELLARVM.
[1.169.] TABVLA DECLINATIONIS SOLIS.
[1.170.] TABVLA RECTARVM ASCENSIONVM.
[1.171.] SERIES CHARTARVM.
< >
page |< < (347) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div835" type="section" level="2" n="156">
            <pb o="347" file="514.01.379" n="379" rhead="DECIMVS."/>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s26235" xml:space="preserve">Columbaria ſunt foramina ſeu canales ſecundum ſingulos axis octantes, per quæ aqua in haustra concepta
                <lb/>
              effluit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26236" xml:space="preserve">Castellum est immißarium, u@l concrptaculum aquæ a tympano immiſſæ, ex quo postea deriuari poßit
                <lb/>
              per canales, aut tubos in quæ uis loca, pilam nos appellamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s26237" xml:space="preserve">Ex decimo ſunt hydraulicæ machinæ, quæ in-
                <lb/>
              telliguntur aquæ ui, non hominum calcatura uerſari. </s>
              <s xml:id="echoid-s26238" xml:space="preserve">Subſcudis uero ferrea accipitur, pro eò, quod molen-
                <lb/>
              dini ferrum uocant, quadratum quidem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26239" xml:space="preserve">alio ferro tranſuerſum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26240" xml:space="preserve">perforatum. </s>
              <s xml:id="echoid-s26241" xml:space="preserve">Infundibulum autem no-
                <lb/>
              ſtri Tramogium uocant, ex eo infunditur granum tremulo ligno excußum, ad molæ ſubministrationem. </s>
              <s xml:id="echoid-s26242" xml:space="preserve">Ex
                <lb/>
              undecimo uero habetur cochleæ conſtructio, idest machinæ, hauſtoriæ in cochleæ modum compoſitæ explica-
                <lb/>
              tio, quæ ſpiras habet, ex amerina ſalice. </s>
              <s xml:id="echoid-s26243" xml:space="preserve">Viticem Vitruuius dicit, agnum caſtum alij uocant. </s>
              <s xml:id="echoid-s26244" xml:space="preserve">huius cochleæ
                <lb/>
              opportunitate in stagnis noſtris pleriq; </s>
              <s xml:id="echoid-s26245" xml:space="preserve">utuntur, ſed non adeo fœliciter, quoniam in ea fabricanda nullis utun-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-01" xlink:href="note-514.01.379-01a" xml:space="preserve">10</note>
              tur modulis, nulli tamen dubium est, quin maxime poßit, ſi recte fabricetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26246" xml:space="preserve">Inuentorem cochleæ Archi-
                <lb/>
              medem faciunt, Diodorus libro primo, ea machina dicit Aegyptios irrigare agros ſuos: </s>
              <s xml:id="echoid-s26247" xml:space="preserve">Hominibus (inquit)
                <lb/>
              facile uniuerſam regionem irrigantibus machina quadam, quam elaborauit Archimedes Syracuſanus. </s>
              <s xml:id="echoid-s26248" xml:space="preserve">quæ
                <lb/>
              ab ipſa figura cochleanominatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26249" xml:space="preserve">Decuſſes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26250" xml:space="preserve">decuſſationes Vitruuius uocat, ( ut ait Budæus ) rectas & </s>
              <s xml:id="echoid-s26251" xml:space="preserve">
                <lb/>
              exactas diuiſiones complanatorum capitum tigni, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26252" xml:space="preserve">exaſceatorum; </s>
              <s xml:id="echoid-s26253" xml:space="preserve">quæ decußio fit ductis lineis quatuor
                <lb/>
              ad centrum complanati tigini ſeſe interſecantibus, ita ut olineœ areolas octo faciant trigonas, quas uulgo fa-
                <lb/>
              cies appellamus: </s>
              <s xml:id="echoid-s26254" xml:space="preserve">ob id octantes ab eodem autore dicuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26255" xml:space="preserve">Hoc autem facile est intelligere, ſi quis per am-
                <lb/>
              bitum teretis materiæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26256" xml:space="preserve">in duobus ſummis capitibus leuigatæ, complanatæq́;</s>
              <s xml:id="echoid-s26257" xml:space="preserve">, ijſdem ſpatijs octo puncta
                <lb/>
              adnotet, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26258" xml:space="preserve">a puncto ad punctum obuerſarium perpetuam lineam ducat, ſic enim ſit, ut omnes lineæ per cen-
                <lb/>
              trum planitiei tranſeant, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26259" xml:space="preserve">ſimilitudinem stelle reddant.</s>
              <s xml:id="echoid-s26260" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <note position="left" xml:space="preserve">20</note>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div838" type="section" level="2" n="157">
            <head xml:id="echoid-head165" style="it" xml:space="preserve">De Cteſibcamachina, quæ altißime extollit aquam. # Cap. XII.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s26261" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">TNseqvitvr</emph>
              nunc de Cteſibica machina, quæ in altitudinem aquam educit, monſtrare.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s26262" xml:space="preserve">Ea fit ex ære, cuius in radicibus modioli fiunt gemelli paulum diſtantes, habentes fiſtulas
                <lb/>
              (furcillæ ſunt figura) ſimiliter cohærentes, in medium catinum concurrentes, in quo
                <lb/>
              catino fiant axes in ſuperioribus naribus ſiſtularum coagmentatione ſubtili collocati; </s>
              <s xml:id="echoid-s26263" xml:space="preserve">
                <lb/>
              qui præobturantes foramina narium, non patiuntur exire id, quod ſpiritu in catinũ fuerit expreſſum. </s>
              <s xml:id="echoid-s26264" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Supra catinum penula, ut infundibulum inuerſum, eſt attemperata, quæ etiam per fibulam cum cuneo
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-03" xlink:href="note-514.01.379-03a" xml:space="preserve">30</note>
              traiecto, continetur & </s>
              <s xml:id="echoid-s26265" xml:space="preserve">coagmentatur, ne uis inflationis aquæ eam cogat eleuare. </s>
              <s xml:id="echoid-s26266" xml:space="preserve">Inſuper fiſtula, quæ
                <lb/>
              tuba dicitur, coagmentata in altitudine ſit erecta. </s>
              <s xml:id="echoid-s26267" xml:space="preserve">Modioli autem habent infra nares inferiores fi-
                <lb/>
              ſtularum axes interpoſitos ſupra foramina earum, quæ ſunt in fundis. </s>
              <s xml:id="echoid-s26268" xml:space="preserve">Ita de ſupernis in modiolis em-
                <lb/>
              boli maſculi torno politi, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26269" xml:space="preserve">oleo ſubacti, concluſiq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26270" xml:space="preserve">regulis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26271" xml:space="preserve">uectibus conuoluuntur, qui ultro ci-
                <lb/>
              troq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26272" xml:space="preserve">frequenti motu prementes aerem, qui erit ibi, cum aqua axibus obturantibus foramina, cogunt,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s26273" xml:space="preserve">extrudunt inflando opreſsionibus per fiſtularum nares aquam in catinum, è quo recipiens penula ſpi-
                <lb/>
              ritus exprimit per fiſtulam in altitudinem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26274" xml:space="preserve">ita ex inferiorse loco caſtello collocato ad ſaliendum aqua
                <lb/>
              ſubminiſtratur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26275" xml:space="preserve">Nec tamen hæc ſola ratio Cteſibij fertur ex quiſita, ſed etiam plures, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26276" xml:space="preserve">uarijs gene-
                <lb/>
              ribus aliæ, quę ab eo liquore preſsionibus coacto ſpiritu effere a natura mutuatos effectus oſtendun-
                <lb/>
              tur, uti merularum, quæ a quæ motu uoces edunt, atque engibata, quæ bibentia tandem mouent ſi-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-04" xlink:href="note-514.01.379-04a" xml:space="preserve">40</note>
              gilla, cæteraq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s26277" xml:space="preserve">quæ delectationibus oculorum & </s>
              <s xml:id="echoid-s26278" xml:space="preserve">aurium ſenſus eblandiuntur: </s>
              <s xml:id="echoid-s26279" xml:space="preserve">e quibus, quæ maxi-
                <lb/>
              me utilia, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26280" xml:space="preserve">neceſſaria iudicaui, ſeligi, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26281" xml:space="preserve">in priore uolumine de horologijs, in hoc de expreſsionibus
                <lb/>
              aquæ dicendum putaui. </s>
              <s xml:id="echoid-s26282" xml:space="preserve">Reliqua, quæ non ſunt ad neceſsitatem, ſed ad deliciarum uoluptatem, qui
                <lb/>
              cupidiores erunt eius ſubtilitates, ex ipſius Cteſibi commentarijs poterunt inuenire.</s>
              <s xml:id="echoid-s26283" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s26284" xml:space="preserve">Cteſibius nunquam ſatis laudatus mirabilem inuenit ad aquam in altum emittendam, machinam. </s>
              <s xml:id="echoid-s26285" xml:space="preserve">hæc inter
                <lb/>
              ſpiritales meritò collocatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26286" xml:space="preserve">quam prius deſignat Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s26287" xml:space="preserve">mox Cteſibium ob multa præclara inuenta commendat.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s26288" xml:space="preserve">Quod igitur ad fabricam pertinet: </s>
              <s xml:id="echoid-s26289" xml:space="preserve">Præparatur æreus catinus, concham noſtri appellant, cuius cooperculum
                <lb/>
              æreum ſit, penulam Vitruuius id uocat, quæ est tanquam infundibulum inuerſum, a cuius ſummo tubus exit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26290" xml:space="preserve">
                <lb/>
              Sunt tamen omnia ferruminata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26291" xml:space="preserve">coagmentata, ne uis aquæ opus difringat. </s>
              <s xml:id="echoid-s26292" xml:space="preserve">In catini fundo nares duæ ſunt,
                <lb/>
              nos ora dicimus, corio operaæ, aut ligno, ita ut extolli, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26293" xml:space="preserve">deprimi poſsint, quemadmodum in ſollibus ad ec-
                <lb/>
              citandum ignem factis uidetur, hæc ligna Vitruuius axes, nos animulas uocamus, extolluntur autem uerſus
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-05" xlink:href="note-514.01.379-05a" xml:space="preserve">50</note>
              penulam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26294" xml:space="preserve">cooperculum, cum opus fuerit, ſed cum ab aqua, quæ in catino est, premuntur, tunc nares ob-
                <lb/>
              turant. </s>
              <s xml:id="echoid-s26295" xml:space="preserve">Naribus coagmentatæ ſunt duæfiſtulæ, quas nostri cannas uocant: </s>
              <s xml:id="echoid-s26296" xml:space="preserve">quæ diuiſim abſcedentes altera
                <lb/>
              dextrorſum, altera ſiniſtrorſum inſeruntur prope fundos duorum modiolorum æreorum, quos noſtri ſitulos,
                <lb/>
              ſecchiellos, ſeu modiolos uocant, in quorum medijs fundis axes lignei, uel ex corio ſunt, quemadmodum in ca-
                <lb/>
              tino. </s>
              <s xml:id="echoid-s26297" xml:space="preserve">Maſculi emboli ex torno a ſuperiori parte oleo ſubacti, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26298" xml:space="preserve">recte ineuntes, ac conuenientes immittun-
                <lb/>
              tur. </s>
              <s xml:id="echoid-s26299" xml:space="preserve">Embolis his uectes adijciuntur, ut extolli ac deprimi poſſint, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26300" xml:space="preserve">oſtenditur ex diagrammate, nam Vitru-
                <lb/>
              uius id cuiuſque arbitrios relinquit: </s>
              <s xml:id="echoid-s26301" xml:space="preserve">multis enim modis emboli immitti & </s>
              <s xml:id="echoid-s26302" xml:space="preserve">extolli poſſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s26303" xml:space="preserve">Cum igitur extol-
                <lb/>
              litur alter maſculus, altero in imo permanente, aqua per narem modioli ubi est axis in fundo ſubintrat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26304" xml:space="preserve">
                <lb/>
              attractum aerem inſequitur, ne uacuum detur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26305" xml:space="preserve">quaſi abſorpta modiolum implet, donec aer per ſiſtulam
                <lb/>
              exit. </s>
              <s xml:id="echoid-s26306" xml:space="preserve">Cum uero idem maſculus deprimitur, calcat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s26307" xml:space="preserve">premit aquam, quæ cum exitum ab inferiori nare non
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.379-06" xlink:href="note-514.01.379-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>