386LIBER
naſcitur, a ratiocinatione.
cur literati?
quoniam Architectura naſcitur, a fabrica.
Sed quæri poteſt, cur
cum ars mentis habitus ſit, dictum eſt a Vitr. eos qui ratiocmatiomibus, & literis ſolis confiſi fuerunt, um-
bram, non rem perſequuti uidentur? Reſpondetur, maiori hominum parti, res, quæ mentem pertinent, ui-
deriumbras, & inanes quaſdam nebulas, rudesq́; homines ſenſibus tantum niti. Quare Vitr. non affirmat li
teratos umbras ſequutos eſſe, ſed uideri dicit. Nam imperitorum iudicium de rebus apparentibus & ſenſi-
bus ſubiectis fieri ſolet. Hinc errare mihi uidentur plerique, qui cum de pictura, & ſculptura ſent entiam fe-
runt: quæ ſit earum nobilior, & præſtantior, quàmprimum ad materiam, tempus, incommoda, difficulta-
tes, effectusq́; earum artium ſe conferunt, quæ ad corpus artis ( ut ita dicam ) non ſpectant: ars enim men-
tis eſt habitus. unde egregius Bonarottus, non minus dum dormit, quam dum uigilat, non minus oſcitando,
1110 quàm agendo pictor eſt, & ſculptor, quare ita conſiderandum eſt; quis excellentior habitus eſt in mente Bo=
narotti picturæ, an ſculpturæ: & prætermittenda ſunt marmora, colores, proiecturæ, proſpectus, difficul-
tates, & copiærerum: forte enim hoc modo conſider antibus aliquid eſſet: quod rectè dicerent, uiderentq́ue
utranque graphidis eſſe peritiam. Sed aliàs diſcutienda eſt hæc quæſtio. illud mterim egregie dictum puto a quo
dam ſapiente, ſi artem, uſumq́; diſſocies, utilior eſt uſus expers artis, quam ars, quæſui uſum non habet. Ars
infæcunda eſt ſine uſu, & uſus temerarius ſine arte. Inquit igitur Vitr. artem non debere eſſe ocioſam, ſed cum
ea manus eſſe tractandas: idq́ alijs uerbis probare contendit.
cum ars mentis habitus ſit, dictum eſt a Vitr. eos qui ratiocmatiomibus, & literis ſolis confiſi fuerunt, um-
bram, non rem perſequuti uidentur? Reſpondetur, maiori hominum parti, res, quæ mentem pertinent, ui-
deriumbras, & inanes quaſdam nebulas, rudesq́; homines ſenſibus tantum niti. Quare Vitr. non affirmat li
teratos umbras ſequutos eſſe, ſed uideri dicit. Nam imperitorum iudicium de rebus apparentibus & ſenſi-
bus ſubiectis fieri ſolet. Hinc errare mihi uidentur plerique, qui cum de pictura, & ſculptura ſent entiam fe-
runt: quæ ſit earum nobilior, & præſtantior, quàmprimum ad materiam, tempus, incommoda, difficulta-
tes, effectusq́; earum artium ſe conferunt, quæ ad corpus artis ( ut ita dicam ) non ſpectant: ars enim men-
tis eſt habitus. unde egregius Bonarottus, non minus dum dormit, quam dum uigilat, non minus oſcitando,
1110 quàm agendo pictor eſt, & ſculptor, quare ita conſiderandum eſt; quis excellentior habitus eſt in mente Bo=
narotti picturæ, an ſculpturæ: & prætermittenda ſunt marmora, colores, proiecturæ, proſpectus, difficul-
tates, & copiærerum: forte enim hoc modo conſider antibus aliquid eſſet: quod rectè dicerent, uiderentq́ue
utranque graphidis eſſe peritiam. Sed aliàs diſcutienda eſt hæc quæſtio. illud mterim egregie dictum puto a quo
dam ſapiente, ſi artem, uſumq́; diſſocies, utilior eſt uſus expers artis, quam ars, quæſui uſum non habet. Ars
infæcunda eſt ſine uſu, & uſus temerarius ſine arte. Inquit igitur Vitr. artem non debere eſſe ocioſam, ſed cum
ea manus eſſe tractandas: idq́ alijs uerbis probare contendit.
Cvm omnibus in rebus, tum maximè etiam in Architectura, hæc duo inſunt, quod ſignificatur,
& quod ſignificat. ſignificatur propoſita res, de qua dicitur, hanc autem ſignificat demoſtratio ratio-
nibus doctrinarum explicata: Quare uidetur utraque parte exercitatum eſle debere: qui ſe Archite-
2220 ctum profitetur.
& quod ſignificat. ſignificatur propoſita res, de qua dicitur, hanc autem ſignificat demoſtratio ratio-
nibus doctrinarum explicata: Quare uidetur utraque parte exercitatum eſle debere: qui ſe Archite-
2220 ctum profitetur.
Ex artibus &
ſcientijs nonnullæſunt, quarum finis ultra rerum ipſis ſubiectarum ſpeculationem non tranſ-
greditur: quemadmodum eſt ſcientia de natura rerum & diſciplina quæque, id eſt Malhematica: aliæ ad actio-
nem ueniunt: cæterum poſt actionem, nihil eſt, quod uideas, cuiuſmodi eſt canendi, & ſaltandi ars. Sunt de-
mum quædam, quæ opus poſt actionem oſtendunt: qualis eſt ars fabrilis, ars ædificandi, & eiuſmpodi aliæ artes.
eſt præterea & ars quædam: quæ ad capiendum, & acquirendum aliquid dirigitur, ut uenatio, aucupium, piſ
catio, multæ quoque non ad ſperculationem, non ad actionem, non ad opus, non ad captionem diriguntur: Sed
ad corrigendos errores, emendandosq́; aliarum defectlus: cum omnibus & ſupra omnes has eſt Architectura,
ipſa tanquàm domina, & iudex: ideò fit, ut in ea præcipueres actæ, & confectæ, & earum rationes conſideren
tur. quæduo igitur ſunt, quæ in omnibus contemplanda ſunt, ea maxime in Architectura uidentur, res ſcili-
3330 cet; quæſignificatur, & quæ ſignificat. effectus igitur omnes, & opera tum naturæ,tum artis, concluſio
nes item omnes omnium ſcientiarum ſignificant, ſed rationes, probationes cauſæq́; ſignificant, & ratio eſt:
quoniam ſignum ad rem ſignificatam refertur, effectus ad cauſam, concluſio ad rationem, & probationem,
est enim ſignificare ſignis oſtendere, & quaſi ſignare, & ſignum imprimere: unde in omnire, quæ ratione per
ficitur Artificis ſignum ineſt,id eſt idea, & ſpecies in ipſius mente concepta. Artifex enim prius,rmyr shoy. po
stea materiemſignat extrinſecus. Forma habitus interior. Tum maxime etiam in Architectura. # Ma-
xime, quare ipſa excellenter noſcenti uirtutires ipſas refert, quod eſt ſignificare, & præcipue artis cõceptionem
dcformat. # Quare uidetur utraque parte exercitatum eſſe debere. Quiſquis quippiam agit præſtanti,
& propria quadam uirtute debet excellere, ut quicquid agit perfestum ſit. tres enim opifices habentur diuinum,
naturale, & artificioſum, ideſt Deus, natura, & homo. Nos de homine agemus. cum igitur ita præſtet,
4440 excellatq́; Architectura, ut artium cæterarum index, arbitraq́; eſſe cenſeatur, neceſſe eſt Architectum ita
formari, ut iudicis officium præstare poßit. quare hæc quæſequuntur illi eſſe neceſſaria, dicerem. Primum ut
natura docilis, ingenio perſpicax; & quanquàm ego diuinam indicem naturã eius, quiſuapte uiſit rerum in-
uentor, & dostor: non tamen carere lude ſua illum arhitrabor: qui etiam docente alio cito addiſcit: quem-
admodum infimænotæillum puto, qui neq; aſe ipſo, neque docentis opera eruditur: optimas ergo Architecti
conditiones enumer at Vitruuius.
greditur: quemadmodum eſt ſcientia de natura rerum & diſciplina quæque, id eſt Malhematica: aliæ ad actio-
nem ueniunt: cæterum poſt actionem, nihil eſt, quod uideas, cuiuſmodi eſt canendi, & ſaltandi ars. Sunt de-
mum quædam, quæ opus poſt actionem oſtendunt: qualis eſt ars fabrilis, ars ædificandi, & eiuſmpodi aliæ artes.
eſt præterea & ars quædam: quæ ad capiendum, & acquirendum aliquid dirigitur, ut uenatio, aucupium, piſ
catio, multæ quoque non ad ſperculationem, non ad actionem, non ad opus, non ad captionem diriguntur: Sed
ad corrigendos errores, emendandosq́; aliarum defectlus: cum omnibus & ſupra omnes has eſt Architectura,
ipſa tanquàm domina, & iudex: ideò fit, ut in ea præcipueres actæ, & confectæ, & earum rationes conſideren
tur. quæduo igitur ſunt, quæ in omnibus contemplanda ſunt, ea maxime in Architectura uidentur, res ſcili-
3330 cet; quæſignificatur, & quæ ſignificat. effectus igitur omnes, & opera tum naturæ,tum artis, concluſio
nes item omnes omnium ſcientiarum ſignificant, ſed rationes, probationes cauſæq́; ſignificant, & ratio eſt:
quoniam ſignum ad rem ſignificatam refertur, effectus ad cauſam, concluſio ad rationem, & probationem,
est enim ſignificare ſignis oſtendere, & quaſi ſignare, & ſignum imprimere: unde in omnire, quæ ratione per
ficitur Artificis ſignum ineſt,id eſt idea, & ſpecies in ipſius mente concepta. Artifex enim prius,rmyr shoy. po
stea materiemſignat extrinſecus. Forma habitus interior. Tum maxime etiam in Architectura. # Ma-
xime, quare ipſa excellenter noſcenti uirtutires ipſas refert, quod eſt ſignificare, & præcipue artis cõceptionem
dcformat. # Quare uidetur utraque parte exercitatum eſſe debere. Quiſquis quippiam agit præſtanti,
& propria quadam uirtute debet excellere, ut quicquid agit perfestum ſit. tres enim opifices habentur diuinum,
naturale, & artificioſum, ideſt Deus, natura, & homo. Nos de homine agemus. cum igitur ita præſtet,
4440 excellatq́; Architectura, ut artium cæterarum index, arbitraq́; eſſe cenſeatur, neceſſe eſt Architectum ita
formari, ut iudicis officium præstare poßit. quare hæc quæſequuntur illi eſſe neceſſaria, dicerem. Primum ut
natura docilis, ingenio perſpicax; & quanquàm ego diuinam indicem naturã eius, quiſuapte uiſit rerum in-
uentor, & dostor: non tamen carere lude ſua illum arhitrabor: qui etiam docente alio cito addiſcit: quem-
admodum infimænotæillum puto, qui neq; aſe ipſo, neque docentis opera eruditur: optimas ergo Architecti
conditiones enumer at Vitruuius.
Qvare uidetur utraque parte exercitatum eſſe debere, qui ſe Architectum profiteatur.
Ideſt in
re ſignificata: quæ a fabrica oritur, & inre ſignificante, quæ a ratiocinatione proficiſcitur.
re ſignificata: quæ a fabrica oritur, & inre ſignificante, quæ a ratiocinatione proficiſcitur.
Itaqve eum &
ingenioſum eſſe opurtet, &
ad diſciplinam docilem, neque enim ingenium ſine
diſciplina, aut diſciplina ſine ingenio perfectum artificem, poteſt efficere, & ut literatus ſit peritus
5550 graphidos, eruditus Geometriæ, optices non ignarus, inſtrustus Arithmetica. hiſtorias plures noue-
rit, philoſophos diligenteraudierit. Muſicam ſciuerit. medicinæ non ſitignarus. Reſponſa iuriſcon
ſultorum nouerit. Aſtrologiam cœliq́; rationes cognitas habeat.
diſciplina, aut diſciplina ſine ingenio perfectum artificem, poteſt efficere, & ut literatus ſit peritus
5550 graphidos, eruditus Geometriæ, optices non ignarus, inſtrustus Arithmetica. hiſtorias plures noue-
rit, philoſophos diligenteraudierit. Muſicam ſciuerit. medicinæ non ſitignarus. Reſponſa iuriſcon
ſultorum nouerit. Aſtrologiam cœliq́; rationes cognitas habeat.
Ingenium inuentioni, &
doctrinæ deſeruit, hoc eſtrei:
quam ex ſe facit &
quam ab alio addiſcit.
raro au
temfit, ut inuentor aliquis omnibus numeris artem abſoluat. ideœ rectẽ Vitruuius.
temfit, ut inuentor aliquis omnibus numeris artem abſoluat. ideœ rectẽ Vitruuius.
Neqveingenium, ſine diſciplina, aut diſciplina ſine ingenio perfeste artificem poteſt efficere.
Secunda Architecticonditio eſt educatio & exercitatio a teneris annis. in his diſciplinis: quæprimæ dicuntur
cuiuſmodi eſt metiendi, & numerandi ars: Muſica quoque, & cœli, ſtellarumq́; , & motionum ratio diuina-
rum. has opere parentum ſuorum habuit Vitr. ut in proœmio libri ſexti uidetur. Alia dos Architecti, audi-
tus, & lectio: excellentium & præſtantium uirorum auditor, & lector fuit Vitruuius ut in ſecundi libri
proœmio his uerhis explicatur.
6660Secunda Architecticonditio eſt educatio & exercitatio a teneris annis. in his diſciplinis: quæprimæ dicuntur
cuiuſmodi eſt metiendi, & numerandi ars: Muſica quoque, & cœli, ſtellarumq́; , & motionum ratio diuina-
rum. has opere parentum ſuorum habuit Vitr. ut in proœmio libri ſexti uidetur. Alia dos Architecti, audi-
tus, & lectio: excellentium & præſtantium uirorum auditor, & lector fuit Vitruuius ut in ſecundi libri
proœmio his uerhis explicatur.