386354LIBER
ter cardines altæ ſoraminum quatuor, craſſæ ſoraminum quinum.
Cardines ſoraminis.
S 9.
A fo-
ramine ad medianam paraſtatam item ſoraminis S 9. Latitudo paraſtados mediæ unius foraminis,
& eius I K. craſsitudo ſoraminis unius. Interuallum ubi ſagitta collocatur in media paraſtade fo-
raminis partis quartæ. Anguli quatuor, qui ſunt circa in lateribus, & ſrontibus laminis ſerreis, aut
ſtylis æreis, & clauis configantur. Canaliculi qui Gręce σνρινξ dicitur) longitudo ſoraminum 19.
Regularum, quas nonnulli bucculas appellant, quæ dextra ac ſiniſtra canalem ſiguntur ſoraminum
XIX. altitudo, foraminis unius, & craſsitudo: & aſſiguntur regulæ: duæ, in quas inditur ſucula, ha-
bentes longitudinem foraminum trium. latitudinesm dimidium ſoraminis: craſsitudo bucculæ, quæ
aſſigitur, uocitatur camillum, ſeu quemadmodum nonnulli loculamentum ſecuriclatis cardinibus
fixa ſoraminis. i. Altitudo ſoraminis. S. Suculæ longitudo *** foraminum. *** *** craſsitudo ſu-
1110 culę foraminum 9. Epitoxidos longitudo ſoraminum S: -. ſoraſsitudo: -. Item chelo (ſiue
manucla dicitur) longitudo ſoraminum III, & craſsitudo S: -. canalis fundi longitudo ſorami-
num XVI. craſsitudo foraminis ***. latitudo S: -. Columella, & baſis in ſolo ſoraminum VIII.
latitudo in plinthide, in qua ſtatuitur columella ſoraminis S: -. Craſsitudo F Z. columellæ lon-
gitudo ad cardinem, ſoraminum XII. *** latitudo ſoraminis S: -. Craſsitudo ũ 9. Eius ca-
preoli tres quorum longitudo foraminum IX. latitudo dimidium foraminis *** *** craſsitudo. z.
cardinis longitudinis ſoraminis *** columellæ capitis longitudo I. S. K. Anteſixa latitudo ſora-
minisa S. *** craſsitudo, ideſt poſterior minor columna, quæ Græce dicitur αντιβασις ſoraminum
octo, latitudo ſoraminis S. I. craſsitudinis F z. ſubiectio ſoraminum, duodecim latitudinis, &
craſsitudinis eiuſdem, cuius minor columna illa. ſupra minorem columnam chelonium, ſiue puluinus
2220 dicitur foraminum II. S. *** altitudinis II S. *** latitudinis S. I.: -. Tracheli ſucularum ſora-
minum II. S. *** craſsitudo foraminis S. II. *** latitudo I. S. Tranſuerſarijs cum cardinibus lon-
gitudo foraminum X. *** latitudo I. S. *** decem, & craſsitudo. brachij longitudo I. S. foraminũ
VII. craſsitudo ab radice foraminis Fz. in ſummo ſoraminis ũ z curuaturæ: ſoraminum octo. Hęc
ijs proportionibus, aut adiectionibus, aut detractionibus comparantur. Nam ſi capitula altiora,
quäm erit latitudo facta ſuerint, ( quæ anotona dicuntur ) de brachijs demetur, ut quo mollior eſt to-
nus propter altitudinem capituli, brachij bteitas ſaciat plagam uehementiorem. Si minus altum ca-
pitulum fuerit (quod catatonum dicitur) propter uehementiam, brachia paulo longiora conſtituen-
tur, uti ſacile ducantur. Nanque quemadmodum uectis, cum eſt longitudine pedum quatuor, quod
onus a quinque hominibus extollitur, is ſi eſt pedum octo, a duobus eleuatur, quo breuiora du-
3330 rius dueuntur.
ramine ad medianam paraſtatam item ſoraminis S 9. Latitudo paraſtados mediæ unius foraminis,
& eius I K. craſsitudo ſoraminis unius. Interuallum ubi ſagitta collocatur in media paraſtade fo-
raminis partis quartæ. Anguli quatuor, qui ſunt circa in lateribus, & ſrontibus laminis ſerreis, aut
ſtylis æreis, & clauis configantur. Canaliculi qui Gręce σνρινξ dicitur) longitudo ſoraminum 19.
Regularum, quas nonnulli bucculas appellant, quæ dextra ac ſiniſtra canalem ſiguntur ſoraminum
XIX. altitudo, foraminis unius, & craſsitudo: & aſſiguntur regulæ: duæ, in quas inditur ſucula, ha-
bentes longitudinem foraminum trium. latitudinesm dimidium ſoraminis: craſsitudo bucculæ, quæ
aſſigitur, uocitatur camillum, ſeu quemadmodum nonnulli loculamentum ſecuriclatis cardinibus
fixa ſoraminis. i. Altitudo ſoraminis. S. Suculæ longitudo *** foraminum. *** *** craſsitudo ſu-
1110 culę foraminum 9. Epitoxidos longitudo ſoraminum S: -. ſoraſsitudo: -. Item chelo (ſiue
manucla dicitur) longitudo ſoraminum III, & craſsitudo S: -. canalis fundi longitudo ſorami-
num XVI. craſsitudo foraminis ***. latitudo S: -. Columella, & baſis in ſolo ſoraminum VIII.
latitudo in plinthide, in qua ſtatuitur columella ſoraminis S: -. Craſsitudo F Z. columellæ lon-
gitudo ad cardinem, ſoraminum XII. *** latitudo ſoraminis S: -. Craſsitudo ũ 9. Eius ca-
preoli tres quorum longitudo foraminum IX. latitudo dimidium foraminis *** *** craſsitudo. z.
cardinis longitudinis ſoraminis *** columellæ capitis longitudo I. S. K. Anteſixa latitudo ſora-
minisa S. *** craſsitudo, ideſt poſterior minor columna, quæ Græce dicitur αντιβασις ſoraminum
octo, latitudo ſoraminis S. I. craſsitudinis F z. ſubiectio ſoraminum, duodecim latitudinis, &
craſsitudinis eiuſdem, cuius minor columna illa. ſupra minorem columnam chelonium, ſiue puluinus
2220 dicitur foraminum II. S. *** altitudinis II S. *** latitudinis S. I.: -. Tracheli ſucularum ſora-
minum II. S. *** craſsitudo foraminis S. II. *** latitudo I. S. Tranſuerſarijs cum cardinibus lon-
gitudo foraminum X. *** latitudo I. S. *** decem, & craſsitudo. brachij longitudo I. S. foraminũ
VII. craſsitudo ab radice foraminis Fz. in ſummo ſoraminis ũ z curuaturæ: ſoraminum octo. Hęc
ijs proportionibus, aut adiectionibus, aut detractionibus comparantur. Nam ſi capitula altiora,
quäm erit latitudo facta ſuerint, ( quæ anotona dicuntur ) de brachijs demetur, ut quo mollior eſt to-
nus propter altitudinem capituli, brachij bteitas ſaciat plagam uehementiorem. Si minus altum ca-
pitulum fuerit (quod catatonum dicitur) propter uehementiam, brachia paulo longiora conſtituen-
tur, uti ſacile ducantur. Nanque quemadmodum uectis, cum eſt longitudine pedum quatuor, quod
onus a quinque hominibus extollitur, is ſi eſt pedum octo, a duobus eleuatur, quo breuiora du-
3330 rius dueuntur.
Et ſi difficillimum ſit integram Vitruuij mentem ex eius uerbis pereipere, temporum enim iniuria, &
ho-
minum incuria ſactum est, ut tertia hæc Architecturæ pars, quæ ad machinationes pertinet, pene tota inte-
rierit, erit tamen quod ingenioſi aliquid machinentur. & quanquam penitus Organa illa, quæ Vitruuius com-
paginat, non ſaciant, poſſint tamen aliquid inuenire quod ratione coſtet. A fine enim, & ab effectu omnis
constructio ordinatur. Scimus ergo biliſtas, catapultas, Scorpiones, & huiuſmodi alia organa eſſe ad iacu-
landum ſacta, ſeu tela, & ſagittas, ſeu lapides uelis, ut ictus uehementes, & longinquos eſſiciamus, ſcimus
etiam ad iacienda pondera ingentia, maximas uires, & impulſiones requiri, quæ ab arte ſint conſtitutæ, nam in
magnis oneribus mouendis, natura ipſa rerum ( ut dixi) nobis aduerſatur, artis ergo opus eſt organa huiuſ-
modi ſabricare, quætenta, & remiſſapondera longius emittant & ictus magnos ſaciant. hæc uero ſierinon
4440 poſſunt abſq; clauiculis, uectibus, neruis & alijs huiuſmodi, quibus uel innitantur, uel a quibus expellantur,
hinc rationes, & proportiones quæruntur, ut omnia reſpondeant, pondus, magnitudo, uis quæ mouet, ideo ab
ipſa ponderis natura, & magnitudine proportio ſumitur omnium partium instrumenti. Ideo in hac quoque
parte modulus ſumendus eſt, unde, & ſymmetria, & ordo requiritur, & diſpoſitio, decor, & distributio, &
alia, quæ in primo libro a Vitr. poſita ſunt. ab ipſa ergo ſagittæ longitudine, & ab ipſo lapidis onere harum
machinarum menſuræ ſumendæ ſunt. Quemadmodum nos etiam a pilæ pondere organa noſtra conſicimus, quæ
pyrobaliſtæ & bombardæ uocantur. neceſſe enim eſt rationis comparationem quandam eſſe inter rem motam,
& uim mouentem. Vnde longius ſerri nequeant contorquendo, tum ea, quæ nimis ſunt parua, tum, quæma-
gnitudinis modum excedunt, uerum ut eminus proijciantur commenſili quadam proportione reſpondere opor-
tet ea uiribus eiaculantis, neceſſe eſt enim ut id, quod tor quetur pariter, & pellitur, ( ut ait Ariſt. in mecha-
5550 nicis quæſtione quarta & trigeſima) imprimentis niſui aliquantulum reſiſtat, cæterum quod præ molis uasti-
tate nequaquam cedit, uel propter imbecillitatem nil admodum reluctatur, ullius in cauſa eſſe nõ poteſt, neque
iactus, neque propulſus. Qnod igitur inſtanti, urgentiq́; plurimum robore uinum antecellit, minime patitur
uinci, quod autem eſt multo debilius, nihil quodammodo audet abſiſtere. Huius autem rei alia cauſa aſſertur
ab Ariſtot. eodem in loco. An ideo ( inquit ) hoc eſt, quod quicquid mouetur tantiſper ſolitem eſt ſerri, do-
nec aerem diuer berat, hiantemq́; diſcludit, ſed neutiquã fieri queat, ut id uel minimum proſcindat, quod nihil
penitus dimouetur. Ergo ſi ambo hæc ita ſe habent, quippe quod nimiam habet magnitudinem, & id, cui
paruitate peccatur, in eorum ſerè numero ſunt, quæ nihil emouentur, ſiquidem alterum ſeſe duntaxat mouet,
alter um uero nullius motionis eſt capax. Oportet igitur ut ſit ratio inter motam rem & mouentem uim, quo=
miam uero ſagittam, aut lapidem alicuirei inniti, & accommodari oportet, ideo in ijs organis aut canales,
6660
minum incuria ſactum est, ut tertia hæc Architecturæ pars, quæ ad machinationes pertinet, pene tota inte-
rierit, erit tamen quod ingenioſi aliquid machinentur. & quanquam penitus Organa illa, quæ Vitruuius com-
paginat, non ſaciant, poſſint tamen aliquid inuenire quod ratione coſtet. A fine enim, & ab effectu omnis
constructio ordinatur. Scimus ergo biliſtas, catapultas, Scorpiones, & huiuſmodi alia organa eſſe ad iacu-
landum ſacta, ſeu tela, & ſagittas, ſeu lapides uelis, ut ictus uehementes, & longinquos eſſiciamus, ſcimus
etiam ad iacienda pondera ingentia, maximas uires, & impulſiones requiri, quæ ab arte ſint conſtitutæ, nam in
magnis oneribus mouendis, natura ipſa rerum ( ut dixi) nobis aduerſatur, artis ergo opus eſt organa huiuſ-
modi ſabricare, quætenta, & remiſſapondera longius emittant & ictus magnos ſaciant. hæc uero ſierinon
4440 poſſunt abſq; clauiculis, uectibus, neruis & alijs huiuſmodi, quibus uel innitantur, uel a quibus expellantur,
hinc rationes, & proportiones quæruntur, ut omnia reſpondeant, pondus, magnitudo, uis quæ mouet, ideo ab
ipſa ponderis natura, & magnitudine proportio ſumitur omnium partium instrumenti. Ideo in hac quoque
parte modulus ſumendus eſt, unde, & ſymmetria, & ordo requiritur, & diſpoſitio, decor, & distributio, &
alia, quæ in primo libro a Vitr. poſita ſunt. ab ipſa ergo ſagittæ longitudine, & ab ipſo lapidis onere harum
machinarum menſuræ ſumendæ ſunt. Quemadmodum nos etiam a pilæ pondere organa noſtra conſicimus, quæ
pyrobaliſtæ & bombardæ uocantur. neceſſe enim eſt rationis comparationem quandam eſſe inter rem motam,
& uim mouentem. Vnde longius ſerri nequeant contorquendo, tum ea, quæ nimis ſunt parua, tum, quæma-
gnitudinis modum excedunt, uerum ut eminus proijciantur commenſili quadam proportione reſpondere opor-
tet ea uiribus eiaculantis, neceſſe eſt enim ut id, quod tor quetur pariter, & pellitur, ( ut ait Ariſt. in mecha-
5550 nicis quæſtione quarta & trigeſima) imprimentis niſui aliquantulum reſiſtat, cæterum quod præ molis uasti-
tate nequaquam cedit, uel propter imbecillitatem nil admodum reluctatur, ullius in cauſa eſſe nõ poteſt, neque
iactus, neque propulſus. Qnod igitur inſtanti, urgentiq́; plurimum robore uinum antecellit, minime patitur
uinci, quod autem eſt multo debilius, nihil quodammodo audet abſiſtere. Huius autem rei alia cauſa aſſertur
ab Ariſtot. eodem in loco. An ideo ( inquit ) hoc eſt, quod quicquid mouetur tantiſper ſolitem eſt ſerri, do-
nec aerem diuer berat, hiantemq́; diſcludit, ſed neutiquã fieri queat, ut id uel minimum proſcindat, quod nihil
penitus dimouetur. Ergo ſi ambo hæc ita ſe habent, quippe quod nimiam habet magnitudinem, & id, cui
paruitate peccatur, in eorum ſerè numero ſunt, quæ nihil emouentur, ſiquidem alterum ſeſe duntaxat mouet,
alter um uero nullius motionis eſt capax. Oportet igitur ut ſit ratio inter motam rem & mouentem uim, quo=
miam uero ſagittam, aut lapidem alicuirei inniti, & accommodari oportet, ideo in ijs organis aut canales,
6660