4816LIERO
dum uerò ſibi eſſe Vitr.
petit, ſi tanquàm Architectus ea, quœ ad Architecturam pertinent, non tanquàm
Grammaticus, Rhetor, ſummusq́; alius artifex, explicabit: nam ſuperius non eſſe neceſſe dixit, ut A@chi e-
ctus ea ratione, qua Architectus eſt, ad ſummam artium perueniat. Cæterum uerè ut Architectus est id pro
fiteri debet, quod ſequenti modesta promißione ſe præſtiturum Vitr. dicit.
Grammaticus, Rhetor, ſummusq́; alius artifex, explicabit: nam ſuperius non eſſe neceſſe dixit, ut A@chi e-
ctus ea ratione, qua Architectus eſt, ad ſummam artium perueniat. Cæterum uerè ut Architectus est id pro
fiteri debet, quod ſequenti modesta promißione ſe præſtiturum Vitr. dicit.
De Arcis uerò poteſtate quæque inſunt in ea ratiocinationes, polliceor, uti ſpero, his uo-
luminibus, non modo ædificantibus, ſed etiam omnibus ſapientibus, cum maxima authoritate me ſi-
ne dubio præſtaturum.
luminibus, non modo ædificantibus, ſed etiam omnibus ſapientibus, cum maxima authoritate me ſi-
ne dubio præſtaturum.
Pollicetur &
fabricam, &
ratiocinationem, remſignificantem, &
rem ſignificatam, rationem, &
opus,
cum dicit, { non modo ædificantibus, ſed etiam omnibus ſapientibus } ideò abſque dubio cum authoritate
1110 præſtabit, quod pollicetur. nam tanquàm Architectus fundamenta iaciet artis in ueris, efficacibus, utilibus,
& conſentaneis præceptis. quod ſtaim aggreditur.
cum dicit, { non modo ædificantibus, ſed etiam omnibus ſapientibus } ideò abſque dubio cum authoritate
1110 præſtabit, quod pollicetur. nam tanquàm Architectus fundamenta iaciet artis in ueris, efficacibus, utilibus,
& conſentaneis præceptis. quod ſtaim aggreditur.
A Rchitectvra autem conſtat ex ordinatione, quæ græce τύξια dicitur, &
ex diſpoſitio
ne; hanc autem Græce {δί}ιά{σθ}εσιν uocant, & Eurithmia, & Syminetria, decore, & diſtribu-
tione, quæ græce οικονομία dicitur.
ne; hanc autem Græce {δί}ιά{σθ}εσιν uocant, & Eurithmia, & Syminetria, decore, & diſtribu-
tione, quæ græce οικονομία dicitur.
Quicunque attenderit ad ea, quæ hoc capite dicuntur, &
rectè illa perceperit, rectè profiteri
2220 poterit ſe uim, & naturam, proprietatesq́; Architecturæ dignoſcere: nam ſex. illæ res, quibus constare Ar-
chitecturam dicit Vitr. illæ ſunt, quæ ad rationem eius pertinent, quarum habitus in mente Architecti colloca
tur: & demum ſine quibus extra nihil habere formam poterit, & perfectionem. Ars mentis habitus est: at-
qui Architectura est ars, mentis igitur eſt habitus: ſed habitus artis eſt ordinare, diſponere, distribuere, men
ſurare, ornare, & decenter opera constituere, Architectura igitur his rebus conſtabit: ſed difficile, & inge-
nioſum eſt harum rerum diſcrimina internoſcere, ac pulchrum est facile ea explicare, ut intelligantur: nam
multis uideri poteſt idem pluribus de rebus attuliſſe Vitruuium in earum diffinitionibus: ego autem quantum
potero abſtruſam, & reconditam rem lucide explicabo. Rerum quœdam per ſe abſolutæ, nulla aliarum rerum
comparatione ſunt, & intelliguntur: nonnullœ hoc ipſum quod ſunt, & quod intelliguntur, aliunde acceptum
ferunt, nec ſine ratione, comparationeve aliqua percipiuntur: homo, Lapis, Planta, ſuapte ui nituntur, ſed
3330 Pater, Dominus, prœceptor, frater, amicus, aliud reſpiciunt. Pater enim ad filium, Dominus ad ſeruum,
prœceptor ad diſcipulum, frater, amicus, ad fratrem, & amicum referuntur, in his, quœ comparantur, &
referuntur, termini ſunt quidam, nam eſt unde incipias, & ubi deſinas in comparando, terminus unde in cipis
stratum, & ſubiectum comparationis uocatur, terminus in quem deſinis, finis appellatur. Patris compara-
tio ad filium incipit ab eo, qui gignit, deſinit in eum, qui gignitur. Eſſe prœceptorem ab eo, qui docet, in
eum, qui diſcit. idem iudicium de ſingulis. His ſtabilitis ſæpe fit, ut comparationis termini pares habeantur,
& nulla ſit ratio ut magis ab uno, quàm ab altero incipias: quemadmodum inter amicum, fratrem, & ſocium
interdum magni refert a quo incipias, & in quem deſinas: quoniam ratio diſpar, & inœqualis eſt, quemad-
modum inter patrem, & filium, ſeruum, & dominum, præceptorem, ac diſcipulum. duplex igitur horum com
paratio eſt, paritatis ſcilicet & imparitatis. hæc rectè percepta maximum habent momentum ad ea, quæ di-
cenda ſunt: nulla enim ratione alia ſeperaripoſſunt, & intelligi quœ a Vitruuio dicuntur. Cum igitur Vitru-
4440 uius formauerit Architectum; tractat hoc loco de forma, & habitu eius mentis, nam cum materies immota
ſit, & imperfecta, nihil ex ipſa educeretur, niſi forma, & perfectio inducerentur. forma autem in his rebus
poſita eſt, quœ ſenario numero a Vitruuio comprehenduntur. operum duo ſunt fine, alter cum res abſoluta eſt,
& perfecta, alter cum perfecto opere utimur ex propoſito. Domus iam œdificata, & materiata, tectaq́; fi-
nis est operis, tempestates uerò, ardoresq́; uitare, & domi tecto frui. Intentionis primæ finis eſt. Vt igitur ad
operis finem perueniamus, neceſſe eſt, ( modo ratione uti uelimus ) ut ordine quodam procedamus: idq́ue
duobus modis abſoluemus, uel partes rei ordinando quatenus partes, & magnitudines ſunt, uel quatenus
res quædam ſunt qualitate aliqua affectæ, prima ratione ordo, poſteriori diſpoſitio ineſt. Quoniam uerò quali-
tas uel per ſe conſideratur, uel ratione alterius rei, ideò ſi ad partium reſponſionem conueniant, ſymmetria,
ſi ad aſpectum Eurithmia, ſi ad id quod decet, decor, ſi ad uſum, diſtributio erit, quæ omnia ad formam, &
5550 mentis habitum Architecti pertinent. ſummatim igitur hæc repetenda ſunt.
2220 poterit ſe uim, & naturam, proprietatesq́; Architecturæ dignoſcere: nam ſex. illæ res, quibus constare Ar-
chitecturam dicit Vitr. illæ ſunt, quæ ad rationem eius pertinent, quarum habitus in mente Architecti colloca
tur: & demum ſine quibus extra nihil habere formam poterit, & perfectionem. Ars mentis habitus est: at-
qui Architectura est ars, mentis igitur eſt habitus: ſed habitus artis eſt ordinare, diſponere, distribuere, men
ſurare, ornare, & decenter opera constituere, Architectura igitur his rebus conſtabit: ſed difficile, & inge-
nioſum eſt harum rerum diſcrimina internoſcere, ac pulchrum est facile ea explicare, ut intelligantur: nam
multis uideri poteſt idem pluribus de rebus attuliſſe Vitruuium in earum diffinitionibus: ego autem quantum
potero abſtruſam, & reconditam rem lucide explicabo. Rerum quœdam per ſe abſolutæ, nulla aliarum rerum
comparatione ſunt, & intelliguntur: nonnullœ hoc ipſum quod ſunt, & quod intelliguntur, aliunde acceptum
ferunt, nec ſine ratione, comparationeve aliqua percipiuntur: homo, Lapis, Planta, ſuapte ui nituntur, ſed
3330 Pater, Dominus, prœceptor, frater, amicus, aliud reſpiciunt. Pater enim ad filium, Dominus ad ſeruum,
prœceptor ad diſcipulum, frater, amicus, ad fratrem, & amicum referuntur, in his, quœ comparantur, &
referuntur, termini ſunt quidam, nam eſt unde incipias, & ubi deſinas in comparando, terminus unde in cipis
stratum, & ſubiectum comparationis uocatur, terminus in quem deſinis, finis appellatur. Patris compara-
tio ad filium incipit ab eo, qui gignit, deſinit in eum, qui gignitur. Eſſe prœceptorem ab eo, qui docet, in
eum, qui diſcit. idem iudicium de ſingulis. His ſtabilitis ſæpe fit, ut comparationis termini pares habeantur,
& nulla ſit ratio ut magis ab uno, quàm ab altero incipias: quemadmodum inter amicum, fratrem, & ſocium
interdum magni refert a quo incipias, & in quem deſinas: quoniam ratio diſpar, & inœqualis eſt, quemad-
modum inter patrem, & filium, ſeruum, & dominum, præceptorem, ac diſcipulum. duplex igitur horum com
paratio eſt, paritatis ſcilicet & imparitatis. hæc rectè percepta maximum habent momentum ad ea, quæ di-
cenda ſunt: nulla enim ratione alia ſeperaripoſſunt, & intelligi quœ a Vitruuio dicuntur. Cum igitur Vitru-
4440 uius formauerit Architectum; tractat hoc loco de forma, & habitu eius mentis, nam cum materies immota
ſit, & imperfecta, nihil ex ipſa educeretur, niſi forma, & perfectio inducerentur. forma autem in his rebus
poſita eſt, quœ ſenario numero a Vitruuio comprehenduntur. operum duo ſunt fine, alter cum res abſoluta eſt,
& perfecta, alter cum perfecto opere utimur ex propoſito. Domus iam œdificata, & materiata, tectaq́; fi-
nis est operis, tempestates uerò, ardoresq́; uitare, & domi tecto frui. Intentionis primæ finis eſt. Vt igitur ad
operis finem perueniamus, neceſſe eſt, ( modo ratione uti uelimus ) ut ordine quodam procedamus: idq́ue
duobus modis abſoluemus, uel partes rei ordinando quatenus partes, & magnitudines ſunt, uel quatenus
res quædam ſunt qualitate aliqua affectæ, prima ratione ordo, poſteriori diſpoſitio ineſt. Quoniam uerò quali-
tas uel per ſe conſideratur, uel ratione alterius rei, ideò ſi ad partium reſponſionem conueniant, ſymmetria,
ſi ad aſpectum Eurithmia, ſi ad id quod decet, decor, ſi ad uſum, diſtributio erit, quæ omnia ad formam, &
5550 mentis habitum Architecti pertinent. ſummatim igitur hæc repetenda ſunt.