5018LIBER
partes decem &
octo:
ſi octastylos conſtituetur, diuidatur in uigintiquattuor, &
ſemiſſem;
item ex his parti-
bus ſiue tetraſtyli, ſiue exastyli, ſiue octaſtyliuna pars ſumatur, eaq́ue erit modulus, cuius moduli unius erit
craſſitudo columnarum, intercolurnnia ſingula præter mediana modulorum duorum, & moduli quartæ par-
tis, mediana in fronte, & poſtico ſingula ternum modulorum: ipſarum columnarum altitudo erit modulorum
oεio, & dimidiæ moduli partis: ita ex ea diuiſione intercolumnia, altitudinesq́; columnarum habebunt iu-
stam rationem, alibi quoque rationem Doricam ex triglyphorum diſtributione moderatur, ut in quarto. Bali-
starum quoque deformationem, in decimo ex foramine temperat, ita in ſingulis operibus moduli rationem
prius aſſumit, ex qua opus uniuerſum diſtribuit. Ordo igitur eſt inœqualitatis comparatio. quœ ab certa præ-
miſſaq́; quantitate cęterarum regulatrice inter ſe ac ad opus integrum, comparatarum, quœmenſurarum
1110 quendam reſponſum quam ſymmetriã Gręciuocant efficere ſolet: hinc eſt quòd Vitr. ſymmetriam oriri ex quan
tate dicit, commenſus enim eſſe non poteſt, niſi multœ adſint quantitates. Quantitas enim, quæ græce
ποσοτὴς dicitur, eſt modulorum ex ipſius operis ſumptione, ſingulisq́; membrorum partibus, uniuerſi operis
conueniens effectus. Videtur Vitr. quantitatem in comparatione collocare, ſed uult ſymmetriæ uim potius,
quàm quantitatem ostendere. uel potius quantitatis effectum, nam quantitas moderata ex ipſius operis
ſumptione, ideſt, propoſito nobis genere operis, & prœſumpta ſpecie, quam exprimere uolumus, ex ea quan-
titatem moderemur, efficit, ut ſingula membra inter ſe, & cum uniuerſo opere conueniant.
bus ſiue tetraſtyli, ſiue exastyli, ſiue octaſtyliuna pars ſumatur, eaq́ue erit modulus, cuius moduli unius erit
craſſitudo columnarum, intercolurnnia ſingula præter mediana modulorum duorum, & moduli quartæ par-
tis, mediana in fronte, & poſtico ſingula ternum modulorum: ipſarum columnarum altitudo erit modulorum
oεio, & dimidiæ moduli partis: ita ex ea diuiſione intercolumnia, altitudinesq́; columnarum habebunt iu-
stam rationem, alibi quoque rationem Doricam ex triglyphorum diſtributione moderatur, ut in quarto. Bali-
starum quoque deformationem, in decimo ex foramine temperat, ita in ſingulis operibus moduli rationem
prius aſſumit, ex qua opus uniuerſum diſtribuit. Ordo igitur eſt inœqualitatis comparatio. quœ ab certa præ-
miſſaq́; quantitate cęterarum regulatrice inter ſe ac ad opus integrum, comparatarum, quœmenſurarum
1110 quendam reſponſum quam ſymmetriã Gręciuocant efficere ſolet: hinc eſt quòd Vitr. ſymmetriam oriri ex quan
tate dicit, commenſus enim eſſe non poteſt, niſi multœ adſint quantitates. Quantitas enim, quæ græce
ποσοτὴς dicitur, eſt modulorum ex ipſius operis ſumptione, ſingulisq́; membrorum partibus, uniuerſi operis
conueniens effectus. Videtur Vitr. quantitatem in comparatione collocare, ſed uult ſymmetriæ uim potius,
quàm quantitatem ostendere. uel potius quantitatis effectum, nam quantitas moderata ex ipſius operis
ſumptione, ideſt, propoſito nobis genere operis, & prœſumpta ſpecie, quam exprimere uolumus, ex ea quan-
titatem moderemur, efficit, ut ſingula membra inter ſe, & cum uniuerſo opere conueniant.
Dispositio uero eſt rerum apta collocatio, elegansq́ue in compoſitionibus effectus operis
cum qualitate.
cum qualitate.
Diſpoſitio partes comparat non tanquam magnitudines, ſed tanquam res ſuo loco collocandas, non enim ſat
2220 eſt menſuram inuenire moderatricem omnium magnitudinum, ſed opus eſt etiam inuenire ordinem quendam
eiusrei, quœ partes habet, non comparando partes tanquam magnitudines, ſed tanquam res, ipſa propria poſi-
tione, ſituq́; ordinandas. Diſpoſitio caſu, neceſſitate, & arte fieri ſolet. de artificioſa nunc loquitur Vitru. de
alijs libro ſexto hunc in modum. { Nulla Architecto cura maior eſſe debet, niſi uti proportionibus ratæ
partis habeant ædificia rationum exactiones. Cum ergo conſtituta ſymmetriarum ratio fuerit & commen-
ſus ratiocinationibus explicati, tunc etiam acuminis eſt proprium, prouidere ad naturam loci, aut ſpeciem,
aut detractionibus, uel adiectionibus temperaturas efficere. uti cum de ſymmetria ſit detractum, aut adiectum
id uideatur recte eſſe formatum ſic, ut in aſpectu nihil deſideretur. Alia enim ad manum ſpecies eſſe uidetur.
alia in excelſo, non eadem in concluſo, diſſimilis in aperto. In quibus magni iudicij est opera quid tandem
faciendum ſit. } Vtin quinto uidemus Vitr. Chalcidicas baſilicis addere cum longitudo loci patiatur. & ali-
3330 bi quoque proportiones permutat, ubi loci neceſſitas inest. de neceſſitate autem apertius eodem capite.
2220 eſt menſuram inuenire moderatricem omnium magnitudinum, ſed opus eſt etiam inuenire ordinem quendam
eiusrei, quœ partes habet, non comparando partes tanquam magnitudines, ſed tanquam res, ipſa propria poſi-
tione, ſituq́; ordinandas. Diſpoſitio caſu, neceſſitate, & arte fieri ſolet. de artificioſa nunc loquitur Vitru. de
alijs libro ſexto hunc in modum. { Nulla Architecto cura maior eſſe debet, niſi uti proportionibus ratæ
partis habeant ædificia rationum exactiones. Cum ergo conſtituta ſymmetriarum ratio fuerit & commen-
ſus ratiocinationibus explicati, tunc etiam acuminis eſt proprium, prouidere ad naturam loci, aut ſpeciem,
aut detractionibus, uel adiectionibus temperaturas efficere. uti cum de ſymmetria ſit detractum, aut adiectum
id uideatur recte eſſe formatum ſic, ut in aſpectu nihil deſideretur. Alia enim ad manum ſpecies eſſe uidetur.
alia in excelſo, non eadem in concluſo, diſſimilis in aperto. In quibus magni iudicij est opera quid tandem
faciendum ſit. } Vtin quinto uidemus Vitr. Chalcidicas baſilicis addere cum longitudo loci patiatur. & ali-
3330 bi quoque proportiones permutat, ubi loci neceſſitas inest. de neceſſitate autem apertius eodem capite.
Non puto oportere eſſe dubium, quin ad locorum naturas, aut neceſsitates;
detractiones aut
adiectiones fieri debeant. Hæc autem etiam ingeniorum acuminibus, non ſolum doctrinis efficiun-
tur. Igitur ſtatuenda eſt primum ratio ſymmetriarum, a qua ſumatur ſine dubitatione commutatio,
deinde explicetur operis ſuturi & locorum imum ſpatium, longitudinis, & latitudinis. cuius cum ſe-
mel ſuerit conſtituta, magnitudo ſequitur eam proportionis ad decorem apparatio, uti non ſit con-
ſiderantibus, aſpectus Eurythmiæ dubius.
adiectiones fieri debeant. Hæc autem etiam ingeniorum acuminibus, non ſolum doctrinis efficiun-
tur. Igitur ſtatuenda eſt primum ratio ſymmetriarum, a qua ſumatur ſine dubitatione commutatio,
deinde explicetur operis ſuturi & locorum imum ſpatium, longitudinis, & latitudinis. cuius cum ſe-
mel ſuerit conſtituta, magnitudo ſequitur eam proportionis ad decorem apparatio, uti non ſit con-
ſiderantibus, aſpectus Eurythmiæ dubius.
Ex peræallegato loco prædictarum rerum numerus, uis, &
natura dignoſcitur:
eum adduxi, ut Vitruuium
exponentem ſe ipſum inducerem. Diſpoſitio igitur eſt ordo quidam demonstrans, quid, quo loco ponendum
ſit, ideo Vitr. dicit. Ipſam eſſe aptam rerum collocationem, & nomine rerum intelligit partes operum, ut in
4440 ædificijs ſunt atria, tablini, oeci, pinacothecæ, triclinia, & cætera conclauia: in arte gnomonica ſitus ſigniferi,
finitoris, meridiani, œquatoris & cœterorum circulorum collocatio: In machinis quoque diſpoſitio apta cerni-
tur, quemadmodum in decimo deſcribitur. Ex hac apta collocatione rerum oritur elegans effectus operis in
compoſitionibus cum qualitate, quœ nihil aliud eſt, quàm conuenientia quœdam ſitus partium, unde dex-
tera ſiniſtris, ima ſummis, anteriora poſterioribus, paria paribus reſpondeant. Elegans igitur, ideſt ſine impe-
ditione diſtinctus, & aptus effectus eſt diſpoſitionis. cuius oppoſitum eſt ſuperfluens, inconcinnitas, quemad-
modum ordini confuſio, ita ut dici poteſt ordinem, eſſe diſpoſitionem modulorum ad ſymmetriam, & diſpoſi-
tionem eſſe ordinem partium in loco. In rerum collocatione Architectus treis habet ideas, & formas in men-
te priuſquam opus aggrediatur, quas poſtea exemplo deducit ad opus: una est ueſtigij, altera frontis, tertia
partium abſcendentium: priorem uocant Ichnographiam quaſi ueſtigij deſcriptionem, ſecundam orthogra-
5550 phiam, quaſi erectam rerum deformationem, poſtremam ſciographiam, de qua poſtea dicemus. ex his, quæ ſunt
operum, formæ prius mente conceptæ. poſtea in tabulis lineamentis expreſſœ elegans ille effectus operum, pro-
ficiſcitur. hinc Vitr.
exponentem ſe ipſum inducerem. Diſpoſitio igitur eſt ordo quidam demonstrans, quid, quo loco ponendum
ſit, ideo Vitr. dicit. Ipſam eſſe aptam rerum collocationem, & nomine rerum intelligit partes operum, ut in
4440 ædificijs ſunt atria, tablini, oeci, pinacothecæ, triclinia, & cætera conclauia: in arte gnomonica ſitus ſigniferi,
finitoris, meridiani, œquatoris & cœterorum circulorum collocatio: In machinis quoque diſpoſitio apta cerni-
tur, quemadmodum in decimo deſcribitur. Ex hac apta collocatione rerum oritur elegans effectus operis in
compoſitionibus cum qualitate, quœ nihil aliud eſt, quàm conuenientia quœdam ſitus partium, unde dex-
tera ſiniſtris, ima ſummis, anteriora poſterioribus, paria paribus reſpondeant. Elegans igitur, ideſt ſine impe-
ditione diſtinctus, & aptus effectus eſt diſpoſitionis. cuius oppoſitum eſt ſuperfluens, inconcinnitas, quemad-
modum ordini confuſio, ita ut dici poteſt ordinem, eſſe diſpoſitionem modulorum ad ſymmetriam, & diſpoſi-
tionem eſſe ordinem partium in loco. In rerum collocatione Architectus treis habet ideas, & formas in men-
te priuſquam opus aggrediatur, quas poſtea exemplo deducit ad opus: una est ueſtigij, altera frontis, tertia
partium abſcendentium: priorem uocant Ichnographiam quaſi ueſtigij deſcriptionem, ſecundam orthogra-
5550 phiam, quaſi erectam rerum deformationem, poſtremam ſciographiam, de qua poſtea dicemus. ex his, quæ ſunt
operum, formæ prius mente conceptæ. poſtea in tabulis lineamentis expreſſœ elegans ille effectus operum, pro-
ficiſcitur. hinc Vitr.
Species diſpoſitionis, quæ græce dicuntur.
ι{δί}ὲ{αι} hæ ſunt Ichnographia, Orthographia, Sciogra-
phia. Icnographia eſt circini regulæq́; modice continens uſus. in qua capiuntur formarum in ſolis
arearum deſcriptiones.
phia. Icnographia eſt circini regulæq́; modice continens uſus. in qua capiuntur formarum in ſolis
arearum deſcriptiones.
Ichnographiam noſtri plantam uocant:
ſolent œdificaturi aut in tabulis, aut in papyro deſcribere ueſtigium
futuri ædificij: in qua deſcriptione circini, & regulæ uſus maxime requiritur. quod uidebimus in deſcriben-
dis ueſtigijs theatrorum, œdium ſacrarum, capitulorum, ſpirarum aliorumque operum tertio, quarto, quin-
to, & ſexto libro: in Ichnographia eſt ortus. In orthographia eſt augmentum, in Sciographia eſt operis per-
6660 fectio, quibus in rebus animaduertendum eſt, idem eſſe debere quod creſcit, & quod oritur,
futuri ædificij: in qua deſcriptione circini, & regulæ uſus maxime requiritur. quod uidebimus in deſcriben-
dis ueſtigijs theatrorum, œdium ſacrarum, capitulorum, ſpirarum aliorumque operum tertio, quarto, quin-
to, & ſexto libro: in Ichnographia eſt ortus. In orthographia eſt augmentum, in Sciographia eſt operis per-
6660 fectio, quibus in rebus animaduertendum eſt, idem eſſe debere quod creſcit, & quod oritur,