7139PRIMVS.
Qvemadmodvm in inſula Lesbo oppidum Mitylene magnificenter eſt ædificatum &
eleganter,
ſed poſitum non prudenter. in qua ciuitate Auſter cum flat,homines ægrotant, cum Corus,tuſsiunt,
cum Septentrio, reſtituuntur in ſalubritatem,ſed in angiportis & plateis, non poſſunt conſiſtere pro-
pter uehementiam frigoris.
ſed poſitum non prudenter. in qua ciuitate Auſter cum flat,homines ægrotant, cum Corus,tuſsiunt,
cum Septentrio, reſtituuntur in ſalubritatem,ſed in angiportis & plateis, non poſſunt conſiſtere pro-
pter uehementiam frigoris.
Auster eſt calidus,ideo uitiat, unde homines ægrotant.
Corus humidus ideo, nocet, tuſſiunt igitur flante
Coro. Septentrio eſt frigidus,ideò frigidi uehementia lædit: non ineleganter igitur loquutus eſt Vitr. nec impru-
denter cum ijs tribus uerbis uſus eſt. # Lesbos inſula est. Aegei maris, cuius Metropolis Mitylene, a qua
hodie uniuerſa inſula nominatur, & Metelinum dicitur. Est autem antiquorum ornament orum penitus pri-
uata. Vergit ad ſeptentrionem. circuitus autem inſulc eſt centum & ſexaginta millia paſſuum. Mitylene igi-
1110 tur magnifice & eleganter ædificata, ſed imprudenter poſita est, quia non excludit noxios uentorum flatus.
huius rei exemplum oppidum Venetorum quod Ordeinoui dicitur, euidenter præbet,nam cum uniuerſum op-
pidum nouum ſit, studioſe uidetur ita extructum, ut omnes admittat uentorum flatus, plateæ, angiportusq́; ,
& areæ omnes ad uentos directæ efficiunt, ut homines eius loci uaijs infirmitatibus ſint obnoxij. Vitandi igi-
tur ſunt uentorum nocentes flatus, Sed cum in ſermonem de uentis inciderit Vitru. quærit quæ uis, quæ ra-
tio, quis effectus, quis numerus,quæ nomina ſint uentorum,& ſuper his philoſophatur, dicens.
Coro. Septentrio eſt frigidus,ideò frigidi uehementia lædit: non ineleganter igitur loquutus eſt Vitr. nec impru-
denter cum ijs tribus uerbis uſus eſt. # Lesbos inſula est. Aegei maris, cuius Metropolis Mitylene, a qua
hodie uniuerſa inſula nominatur, & Metelinum dicitur. Est autem antiquorum ornament orum penitus pri-
uata. Vergit ad ſeptentrionem. circuitus autem inſulc eſt centum & ſexaginta millia paſſuum. Mitylene igi-
1110 tur magnifice & eleganter ædificata, ſed imprudenter poſita est, quia non excludit noxios uentorum flatus.
huius rei exemplum oppidum Venetorum quod Ordeinoui dicitur, euidenter præbet,nam cum uniuerſum op-
pidum nouum ſit, studioſe uidetur ita extructum, ut omnes admittat uentorum flatus, plateæ, angiportusq́; ,
& areæ omnes ad uentos directæ efficiunt, ut homines eius loci uaijs infirmitatibus ſint obnoxij. Vitandi igi-
tur ſunt uentorum nocentes flatus, Sed cum in ſermonem de uentis inciderit Vitru. quærit quæ uis, quæ ra-
tio, quis effectus, quis numerus,quæ nomina ſint uentorum,& ſuper his philoſophatur, dicens.
Quemadmodum maris unda eſt unita, &
collecta pars aquæ, in aliquam partem mota, ita uentum ponit
Vitr. eſſe aeris partem quandam in ſe coactam, quæ aliò uergat. ideo dixit uentum eſſe aeris fluentem un-
dam, cum incerta motus redundatione. ſatis erat dicere undam, nam unda eſſe non potest niſi fluat. qua ra-
2220 tione autem ſit incerta motus redundantia, nam quandoque minus, quandoque plus mouetur aer,inferius no-
tumerit. # Naſcitur cum feruor offendit humorem, & impetus feruoris exprimit uim ſpiritus flantis.
Vitr. eſſe aeris partem quandam in ſe coactam, quæ aliò uergat. ideo dixit uentum eſſe aeris fluentem un-
dam, cum incerta motus redundatione. ſatis erat dicere undam, nam unda eſſe non potest niſi fluat. qua ra-
2220 tione autem ſit incerta motus redundantia, nam quandoque minus, quandoque plus mouetur aer,inferius no-
tumerit. # Naſcitur cum feruor offendit humorem, & impetus feruoris exprimit uim ſpiritus flantis.
Venti originem quærit Vitr.
innuitq́;
naſci uentum, cum calor in humidum agit, nam caloris ui humoιe
rarefacto, ac in aerem conuerſo efficitur aeris unda feruore expulſa, cuius rei argumentum ſatis apparens
uidetuι afferre. cum dicat.
rarefacto, ac in aerem conuerſo efficitur aeris unda feruore expulſa, cuius rei argumentum ſatis apparens
uidetuι afferre. cum dicat.
Id autem uerum eſſe in Aeolypilis æreis licet aſpicere, &
de latentibus cœli rationibus artificio-
ſis rerum inuentionibus diuinitatis exprimere ueritatem. Fiunt enim Aeolypilæ æreæ, cauæ, hæ ha-
bent punctum anguſtiſsimum, quo aquæ infunduntur, collocanturq́; ad ignem, & antequam cale-
ſcant, non habent ullum ſpiritum, ſimul ac autem feruere cœperint, efficiunt ad ignem uehementem
flatum. ita ſcire & iudicare licet e paruulo, breuiſsimoq́; ſpectaculo de magnis, & immanibus cœli,
3330 uentorumq́; natura rationibus.
ſis rerum inuentionibus diuinitatis exprimere ueritatem. Fiunt enim Aeolypilæ æreæ, cauæ, hæ ha-
bent punctum anguſtiſsimum, quo aquæ infunduntur, collocanturq́; ad ignem, & antequam cale-
ſcant, non habent ullum ſpiritum, ſimul ac autem feruere cœperint, efficiunt ad ignem uehementem
flatum. ita ſcire & iudicare licet e paruulo, breuiſsimoq́; ſpectaculo de magnis, & immanibus cœli,
3330 uentorumq́; natura rationibus.
Ab arte ad naturam, ab experientia ad rationem, a paruis ad magna inditium dictorum transfert Vitru.
probatq́; argumento ( ut dixi) ſatis apparenti uentum fieri cum feruor in humidum agit. Fiunt enim ex ære
quædam pilæ cauæ ſolo & angusto puncto perforatæ, per quod immittitur aqua, uel eas parũ calefaciendo, ita
enim inuerſæ in aquam poſitæ humorem attrahunt, uel quemadmodum oua uitrea replentur ore attracto ſpiri-
tu, qui in illis est, & statim in aquam immiſſæ, abſorbent enim liquidum,ut repleatur quod aere attracto ua=
cuum erat, Vbi autem aqua impletæ fuerint ad ignem ponuntur,cum uero aqua feruere cœperit,expirant,mit-
tuntq́; ſpiritum uehementem. aqua enim rarior facta, ac prope in aerem uerſa, ampliorem locum dum quæ-
rit, e pila exit impetu magno. hoc igitur est argumentum eius rei, quam dixit Vitr. e parua, artificioſaq́; re,
magna naturæ ſecreta rimantur. # Cæterum nos plenius ac uberius uniuerſam uentoιum rationẽ ponemus ex
4440 peripateticorũ ſententia. Ventus igitur est terræ uapor in aerẽ elatus, ac afrigore expulſus tanquã aduerſario.
Quod ut intelligatur,animaduertendũ & Solem, & reliqua ſydera eã uim habere,ut calore extrahant uel ſecer
nant potius ab humo uapores, halitusq́; & quoſdã quaſi fumos, eosq́; in amplas cœliregiones diffundant. Va-
pores autẽ ſunt minutæ ac ſubtiles humoris terreni partes,colore & figura incerta,ex his quidam humenti,ca-
lidaq́; natura ſunt, quidã calida & ſicca. ex prioribus fit quicquid humidi ſub cœlo gignitur, nubes, imbres, ros,
nix, grando, pruina, fontes, & denique mare ipſum, ex illis ardor omnis, & ſplendor, inde fulgura, ignes ae-
rei, cometæ, stipulæ ardentes, stellæ cadentes, coronæ ſplendidæ, fulmina, hiatus, uenti, ac turbines. nosde
uentis agemus. Soligitur calentem ſiccumque halitum e terra rarefaciendo educens,in aeris ſpatium mediam-
q́ue regionem, quæ cum frigidior ſit, quàm reliquæ, calorem tanquam hostem fugere, ac retrocedere compel-
lit, repugnat calor, cuius natura in altum tendit, atque ita pugnando, & repugnando a lateribus impulſus,
in orbem fere uoluitur,uiolentia frigoris depulſus. Quare uentus aliud nihil est, quàm halitus calens, & ſic-
5550 cus e terra ſyderum calore raritate ſecretus,motusq́; à lateribus circum terram repellente frigido in media ae-
ris regione poſito, licet autem motum aerem quandoque uentum appellemus, folles enim id oſtendunt, & cum
nos æſtate aerem commouemus aliqua re, ut frigus capiamus, non tamen eſt dicendum uentum eſſe aerem mo-
tum, nam fieri potest, ut unà cum uento aer etiam moueatur, uentum tamen non eſſe aeris undam, quemad-
modum Vitruuio placet. Sed nos ad effectus uentorum ueniamus, ad id enim intendit Vitruuius.
probatq́; argumento ( ut dixi) ſatis apparenti uentum fieri cum feruor in humidum agit. Fiunt enim ex ære
quædam pilæ cauæ ſolo & angusto puncto perforatæ, per quod immittitur aqua, uel eas parũ calefaciendo, ita
enim inuerſæ in aquam poſitæ humorem attrahunt, uel quemadmodum oua uitrea replentur ore attracto ſpiri-
tu, qui in illis est, & statim in aquam immiſſæ, abſorbent enim liquidum,ut repleatur quod aere attracto ua=
cuum erat, Vbi autem aqua impletæ fuerint ad ignem ponuntur,cum uero aqua feruere cœperit,expirant,mit-
tuntq́; ſpiritum uehementem. aqua enim rarior facta, ac prope in aerem uerſa, ampliorem locum dum quæ-
rit, e pila exit impetu magno. hoc igitur est argumentum eius rei, quam dixit Vitr. e parua, artificioſaq́; re,
magna naturæ ſecreta rimantur. # Cæterum nos plenius ac uberius uniuerſam uentoιum rationẽ ponemus ex
4440 peripateticorũ ſententia. Ventus igitur est terræ uapor in aerẽ elatus, ac afrigore expulſus tanquã aduerſario.
Quod ut intelligatur,animaduertendũ & Solem, & reliqua ſydera eã uim habere,ut calore extrahant uel ſecer
nant potius ab humo uapores, halitusq́; & quoſdã quaſi fumos, eosq́; in amplas cœliregiones diffundant. Va-
pores autẽ ſunt minutæ ac ſubtiles humoris terreni partes,colore & figura incerta,ex his quidam humenti,ca-
lidaq́; natura ſunt, quidã calida & ſicca. ex prioribus fit quicquid humidi ſub cœlo gignitur, nubes, imbres, ros,
nix, grando, pruina, fontes, & denique mare ipſum, ex illis ardor omnis, & ſplendor, inde fulgura, ignes ae-
rei, cometæ, stipulæ ardentes, stellæ cadentes, coronæ ſplendidæ, fulmina, hiatus, uenti, ac turbines. nosde
uentis agemus. Soligitur calentem ſiccumque halitum e terra rarefaciendo educens,in aeris ſpatium mediam-
q́ue regionem, quæ cum frigidior ſit, quàm reliquæ, calorem tanquam hostem fugere, ac retrocedere compel-
lit, repugnat calor, cuius natura in altum tendit, atque ita pugnando, & repugnando a lateribus impulſus,
in orbem fere uoluitur,uiolentia frigoris depulſus. Quare uentus aliud nihil est, quàm halitus calens, & ſic-
5550 cus e terra ſyderum calore raritate ſecretus,motusq́; à lateribus circum terram repellente frigido in media ae-
ris regione poſito, licet autem motum aerem quandoque uentum appellemus, folles enim id oſtendunt, & cum
nos æſtate aerem commouemus aliqua re, ut frigus capiamus, non tamen eſt dicendum uentum eſſe aerem mo-
tum, nam fieri potest, ut unà cum uento aer etiam moueatur, uentum tamen non eſſe aeris undam, quemad-
modum Vitruuio placet. Sed nos ad effectus uentorum ueniamus, ad id enim intendit Vitruuius.
Venti enim ſi excluſi fuerint, non ſolum efficient corporibus ualentibus locum ſalubrem, ſed etiam
ſi quid morbi ex alijs uitijs forte naſcentur, qui in cæ teris ſalubribus locis habent curationes medici-
næ contrariæ, in his propter temperaturam excluſionis uentorum expeditius curabuntur. Vitia au-
tem ſunt, quæ difficulter curantur in regionibus, quæ ſunt ſupraſcriptæ, hæc. Grauitudo, Arthritis,
6660 Tuſsis, Pleuritis,Phthiſis, ſanguinis eictio, & cætera, quæ non detractionibus, ſed adiectionibus,
ſi quid morbi ex alijs uitijs forte naſcentur, qui in cæ teris ſalubribus locis habent curationes medici-
næ contrariæ, in his propter temperaturam excluſionis uentorum expeditius curabuntur. Vitia au-
tem ſunt, quæ difficulter curantur in regionibus, quæ ſunt ſupraſcriptæ, hæc. Grauitudo, Arthritis,
6660 Tuſsis, Pleuritis,Phthiſis, ſanguinis eictio, & cætera, quæ non detractionibus, ſed adiectionibus,