Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Page concordance

< >
Scan Original
91 59
92 60
93 61
94 62
95 63
96 64
97 65
98 66
99 67
100 68
101 69
102 70
103 71
104 72
105 73
106 74
107 75
108 76
109 77
110 78
111 79
112 80
113 81
114 82
115 83
116 84
117 85
118 86
119 87
120 88
< >
page |< < (61) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div209" type="section" level="2" n="53">
            <pb o="61" file="514.01.093" n="93" rhead="SECVNDVS."/>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div215" type="section" level="2" n="54">
            <head xml:id="echoid-head55" style="it" xml:space="preserve">Delapicidinis, earumque qualitatibus. # Cap. VII.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s5569" xml:space="preserve">DE calce & </s>
              <s xml:id="echoid-s5570" xml:space="preserve">arena quibus proprietatibus ſint, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5571" xml:space="preserve">quas habeant uirtutes dixi: </s>
              <s xml:id="echoid-s5572" xml:space="preserve">Sequitur ordo
                <lb/>
              de lapidicinis explicare, de quibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5573" xml:space="preserve">quadrata ſaxa, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5574" xml:space="preserve">cæmentorum ad ædificia, eximun-
                <lb/>
              tur copiæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5575" xml:space="preserve">comparantur. </s>
              <s xml:id="echoid-s5576" xml:space="preserve">Hæ autem inueniuntur eſſe diſparibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5577" xml:space="preserve">diſsimilibus uirtu-
                <lb/>
              tibus. </s>
              <s xml:id="echoid-s5578" xml:space="preserve">Sunt enim aliæ molles, uti ſunt circa urbem urbræ, Pallienſes, Fidenates, Alba-
                <lb/>
              næ: </s>
              <s xml:id="echoid-s5579" xml:space="preserve">aliæ temperatæ uti Tiburtinæ, Amiterninæ, Soractinæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5580" xml:space="preserve">quæ ſunt his generibus. </s>
              <s xml:id="echoid-s5581" xml:space="preserve">nonnullæ durę
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-01" xlink:href="note-514.01.093-01a" xml:space="preserve">10</note>
              ut ſiliceæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s5582" xml:space="preserve">Sunt etiam alia genera plura, uti in Campania ruber, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5583" xml:space="preserve">niger tophus, in Vmbria, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5584" xml:space="preserve">in Pice-
                <lb/>
              no, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5585" xml:space="preserve">Venetia albus, qui etiam ſerra dentata utilignum ſecatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s5586" xml:space="preserve">Sed hæc omnia, quæ mollia ſunt hanc
                <lb/>
              habent utilitatem, quod ex his ſaxa cum ſunt exempta, in opere facillime tractantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5587" xml:space="preserve">ſiſint in locis
                <lb/>
              tectis, ſuſtinent laborem, ſin autem in apertis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5588" xml:space="preserve">patentibus, gelicidijs, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5589" xml:space="preserve">pruinis congefta, friantur,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s5590" xml:space="preserve">diſſoluuntur: </s>
              <s xml:id="echoid-s5591" xml:space="preserve">item ſecundum oras maritimas ab ſalſugine exeſa diffluunt, neque perferunt æftus.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s5592" xml:space="preserve">Tiburtina uero, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5593" xml:space="preserve">quæ eodem genere ſunt, omnia ſufferunt, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5594" xml:space="preserve">ab oneribus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5595" xml:space="preserve">a tempeſtatibus iniurias,
                <lb/>
              ſed ab igni non poſlunt eſſe tuta, ſimulq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5596" xml:space="preserve">ut ſunt ab eo tracta, diſsiliunt, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5597" xml:space="preserve">diſsipantur, ideo quod
                <lb/>
              temperatura naturali paruo ſunt humore: </s>
              <s xml:id="echoid-s5598" xml:space="preserve">item quod non multum habent terreni, ſed aeris plurimum,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s5599" xml:space="preserve">ignis. </s>
              <s xml:id="echoid-s5600" xml:space="preserve">Igitur cum & </s>
              <s xml:id="echoid-s5601" xml:space="preserve">humor, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5602" xml:space="preserve">terrenum in his minus ineſt, tum etiam ignis tactu, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5603" xml:space="preserve">ui uaporis
                <lb/>
              ex his aere ſugato penitus inſequens, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5604" xml:space="preserve">interueniorum uacuitates occupans ferueſcit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5605" xml:space="preserve">efficit ea ſuis
                <lb/>
              ardentia corporibus ſimilia. </s>
              <s xml:id="echoid-s5606" xml:space="preserve">Sunt uero item lapidicinæ complures in finibus Tarquinienſium, quæ di-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-02" xlink:href="note-514.01.093-02a" xml:space="preserve">20</note>
              cuntur Anitianæ, colore quidem quemadmodum Albanę, quarum officinæ maximæ ſunt circa lacum
                <lb/>
              Vulſinienſem: </s>
              <s xml:id="echoid-s5607" xml:space="preserve">Item pręfectura Stratonienſi. </s>
              <s xml:id="echoid-s5608" xml:space="preserve">Eæ autem habent infinitas uirtutes, neque enim his geli-
                <lb/>
              cidiorum tempeſtas, neque tactus ignis poteſt nocere, ſed ſunt firmæ, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5609" xml:space="preserve">ad uetuſtatem ideo permanen
                <lb/>
              tes, quod parum habent e naturæ mixtione aeris, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5610" xml:space="preserve">ignis, humoris autem temperate, plurimumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5611" xml:space="preserve">ter-
                <lb/>
              reni, ita ſpiſsis compactionibus ſolidatæ, neque a tempeſtatibus, neque ab ignis uehementia nocentur.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s5612" xml:space="preserve">Id autem maxime iudicare licet e monumentis, quæ ſunt circa municipium Ferentis ex his facta lapi-
                <lb/>
              cidinis; </s>
              <s xml:id="echoid-s5613" xml:space="preserve">namque habent & </s>
              <s xml:id="echoid-s5614" xml:space="preserve">ſtatuas amplas factas egregie, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5615" xml:space="preserve">minora ſigilla, floresq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5616" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s5617" xml:space="preserve">achantos elegan-
                <lb/>
              ter ſculptos, quæ cumſint uetuſta ſic apparent recentia, uti ſi ſint modo facta. </s>
              <s xml:id="echoid-s5618" xml:space="preserve">Non minus etiam fa-
                <lb/>
              bri ærarij de ijs lapicidinis in æris flatura formas habent comparatas, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5619" xml:space="preserve">ex his ad æs fundendum maxi-
                <lb/>
              mas utilitates, quæ ſi propè urbem eſſent, dignum eſſet, ut ex his officinis omnia opera perficerentur. </s>
              <s xml:id="echoid-s5620" xml:space="preserve">
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-03" xlink:href="note-514.01.093-03a" xml:space="preserve">30</note>
              Cum ergo propter propinquitatem neceſsitas cogat ex rubris lapicidinis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5621" xml:space="preserve">Pallienſibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5622" xml:space="preserve">quæ ſunt
                <lb/>
              urbi proximæ copijs uti: </s>
              <s xml:id="echoid-s5623" xml:space="preserve">ſi qui uoluerint ſine uitijs perficere, ita erit præparandum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5624" xml:space="preserve">Cum ædificandum
                <lb/>
              fuerit, ante biennium ea ſaxa non hyeme, ſed æſtate eximantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5625" xml:space="preserve">iacentia permaneant in locis paten-
                <lb/>
              tibus, quæ autem a tempeſtatibus eo biennio tacta læſa fuerint, ea in fundamenta conijciantur; </s>
              <s xml:id="echoid-s5626" xml:space="preserve">cætera
                <lb/>
              quæ non erunt uitiata, ab natura rerum probata, durare poterunt ſupra terram ædificata, nec ſolum ea
                <lb/>
              in quadratis lapidibus ſunt obſeruanda, ſed etiam in cæmentitijs ſtructuris.</s>
              <s xml:id="echoid-s5627" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s5628" xml:space="preserve">Tractat de ædendis lapidibus, nam de ijs, quæ arte fiunt ſupra ſatis eſt dictum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5629" xml:space="preserve">Eos uero quia natura con-
                <lb/>
              ceduntur, ſuis uirtutibus diſtinguit, alios enim molles, duros alios, nonnullos temperatos dicit, hisq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5630" xml:space="preserve">addit,
                <lb/>
              album, rubrum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5631" xml:space="preserve">nigrum tophum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5632" xml:space="preserve">mox quas utilitates, quique afferant exponit ratione appoſita ex rerum
                <lb/>
              initijs, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5633" xml:space="preserve">elementis: </s>
              <s xml:id="echoid-s5634" xml:space="preserve">demum quomodo probentur lapides docet, quæ omnia facillima ſunt in Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s5635" xml:space="preserve">ſed dictioni
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-04" xlink:href="note-514.01.093-04a" xml:space="preserve">40</note>
              Architecti propria, nam nollem hoc uelalio aliquo loco Vitruuium obſeruari, tanquam elegantem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5636" xml:space="preserve">lati-
                <lb/>
              num, ſed tanquam Architectum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5637" xml:space="preserve">Lapidum, qui natura conſtant, Architecti etiam naturam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5638" xml:space="preserve">uſum con-
                <lb/>
              ſiderant, in qua re bipartita ratio nobis proponitur, nam & </s>
              <s xml:id="echoid-s5639" xml:space="preserve">tempus, quo eximuntur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5640" xml:space="preserve">uſus comparatio no-
                <lb/>
              bis explicanda eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s5641" xml:space="preserve">prætereo autem lapides illos, qui cæmentitijs operibus aptiſunt, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5642" xml:space="preserve">eos adduco qui in stru
                <lb/>
              cturam ueniunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s5643" xml:space="preserve">in lapidibus deſideramus, ut tempestatibus reſistant; </s>
              <s xml:id="echoid-s5644" xml:space="preserve">ventorum, imbrium, gelicidiorumq́;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s5645" xml:space="preserve">uim perferant: </s>
              <s xml:id="echoid-s5646" xml:space="preserve">ſoliditatem operibus præstent: </s>
              <s xml:id="echoid-s5647" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s5648" xml:space="preserve">ſuis quique locis collocentur, quarefit ut tempora eximen-
                <lb/>
              dorum lapidum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5649" xml:space="preserve">experimenta conſideranda ſint. </s>
              <s xml:id="echoid-s5650" xml:space="preserve">Hinc præceptum illud Vitru. </s>
              <s xml:id="echoid-s5651" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s5652" xml:space="preserve">Catonis. </s>
              <s xml:id="echoid-s5653" xml:space="preserve">{ Cum ædi-
                <lb/>
              ficandum fuerit, ante biennium ea ſaxa, non hyeme, ſed æstate eximantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5654" xml:space="preserve">iacentia permaneant in locis
                <lb/>
              patentibus. </s>
              <s xml:id="echoid-s5655" xml:space="preserve">Et reliqua. </s>
              <s xml:id="echoid-s5656" xml:space="preserve">Niſi forte & </s>
              <s xml:id="echoid-s5657" xml:space="preserve">illud experimentum addendum ſit, ut ex ueterum ædificijs, potiusq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5658" xml:space="preserve">
                <lb/>
              ex naturæ initijs lapidum uires iudicemus, conſideremusq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5659" xml:space="preserve">quid uetustas attulerit, quodmaximum erit do-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-05" xlink:href="note-514.01.093-05a" xml:space="preserve">50</note>
              cumentum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5660" xml:space="preserve">Sed ad uſum ueniam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5661" xml:space="preserve">comparationem. </s>
              <s xml:id="echoid-s5662" xml:space="preserve">Comparantur lapides inter ſe colore, perſpicuitate, odo-
                <lb/>
              re, pondere, duritie, aſperitate, tempore, uenarum numero, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5663" xml:space="preserve">qualitate. </s>
              <s xml:id="echoid-s5664" xml:space="preserve">De his ſingulis dicendum. </s>
              <s xml:id="echoid-s5665" xml:space="preserve">Color
                <lb/>
              eſt qualitas in ſuperficie lapidis oculis apparens. </s>
              <s xml:id="echoid-s5666" xml:space="preserve">Albi lapides faciliores ſuntfuſcis. </s>
              <s xml:id="echoid-s5667" xml:space="preserve">Nigri punctis emanan-
                <lb/>
              tibus, indomiti: </s>
              <s xml:id="echoid-s5668" xml:space="preserve">ſed angularibus guttis aſperſi ſunt firmiores, quam quigloboſas habent, guttæq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s5669" xml:space="preserve">ipſæpar-
                <lb/>
              uitate lapides probant. </s>
              <s xml:id="echoid-s5670" xml:space="preserve">Aureæuero intermicantes ſcintillæ contumaces indicant. </s>
              <s xml:id="echoid-s5671" xml:space="preserve"># Sed illud in colore ani-
                <lb/>
              maduertendum eſt, quod color omnis limpidus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s5672" xml:space="preserve">expurgatus diuturnitatis index eſt: </s>
              <s xml:id="echoid-s5673" xml:space="preserve">Fuſcus lapis quo diſ-
                <lb/>
              creuit uena magis, eo plusferriest impatiens. </s>
              <s xml:id="echoid-s5674" xml:space="preserve">Diuerſitas autem colorum in lapidibus a diuerſa exhalatio-
                <lb/>
              ne, ex qua oriuntur, accidere ſolet. </s>
              <s xml:id="echoid-s5675" xml:space="preserve">Fuſci enimaterreno aduſto, candidia puro atque aereo uelaqueo, ui-
                <lb/>
              rides ex humoris copia, rubeus a uehementi calore, non humente materia fit, cæruleus ex rubra natura coa-
                <lb/>
              leſcit. </s>
              <s xml:id="echoid-s5676" xml:space="preserve"># Perſpicuitas, qualitas est luciperuia, cuius contrarium opacitas. </s>
              <s xml:id="echoid-s5677" xml:space="preserve">Siquis ergo perſpicuum lapi-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.093-06" xlink:href="note-514.01.093-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>