242210LIBER
promineant, neque abſcedant, neque remotioes, aut magis proximæ ſint, uideantur tamen ita eſſe, procul-
dubio non uidentur oculorum proprios habere uiſus effectus. Vnde Plinius#libro#31. cap. 4. inquit ſce-
nam ludis Claudij pulchrimagnam babuiſſe admirationem picturæ, cum ad tegularum ſimilitudinem Coriui
decepti imagine aduolarent. pariforma directi cum ſint remi, & uideantur infracti ſub aqua, fallitur uiſus
in ijs iudicandis, quæad eum pertinent. Sed error is non a uiſu prouenit, ſed ab imagine, & ſpecie, medioq́;
ita affecto, ut rei imago aliter in aqua,aliter in aere conſpiciatur. Fallaciæ autem uiſus ſunt, aut ab interſti-
tiorum & mediorum, per quæ uidemus, diuerſitate, nam res directæ uidentur infractæ, paruæ uidentur ma-
gnæ, remotæ uidentur propinquæ, aut ratione medij, uel denſi, uelrari, uel immoti, uel fluentis.
Lux nimia impedit, parua non permittit uidere minutas res. Velocitas motus continuatam ſpeciem in diſpa-
1110 ratisrebus afferre ſolet, ipſa quoque oculorum affectio ob bumorem, aut ſiccitatem errores in uidendo parit.
Diſtantiæ quoque rerum figuras immutant, hoc eſt, quadratas res alonge teretes bideri, aer enim ob inter-
ualla figurarum angulos abſumit.
dubio non uidentur oculorum proprios habere uiſus effectus. Vnde Plinius#libro#31. cap. 4. inquit ſce-
nam ludis Claudij pulchrimagnam babuiſſe admirationem picturæ, cum ad tegularum ſimilitudinem Coriui
decepti imagine aduolarent. pariforma directi cum ſint remi, & uideantur infracti ſub aqua, fallitur uiſus
in ijs iudicandis, quæad eum pertinent. Sed error is non a uiſu prouenit, ſed ab imagine, & ſpecie, medioq́;
ita affecto, ut rei imago aliter in aqua,aliter in aere conſpiciatur. Fallaciæ autem uiſus ſunt, aut ab interſti-
tiorum & mediorum, per quæ uidemus, diuerſitate, nam res directæ uidentur infractæ, paruæ uidentur ma-
gnæ, remotæ uidentur propinquæ, aut ratione medij, uel denſi, uelrari, uel immoti, uel fluentis.
Lux nimia impedit, parua non permittit uidere minutas res. Velocitas motus continuatam ſpeciem in diſpa-
1110 ratisrebus afferre ſolet, ipſa quoque oculorum affectio ob bumorem, aut ſiccitatem errores in uidendo parit.
Diſtantiæ quoque rerum figuras immutant, hoc eſt, quadratas res alonge teretes bideri, aer enim ob inter-
ualla figurarum angulos abſumit.
Cvm#ergo quæ ſunt uera, falfa uideantur, &
nonnulla aliter quàm ſunt,oculis probentur, non puto
oportere eſſe dubium, quin ad locorum naturas, aut neceſsitates, detractiones, aut adiectiones fieri
debeant. Sed ita ut nihil in his operibus deſideretur. Hæc autem etiam ingeniorum acuminibus, non
ſolum doctrinis efficiuntur. #Igitur ſtatuenda eſt primum ration ſymmetriarum, a qua ſumatur ſine
dubitatione commutatio Deinde explicetur operisſuturi, & locorum imum ſpatium longitudinis,
& latitudinis, cuius cum ſemel conſtituta ſuerit magnitudo, ſequatur cauſa proportionis ad decorem
apparatio, uti non ſit conſiderantibus aſpectus eurythmiæ dubius; ; de qua quibus rationibus efficiatur,
2220 eſt mihi pronunciandum. primumq́; de cauis æ dium (uti fieri debeant )dicam.
oportere eſſe dubium, quin ad locorum naturas, aut neceſsitates, detractiones, aut adiectiones fieri
debeant. Sed ita ut nihil in his operibus deſideretur. Hæc autem etiam ingeniorum acuminibus, non
ſolum doctrinis efficiuntur. #Igitur ſtatuenda eſt primum ration ſymmetriarum, a qua ſumatur ſine
dubitatione commutatio Deinde explicetur operisſuturi, & locorum imum ſpatium longitudinis,
& latitudinis, cuius cum ſemel conſtituta ſuerit magnitudo, ſequatur cauſa proportionis ad decorem
apparatio, uti non ſit conſiderantibus aſpectus eurythmiæ dubius; ; de qua quibus rationibus efficiatur,
2220 eſt mihi pronunciandum. primumq́; de cauis æ dium (uti fieri debeant )dicam.
Hoc locotacite nonnullorum inſcitia reprehenditur, qui cum membra ædificiorum aliqua ex antiquis me-
tiuntur, & ea Vitruuianis regulis reſpondere non uident, statim ea damnant, quæ a Vitr. dicta ſunt, meliusq́;
feciſſe poſteriores affirmant, quàm Vitr. & pro exemplari ea ſumunt, quæ diuerſis in locis menſurari con-
tigerit, nulla habita ratione, quorum operum ea membra fuerint, quibusq́; locis ædificia illa, quorum partes
diſiectas collegerunt, erant collocata, ea igitur tanquam firma arbitrantes omnibus in locis, eodemq́; modo
ponere ſolent. nec recte conſiderant, quæ a Vitr. ſemper auribus Architecti inculcantur, ut non ſolum propor
tiones, & ſymmetrias perſequi debeamus, ſed locinaturam, uſum, ſpeciemq́; intueri. Quare ſi quis coronam
theatri Marcelli diuerſam aliquantum a#Vitruuianis præceptis inuenerit, reliqua uero optime collocata, &
perfecta, non statim debet eius operis Architectum damnare. #Nam ſi integrum opus liceret aſpicere, aliud
de eare iudicium freret. Hinc quàm rectiſime dictum arbitror a Vitr. & maxime animaduertendum: Quod
3330 licet nulla Architectimaior cura eſſe debeat, quàm ut proportionibus ratæ partis habeant ædificia rationum
exactiones, tamen deberenos conſiderare, quid uſus, quid locus, quid ſpecies poſtulet, ut cuma ſymmetrijs
diſcedere cogimur, posimus operum noſtrorum rationes monstrare, & aſpectui ſatisfacere.
tiuntur, & ea Vitruuianis regulis reſpondere non uident, statim ea damnant, quæ a Vitr. dicta ſunt, meliusq́;
feciſſe poſteriores affirmant, quàm Vitr. & pro exemplari ea ſumunt, quæ diuerſis in locis menſurari con-
tigerit, nulla habita ratione, quorum operum ea membra fuerint, quibusq́; locis ædificia illa, quorum partes
diſiectas collegerunt, erant collocata, ea igitur tanquam firma arbitrantes omnibus in locis, eodemq́; modo
ponere ſolent. nec recte conſiderant, quæ a Vitr. ſemper auribus Architecti inculcantur, ut non ſolum propor
tiones, & ſymmetrias perſequi debeamus, ſed locinaturam, uſum, ſpeciemq́; intueri. Quare ſi quis coronam
theatri Marcelli diuerſam aliquantum a#Vitruuianis præceptis inuenerit, reliqua uero optime collocata, &
perfecta, non statim debet eius operis Architectum damnare. #Nam ſi integrum opus liceret aſpicere, aliud
de eare iudicium freret. Hinc quàm rectiſime dictum arbitror a Vitr. & maxime animaduertendum: Quod
3330 licet nulla Architectimaior cura eſſe debeat, quàm ut proportionibus ratæ partis habeant ædificia rationum
exactiones, tamen deberenos conſiderare, quid uſus, quid locus, quid ſpecies poſtulet, ut cuma ſymmetrijs
diſcedere cogimur, posimus operum noſtrorum rationes monstrare, & aſpectui ſatisfacere.
De cauis ædium. Cap. 111.
CAva#ædium quinque generibus ſunt diſtincta, quorum ita figuræ nominantur,#Tuſcani-
cum, Corinthium, tetraſtylon, diſpluuiatum, teſtudinatum. #Tuſcanica ſunt, in quibus
trabes in atrij latitudine traiectæ habeant interpenſiua, & colliquias ab angulis parietum,
4440 ad angulos tignorum intercurrentes. Item afferibus ſtillicidiorum in medium complu-
uium deiectus. In Corinthijs ijſdem rationibus trabes ,& compluuia collocantur, ſed a parietibus
trabes recedentesin circuitionem circa columnas componuntur. #Tetraſtyla ſunt, quæ ſubiectis ſub
trabibus angularibus columnis, & utilitatem trabibus, & firmitatem præſtant, quod neque ipſæ ma-
gnum impetum coguntur habere, neque ab interpenſiuis onerantur. #Diſpluuiata autem ſunt, in qui-
bus deliquiæ arcam ſuſtinentes ſtillicidia reijciunt. Hæc Hæc hybernaculis maximas præſtant utilitates,
quod compluuia eorum erecta non obſtant luminibus tricliniorum, ſedea haberna in refectionibus mo
leſtiam magnam, quod circa parietes ſtillicidia defluentia continent, ſiſtulæ, quæ non celeriter reci-
piunt ex canalibus aquam defluentem. Itaque redundantes reftagnant, & inteſtinum opus, & parie-
tes in eis generibus ædificiorum corrumpunt. Teſtudinata ueroibifiunt, ubi non ſuntimpetus ma-
5550gni,& in contignationibus ſupra ſpatioſa redduntur habitationibus.
cum, Corinthium, tetraſtylon, diſpluuiatum, teſtudinatum. #Tuſcanica ſunt, in quibus
trabes in atrij latitudine traiectæ habeant interpenſiua, & colliquias ab angulis parietum,
4440 ad angulos tignorum intercurrentes. Item afferibus ſtillicidiorum in medium complu-
uium deiectus. In Corinthijs ijſdem rationibus trabes ,& compluuia collocantur, ſed a parietibus
trabes recedentesin circuitionem circa columnas componuntur. #Tetraſtyla ſunt, quæ ſubiectis ſub
trabibus angularibus columnis, & utilitatem trabibus, & firmitatem præſtant, quod neque ipſæ ma-
gnum impetum coguntur habere, neque ab interpenſiuis onerantur. #Diſpluuiata autem ſunt, in qui-
bus deliquiæ arcam ſuſtinentes ſtillicidia reijciunt. Hæc Hæc hybernaculis maximas præſtant utilitates,
quod compluuia eorum erecta non obſtant luminibus tricliniorum, ſedea haberna in refectionibus mo
leſtiam magnam, quod circa parietes ſtillicidia defluentia continent, ſiſtulæ, quæ non celeriter reci-
piunt ex canalibus aquam defluentem. Itaque redundantes reftagnant, & inteſtinum opus, & parie-
tes in eis generibus ædificiorum corrumpunt. Teſtudinata ueroibifiunt, ubi non ſuntimpetus ma-
5550gni,& in contignationibus ſupra ſpatioſa redduntur habitationibus.
Cum ea nobis expoſita ſint, quæ conſiderare oportet, priuſquam ad fabricandum accedamus, tamratione,
partium,tractusq́; cœli, ſecundum quem diſponere ædificia ſolemus,tamratione proportionum, & menſurarum
ad quas oculos conuertere debemus, tam in libera, quàm in coacta diſpoſitione: iam orditur præceptatra-
dere, & commenſus ædium priuatorum ad eas partes proſpiciens, quæ digniores in ædibus habentur, ſiue com
munes, ſiue propriæſint, easq́; ad perſonarum conditiones accommodat. Initium huius tractationis est ab
illis partibus, quæ primum ſub aſpectum cadunt, nam & tertio uolumine cum de templis ageret, abijs formis
( ut dixi ) initium ſumpſit, quæ aſpectui ſtatim offerebantur. Quodigitur in priuatis ædibus nobis primum
occurrit,eſt ſpecies exterior tecti, ſecundum quod abeo pluuiæ, imbresq́; cadunt, & locus in quem imbres
cadunt, ideſt compluuium, & impluuium, necratione caret, ab eare ordiri, a que primatotius facies cerni-
6660partium,tractusq́; cœli, ſecundum quem diſponere ædificia ſolemus,tamratione proportionum, & menſurarum
ad quas oculos conuertere debemus, tam in libera, quàm in coacta diſpoſitione: iam orditur præceptatra-
dere, & commenſus ædium priuatorum ad eas partes proſpiciens, quæ digniores in ædibus habentur, ſiue com
munes, ſiue propriæſint, easq́; ad perſonarum conditiones accommodat. Initium huius tractationis est ab
illis partibus, quæ primum ſub aſpectum cadunt, nam & tertio uolumine cum de templis ageret, abijs formis
( ut dixi ) initium ſumpſit, quæ aſpectui ſtatim offerebantur. Quodigitur in priuatis ædibus nobis primum
occurrit,eſt ſpecies exterior tecti, ſecundum quod abeo pluuiæ, imbresq́; cadunt, & locus in quem imbres
cadunt, ideſt compluuium, & impluuium, necratione caret, ab eare ordiri, a que primatotius facies cerni-
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib