274242LIBER
uincatur, uſque adeò, ut eos ſubsternere ſoleant, qui limites figunt ad conuincendum litigantem, quiſ-
quis poſt quantalibet tempora extiterit, fixumq; limitem non eſſe contenderit. Quis eos in terra humida, in
foßa ubi ligna putreſcerent, tandiu durare incorruptibiliter poſſe, niſi rerum ille corruptor ignis efficiat? Ac-
cedente igne ſic uertuntur in contrarium, ut de lignis pulcherrimis tetri, fragilesq́; , de duris, imputribiles de
putribilibus fiant. Sed nos adrem, ſi aduertamus primum, quæ quibus temporibus facienda ſunt. Nam alia
fundamentis fodiendis, alia complendis, alia parietibus attollendis, alia testudinibus imponendis, alia cruſtis
inducendis tempora, atque anni, aerisq́; modus, & facies debentur, ut admonet Albertus libro tertio cap. ul-
timo inquiens. Etenim fodiuntur quidem commodiſſiè per caniculam, atque ipſum per autumnum tellure
arenti, & humoris exuber antia foſſiones non impediente. Complent etiam haud omnino incommodè ad primũ
1110 uer, maxime ubi profundiora ſint, nam ab æſtatis ardoribus ſatis protegentur tellure obſidente atque circum-
fouente, ſed longè commodius complebuntur ad brumæ initium, modo ea regio non ſit ſub cœli axe, & eiuſ-
modi, ut eueſtigio gelet potius, quàm cohæreat. Paries quoque cum æſtus nimios, tum & acres algores, atq;
ſubitas gelationes, atque præcæteris aquilones uentos odit: & in primis teſtudo omnium maximè æquabilem,
& contemperatam cœli tempeſtatem optat, quoad obfirmauerit opus ſe ſe, atque duruerit. Cruſtas per quam
attemperate inducemus ad uergiliarum ortum, & per eos demum dies quibus multo afflarint, humectarintq́;
auſtri. Nam ni prorſus humectum fit, quod cruſta aut opere albario ueſtiatur, non cohæreſcent appoſita, ſed
paßim diffiſa, diſcerptaq́; decident, crebraq́; ſcabritie opus dehoneſtabitur.
2220quis poſt quantalibet tempora extiterit, fixumq; limitem non eſſe contenderit. Quis eos in terra humida, in
foßa ubi ligna putreſcerent, tandiu durare incorruptibiliter poſſe, niſi rerum ille corruptor ignis efficiat? Ac-
cedente igne ſic uertuntur in contrarium, ut de lignis pulcherrimis tetri, fragilesq́; , de duris, imputribiles de
putribilibus fiant. Sed nos adrem, ſi aduertamus primum, quæ quibus temporibus facienda ſunt. Nam alia
fundamentis fodiendis, alia complendis, alia parietibus attollendis, alia testudinibus imponendis, alia cruſtis
inducendis tempora, atque anni, aerisq́; modus, & facies debentur, ut admonet Albertus libro tertio cap. ul-
timo inquiens. Etenim fodiuntur quidem commodiſſiè per caniculam, atque ipſum per autumnum tellure
arenti, & humoris exuber antia foſſiones non impediente. Complent etiam haud omnino incommodè ad primũ
1110 uer, maxime ubi profundiora ſint, nam ab æſtatis ardoribus ſatis protegentur tellure obſidente atque circum-
fouente, ſed longè commodius complebuntur ad brumæ initium, modo ea regio non ſit ſub cœli axe, & eiuſ-
modi, ut eueſtigio gelet potius, quàm cohæreat. Paries quoque cum æſtus nimios, tum & acres algores, atq;
ſubitas gelationes, atque præcæteris aquilones uentos odit: & in primis teſtudo omnium maximè æquabilem,
& contemperatam cœli tempeſtatem optat, quoad obfirmauerit opus ſe ſe, atque duruerit. Cruſtas per quam
attemperate inducemus ad uergiliarum ortum, & per eos demum dies quibus multo afflarint, humectarintq́;
auſtri. Nam ni prorſus humectum fit, quod cruſta aut opere albario ueſtiatur, non cohæreſcent appoſita, ſed
paßim diffiſa, diſcerptaq́; decident, crebraq́; ſcabritie opus dehoneſtabitur.
De ratione pingendi in ædificijs. Cap. V.
CAeteris conclauibus, ideſt uernis, autumnalibus, æſtiuis, etiam atrijs, &
periſtylijs con-
ſtitutæ ſunt ab antiquis ex certis rebus, certæ rationes picturarum. Namque pictura ima-
go fit eius, quòd eſt, ſeu poteſt eſſe, uti hominis, ædificij, nauis, reliquarumq́; rerum, è
quarũ formis, certisq́; corporum finibus figurata ſimilitudine ſumuntur exempla, ex eo
antiqui, qui initia expolitionibus inſtituerunt, imitati ſunt, primum cruſtarum marmorearum uarie-
tates, & collocationes, deinde coronarum, & ſilacearum, miniaceorumq́; cuneorum inter ſe uarias
diſtributiones; poſtea ingreſsi ſunt, ut etiam ædificiorum figuras, columnarumq́; & faſtigiorum emi-
nentes proiecturas imitarentur, patentibus autem locis uti exedris propter amplitudinem parietum,
3330 ſcenarum frontes tragico more, aut comico, ſeu ſatyrico deſignarent: ambulationibus uero propter
ſpatia longitudinis uarietatibus topiorum ornarent, ab certis locorum proprietatibus, imagines ex-
primentes, pinguntur enim portus, promontoria, littora flumina, fontes, euripi, fana, luci, montes,
pecora, paſtores, nonnullis locis item ſignorum megalographiam habentem Deorum ſimulachra, ſeu
fabularum diſpoſitas explicationes, non minus Troianas pugnas, ſeu Vlyſsis errationes per topia, cæte-
raq́; , quæ ſunt eorum ſimilibus rationibus ab rerum natura procreata. Sed hæc quæ a ueteribus ex
ueris rebus exempla ſumebantur, nunc iniquis moribus improbantur. Nam pinguntur tectorijs
monſtra potius, quàm ex rebus finitis imagines certæ. pro columnis cnim ſtatuuntur calami, pro fa-
ſtigijs harpaginetuli ſtriati cum criſpis folijs, & uolutis. Item candelabra ædi cularum ſuſtinentia fi-
guras ſupra faſtigia earum ſurgentes ex radicibus cum uolutis coliculi teneri plures habentes in ſe ſine
ratione ſedentia ſigilla. Non minus etiam ex coliculis flores dimidiata habentes ex ſe exeuntia ſigilla,
4440 alia humanis, alia beſtiarum capitibus ſimilia. Hæcautem, nec ſunt, nec fieri poſſunt, nec fuerunt.
Ergo ita noui mores coegerunt uti inertia mali iudices conniueant artium uirtutes. Quemadmodum
enim poteſt calamus uerè ſuſtinere tectum, aut candelabrum ædiculas, & ornamenta faſtigij, ſeu coli-
culus tam tenuis, & mollis ſuſtinere ſedens ſigillum, aut de radicibus, & coliculis, ex parte flores, di-
midiataq́; ſigilla procreari? At hæc falſa uidentes homines non reprehenduntur, ſed delectantur, ne-
que animaduertunt, ſi quid eorum fieri poteſt, nec ne. Iudicijs autem infirmis obſcuratæ mentes, non
ualent probare, quod poteſt eſſe cum auctoritate, & ratione decoris. Neque enim picturæ probari de
bent, quæ non ſunt ſimiles ueritati, nec ſi factæ ſunt elegantes ab arte, ideo de his ſtatim debent re-
pentè iudicari, niſi argumẽtationis habuerint rationes ſine offenſionibus explicatas, etenim etiam Tral
libus cum Apaturius Alabandeus eleganti manu finxiſſet ſcenam in minuſculo theatro, quod eccliſia-
5550 ſtirium apud eos uocitatur, in eaq́; feciſſet pro columnis ſigna, centaurosq́; ſuſtinentes epiſtylia, tho-
lorum rotunda tecta, faſtigiorum prominentes uerſuras, coronasq́; capitibus leoninis ornatas, quæ
omnia ſtillicidiorum è tectis habent rationem. preterea ſupra eam nihilominus epiſcenium, in quo
tholi, pronai, ſemifaſtigia, omnisq́; tecti uarius pictoris fuerat ornatus. Itaque cum aſpectus eius ſce-
næ propter aſperitatem eblandiretur omnium uiſus, & iam id opus probare ſuiſſent parati: tum Li-
cinius mathematicus prodijt, & ait Alabandeos ſatis acutos ad omnes res ciuiles haberi, ſed propter
non magnum uitium indecentiæ inſipienteseos eſſe iudicatos, quod in gymnaſio eorum quæ ſunt ſta
tuæ, omnes ſunt cauſas agentes, in foro autem diſcos tenentes, aut currentes, ſeu pila ludentes. Ita in-
decens inter locorum proprietates ſtatus ſignorum publicè ciuitati uitium exiſtimationis adiecit.
Videamus item nuc ne Apaturij ſcena eſſiciat, & nos Alabandeos, aut Abderitas. Quis enim uni-
6660
ſtitutæ ſunt ab antiquis ex certis rebus, certæ rationes picturarum. Namque pictura ima-
go fit eius, quòd eſt, ſeu poteſt eſſe, uti hominis, ædificij, nauis, reliquarumq́; rerum, è
quarũ formis, certisq́; corporum finibus figurata ſimilitudine ſumuntur exempla, ex eo
antiqui, qui initia expolitionibus inſtituerunt, imitati ſunt, primum cruſtarum marmorearum uarie-
tates, & collocationes, deinde coronarum, & ſilacearum, miniaceorumq́; cuneorum inter ſe uarias
diſtributiones; poſtea ingreſsi ſunt, ut etiam ædificiorum figuras, columnarumq́; & faſtigiorum emi-
nentes proiecturas imitarentur, patentibus autem locis uti exedris propter amplitudinem parietum,
3330 ſcenarum frontes tragico more, aut comico, ſeu ſatyrico deſignarent: ambulationibus uero propter
ſpatia longitudinis uarietatibus topiorum ornarent, ab certis locorum proprietatibus, imagines ex-
primentes, pinguntur enim portus, promontoria, littora flumina, fontes, euripi, fana, luci, montes,
pecora, paſtores, nonnullis locis item ſignorum megalographiam habentem Deorum ſimulachra, ſeu
fabularum diſpoſitas explicationes, non minus Troianas pugnas, ſeu Vlyſsis errationes per topia, cæte-
raq́; , quæ ſunt eorum ſimilibus rationibus ab rerum natura procreata. Sed hæc quæ a ueteribus ex
ueris rebus exempla ſumebantur, nunc iniquis moribus improbantur. Nam pinguntur tectorijs
monſtra potius, quàm ex rebus finitis imagines certæ. pro columnis cnim ſtatuuntur calami, pro fa-
ſtigijs harpaginetuli ſtriati cum criſpis folijs, & uolutis. Item candelabra ædi cularum ſuſtinentia fi-
guras ſupra faſtigia earum ſurgentes ex radicibus cum uolutis coliculi teneri plures habentes in ſe ſine
ratione ſedentia ſigilla. Non minus etiam ex coliculis flores dimidiata habentes ex ſe exeuntia ſigilla,
4440 alia humanis, alia beſtiarum capitibus ſimilia. Hæcautem, nec ſunt, nec fieri poſſunt, nec fuerunt.
Ergo ita noui mores coegerunt uti inertia mali iudices conniueant artium uirtutes. Quemadmodum
enim poteſt calamus uerè ſuſtinere tectum, aut candelabrum ædiculas, & ornamenta faſtigij, ſeu coli-
culus tam tenuis, & mollis ſuſtinere ſedens ſigillum, aut de radicibus, & coliculis, ex parte flores, di-
midiataq́; ſigilla procreari? At hæc falſa uidentes homines non reprehenduntur, ſed delectantur, ne-
que animaduertunt, ſi quid eorum fieri poteſt, nec ne. Iudicijs autem infirmis obſcuratæ mentes, non
ualent probare, quod poteſt eſſe cum auctoritate, & ratione decoris. Neque enim picturæ probari de
bent, quæ non ſunt ſimiles ueritati, nec ſi factæ ſunt elegantes ab arte, ideo de his ſtatim debent re-
pentè iudicari, niſi argumẽtationis habuerint rationes ſine offenſionibus explicatas, etenim etiam Tral
libus cum Apaturius Alabandeus eleganti manu finxiſſet ſcenam in minuſculo theatro, quod eccliſia-
5550 ſtirium apud eos uocitatur, in eaq́; feciſſet pro columnis ſigna, centaurosq́; ſuſtinentes epiſtylia, tho-
lorum rotunda tecta, faſtigiorum prominentes uerſuras, coronasq́; capitibus leoninis ornatas, quæ
omnia ſtillicidiorum è tectis habent rationem. preterea ſupra eam nihilominus epiſcenium, in quo
tholi, pronai, ſemifaſtigia, omnisq́; tecti uarius pictoris fuerat ornatus. Itaque cum aſpectus eius ſce-
næ propter aſperitatem eblandiretur omnium uiſus, & iam id opus probare ſuiſſent parati: tum Li-
cinius mathematicus prodijt, & ait Alabandeos ſatis acutos ad omnes res ciuiles haberi, ſed propter
non magnum uitium indecentiæ inſipienteseos eſſe iudicatos, quod in gymnaſio eorum quæ ſunt ſta
tuæ, omnes ſunt cauſas agentes, in foro autem diſcos tenentes, aut currentes, ſeu pila ludentes. Ita in-
decens inter locorum proprietates ſtatus ſignorum publicè ciuitati uitium exiſtimationis adiecit.
Videamus item nuc ne Apaturij ſcena eſſiciat, & nos Alabandeos, aut Abderitas. Quis enim uni-
6660