338306LIBER
mon appellatur;
quam demum finitor cum gnomone, aut uerticali facit, ſectio æquinoctialis dicitur, nam
ibi finitor, uerticalis, & æquinoctalis, qui ſunt ex maioribus ſphæræ circulis, ſe ſe mutuo ſecant. Ex huiuſ-
modi conſiderationibus, cum his,quæ ſuperius de cono, ac conicis ſectionibus dicta ſunt, regulas conficiendo-
rum horologiorum eliciemus, in quocunque plano libuerit ea deſcribere, & quocunque horarum genere uti
uoluerimus. Nam ex planis alia finitori, alia meridiano, alia uerticali parallela ſunt, alia item ab illis de-
clinant, aut inclinant, itemq́; alia caua, alia conuexa, alia in cylindros deſignata ſunt. horarum quoque plu-
ra genera ſunt. Antiqui diem ſiue longam, ſiue breuem in partes duodenas diſtribuebant. Aſtronomi a meri-
die horarum initium capiebant, Itali ab occaſu, alij ab ortu incipiunt. Mirum eſt analemmatis inuentum,
unde omnia horarum genera deſcribere poſſumus. Quare optime Vitruuius prætermiſſa prædictione rerum
1110 futurarum, & hominis genituræ, ſeu conceptus ratione, ad horologia uenit, & analemmatis conſtructionem
affert. inquit ergo.
ibi finitor, uerticalis, & æquinoctalis, qui ſunt ex maioribus ſphæræ circulis, ſe ſe mutuo ſecant. Ex huiuſ-
modi conſiderationibus, cum his,quæ ſuperius de cono, ac conicis ſectionibus dicta ſunt, regulas conficiendo-
rum horologiorum eliciemus, in quocunque plano libuerit ea deſcribere, & quocunque horarum genere uti
uoluerimus. Nam ex planis alia finitori, alia meridiano, alia uerticali parallela ſunt, alia item ab illis de-
clinant, aut inclinant, itemq́; alia caua, alia conuexa, alia in cylindros deſignata ſunt. horarum quoque plu-
ra genera ſunt. Antiqui diem ſiue longam, ſiue breuem in partes duodenas diſtribuebant. Aſtronomi a meri-
die horarum initium capiebant, Itali ab occaſu, alij ab ortu incipiunt. Mirum eſt analemmatis inuentum,
unde omnia horarum genera deſcribere poſſumus. Quare optime Vitruuius prætermiſſa prædictione rerum
1110 futurarum, & hominis genituræ, ſeu conceptus ratione, ad horologia uenit, & analemmatis conſtructionem
affert. inquit ergo.
Nobis autem ab his ſeparandæ ſunt horologiorum rationes, &
explicandæ menſtruæ dierum
breuitates, itemque depalationes. Nanque Sol æquinoctiali tempore Ariete, Libraq́ue uerſando,
quas exgnomone partes habet nouem, eas umbræ facit octo in declinatione cœli, quæ eſt Romæ.
Itemq́; Athenis quàm magnæ ſunt gnomonis partes quatuor, umbræ ſunt tres: Ad ſeptem Rhodo
quinque: At Tarenti nouem ad undecim: Alexandriæ tres ad quinque: Cæterisq́; omnibus locis
aliæ, alio modo umbræ gnomonum æquinoctialies ab natura rerum inueniuntur diſparatæ.
breuitates, itemque depalationes. Nanque Sol æquinoctiali tempore Ariete, Libraq́ue uerſando,
quas exgnomone partes habet nouem, eas umbræ facit octo in declinatione cœli, quæ eſt Romæ.
Itemq́; Athenis quàm magnæ ſunt gnomonis partes quatuor, umbræ ſunt tres: Ad ſeptem Rhodo
quinque: At Tarenti nouem ad undecim: Alexandriæ tres ad quinque: Cæterisq́; omnibus locis
aliæ, alio modo umbræ gnomonum æquinoctialies ab natura rerum inueniuntur diſparatæ.
Diuerſa ſunt umbrarum longitudinum diſcrimina æquinoctiorum tempore meridiano, &
uarias habent ad
gnomones comparationes, idq́; accidit propter diuerſas uerticis, aut æquinoctialis altitudines ſupra ſinitorẽ.
2220 Eas Vitr. declinationes, alij latitudinem uocant. quantum enim quis ab æquinoctiali declinat, tantundem
polus ſupra finitorem extollitur, & æquinoctialis deprimitur, quemadmodum in ſubiecto diagrammate uides
in quo linea U+2020 ſub q. uerticis puncto ponitur. poli c. & f. in labro finitoris, g h. quo ſi notam U+2020
ſub numero 10. poſuerimus, polus c. ſupra finitorem ad numerum 10. tolletur. ideſt ad decem gradus,
137[Figure 137]Il polo.
cqiunot.
orizontec e b a f qui plane totidem ſunt, quot uertex noſter ab æquinoctiali de-
clinat. diuerſæ igitur ſunt cœli declinationes. Romæ igitur a-
lio modo umbra gnomoni comparatur in meridie æquinoctiorũ
tempore, alio modo Athenis, alio Alexandriæ, quoniam
propter diſcrimina declinationum, alias habet Sol altitudines
Romæ, alias Athenis, alias Alexandriæ. diximus autem Solẽ
quo altius ſcandit, eò breuiores umbras gnomonum facere.
Romæ igitur ſi ſtatuatur gnomon partium nouem, octo ex illis
umbra gnomonis in plano faciet, cum in meridie Sol Arietis,
& Libræ partes primas ingreditur; Athenis uero quoniam
alia est declinatio, ſi gnomon fuerit quatuor partium, tres erũt
umbræ, ad ſeptem Rhodo quinque, at Tarenti nouem ad unde-
cim; Alexandriæ tres ad quinque. Ex his etiam ſcire poßu-
mus quibus nam altior in meridie Sol habeatur, quoniam ex
comparatione umbræ ad gnomonem, altitudo Solis comparatur. Ecce Athenis umbra tertia parte gnomone
minor eſt: Romæ autem octaua. quare concluditur altius Solem ſcandere Athenis, quam Romæ, & tanto al-
tius, quanto umbra ſubſeſquitertiæ minor eſt ſubſeſquioctauæ.
3340gnomones comparationes, idq́; accidit propter diuerſas uerticis, aut æquinoctialis altitudines ſupra ſinitorẽ.
2220 Eas Vitr. declinationes, alij latitudinem uocant. quantum enim quis ab æquinoctiali declinat, tantundem
polus ſupra finitorem extollitur, & æquinoctialis deprimitur, quemadmodum in ſubiecto diagrammate uides
in quo linea U+2020 ſub q. uerticis puncto ponitur. poli c. & f. in labro finitoris, g h. quo ſi notam U+2020
ſub numero 10. poſuerimus, polus c. ſupra finitorem ad numerum 10. tolletur. ideſt ad decem gradus,
137[Figure 137]Il polo.
cqiunot.
orizontec e b a f qui plane totidem ſunt, quot uertex noſter ab æquinoctiali de-
clinat. diuerſæ igitur ſunt cœli declinationes. Romæ igitur a-
lio modo umbra gnomoni comparatur in meridie æquinoctiorũ
tempore, alio modo Athenis, alio Alexandriæ, quoniam
propter diſcrimina declinationum, alias habet Sol altitudines
Romæ, alias Athenis, alias Alexandriæ. diximus autem Solẽ
quo altius ſcandit, eò breuiores umbras gnomonum facere.
Romæ igitur ſi ſtatuatur gnomon partium nouem, octo ex illis
umbra gnomonis in plano faciet, cum in meridie Sol Arietis,
& Libræ partes primas ingreditur; Athenis uero quoniam
alia est declinatio, ſi gnomon fuerit quatuor partium, tres erũt
umbræ, ad ſeptem Rhodo quinque, at Tarenti nouem ad unde-
cim; Alexandriæ tres ad quinque. Ex his etiam ſcire poßu-
mus quibus nam altior in meridie Sol habeatur, quoniam ex
comparatione umbræ ad gnomonem, altitudo Solis comparatur. Ecce Athenis umbra tertia parte gnomone
minor eſt: Romæ autem octaua. quare concluditur altius Solem ſcandere Athenis, quam Romæ, & tanto al-
tius, quanto umbra ſubſeſquitertiæ minor eſt ſubſeſquioctauæ.
Itaqve in quibuſcunque locis horologia erunt deſcribenda, eò loci ſumenda eſt æquinoctia-
lis umbra.
lis umbra.
Aggreditur modo ad analemma deſcribendum Vitr.
Quoniam uero unicum analemma non ſatis eſt in omni-
bus locis, niſi quatenus in eo communes quidam circuli, & lineæ aſciſc untur (ut dixi) quoniam æquinoctiales
umbræ meridianæ alibi aliæ ſunt: ideo analemma ſumit pro ea declinatione, quæ eſt Romæ, communem prius
regulam proponens, dum dicit. {Itaque in quibuſcunque locis horologia erunt deſcribenda, ei loci ſumenda
est æquinoctialis umbra. } & eam umbram intelligit, quam in meridie tempore æquinoctiorum proijcit gno-
mon, quoniam ex ea umbra ratio ſumitur aliarum umbrarum meridianarum, cum Sol ad alia ſigna init.
inquit ergo.
bus locis, niſi quatenus in eo communes quidam circuli, & lineæ aſciſc untur (ut dixi) quoniam æquinoctiales
umbræ meridianæ alibi aliæ ſunt: ideo analemma ſumit pro ea declinatione, quæ eſt Romæ, communem prius
regulam proponens, dum dicit. {Itaque in quibuſcunque locis horologia erunt deſcribenda, ei loci ſumenda
est æquinoctialis umbra. } & eam umbram intelligit, quam in meridie tempore æquinoctiorum proijcit gno-
mon, quoniam ex ea umbra ratio ſumitur aliarum umbrarum meridianarum, cum Sol ad alia ſigna init.
inquit ergo.
Et ſi erunt (quemadmodum Romæ) gnomonis partes nouem, umbræ octonæ, deſcribatur li-
4450 nea in planitia, & ex media pros orthas erigatur, ut ſit ad normã,quæ dicitur gnomon: & a linea, quę
erit planities in finem gnomonis circino nouem ſpatia dimetiantur,& quo loco nonæ partis ſignum
fuerit centrum conſtituaturubi erit litera a. & diducto circino ab eo centro ad lineam planitiæ,
ubi erit litera b. circinatio circuli deſcribatur, quæ dicitur meridiana. Deinde ex nouem partibus,
quæ ſunt a planitia ad gnomonis centrum,octo ſumantur, & ſignentur in linea, quæ eſt in planitia
ubi erit litera c. Hæc autem erit gnomonis æquinoctialis umbra, & ab eo ſigno & litera c. per cen-
trum ubi eſt litera a. linea perducatur, ubi erit Solis æquinoctialis radius.
4450 nea in planitia, & ex media pros orthas erigatur, ut ſit ad normã,quæ dicitur gnomon: & a linea, quę
erit planities in finem gnomonis circino nouem ſpatia dimetiantur,& quo loco nonæ partis ſignum
fuerit centrum conſtituaturubi erit litera a. & diducto circino ab eo centro ad lineam planitiæ,
ubi erit litera b. circinatio circuli deſcribatur, quæ dicitur meridiana. Deinde ex nouem partibus,
quæ ſunt a planitia ad gnomonis centrum,octo ſumantur, & ſignentur in linea, quæ eſt in planitia
ubi erit litera c. Hæc autem erit gnomonis æquinoctialis umbra, & ab eo ſigno & litera c. per cen-
trum ubi eſt litera a. linea perducatur, ubi erit Solis æquinoctialis radius.
Analemma ad eam declinationem, quæ eſt Romæ hoc modo fit.
ducatur linea tranſuerſa in plano, quæ linea
planitiæ dicitur: non eſt autem ipſa pro finitore, ſed pro eo plano in quo erigitur gnomon, & eſt planum horo-
logij æque diſtans finitori. in ea igitur ſit gnomon ad angulos rectos ea qualibet longitudine, inde fiat centrum
5560
planitiæ dicitur: non eſt autem ipſa pro finitore, ſed pro eo plano in quo erigitur gnomon, & eſt planum horo-
logij æque diſtans finitori. in ea igitur ſit gnomon ad angulos rectos ea qualibet longitudine, inde fiat centrum
5560