235203QVINTVS.
res naues ſubductæ fuerint, habeant cum laxamento ibi collocationem.
Quæ neceſſaria ad utilitetem
in ciuitatibus publicorum locorum ſuccurrere mihi potuerunt, quemadmodum conſtituantur, & per-
ficiantur, in hoc uolumine ſcripſi, priuatorum autem ædificiorum utilitates, & eorum ſymmetrias, in
ſequenti uolumine ratiocinabor.
in ciuitatibus publicorum locorum ſuccurrere mihi potuerunt, quemadmodum conſtituantur, & per-
ficiantur, in hoc uolumine ſcripſi, priuatorum autem ædificiorum utilitates, & eorum ſymmetrias, in
ſequenti uolumine ratiocinabor.
Poſtquam temporibus noſtris nihil ex antiquorum operibus abſolutum, &
planè perfectum uidere licet,
nec eſt qui ſtudeat illorum ædiſiciorum magnificentiam imitari, pauciq́; ſunt, qui arte, ac experientia auda-
cter, & ingenio ſe tantas res aggredi queant, ul ampliſſima theatra, amphitheatra, circos, palæſtras, porticus,
baſilicas, & reliqua opera, imperij maieſtate digna constituant, neſcirem ſane quid dicerem, niſi me uerterẽ
ad eas fabricarum rationes, quæ pro nostorum temporum conditione magnæ quidem, atque admirandæ ui-
dentur. ac imprimis oppidorũ, & urbium munimenta occurrunt, quæ illuſtrem quandam ſpeciem, atque ideam
1110 ueterum ædificiorum præbere ſolent. Quis enim non obſtupeſcet profundiſſimas ſubſtructionum fundationes,
murorum altitudines, & craſſitudines fidem ſuperantes? Dij boni quam ſpectanda ſunt omnium generum pro-
pugnacula, foſſarum latitudines, aggerum amplitudines, portarum, pontiumq́; munitiones, & moles flumini-
bus obiectæ, & cætera eiuſmodi, quæ quanquam neceſsitate fiunt, pari tamen, ne dicam maiori dignitate, ac
magnificentia cum ueteribus decertant. Erant olim in ur be theatra, & circi, & amphitheatra, nunc urbes
ipſæ totæ theatra ſunt, & circi, & amphitheatra. Videbantur moles illæ ingentes, quoniam magnitudo il-
larum uidentibus imminebat. At oppida, & munimenta noſtrorum ideo maiora illis, & præſtantiora ſunt,
quia uel animo metiuntur, uel ambitu, & circumitione menſurantur. Cæterum me ab his rationibus auocat
amplitudo V enetorum naualis, triremium, & nauium apparatus, instrumentorum omnium copia, tormento-
rum, & machinarum multitudo, munitionum, & armorum omnis generis theſaurus, infinitorum artificum
2220 ſeries, rerum ordo, facilis uſus, promptaq́; ad omnes neceßitates expeditio. Quæ omnia maritimæ rei præſtan-
tiam, & excellentiam illis merito tradidere. Nolo autem quod illius loci admiratione capiamur, propterea
quod res mira nmibus aduenis, & hoſpitibus uideatur, ſed propterea quod illa are longe admirabiliori originẽ
ducit. quã maxime optare non babentes, & ſumma cura ſeruare habentes debetn. Diuturna & inuiolata Reip.
libertas eam peperit amplitudinem, uſusq́; rerum maritimarum, & præclaræ occaſiones fecerunt, ut eæco-
piæ cum ciuitatis Genio quaſi ſuccreſcentes, ad eam dignitatem, & maieſatem peruenerint. Quare conſtare
omnibus illud debet nulla ui, nulla facultate quippiam breui effici poſſe, in quo tempus ius ſuum exercet, unde
non tam magni, & ampli imperij, quàm liberæ, & perpetuæ administrationis opus illud est. Quod ſi gladia-
tores, & belluæ in ar enam, biſtriones in ſcenam, quadrigæ in circos non inducuntur, in V enetorum tamen
nauali acquirendarum prouinciarum, & regnorum tutandorum apparatus extruitur, & alijs illis nocendi uo-
3330 luntas cohibetur, & quemadmodum eius urbis ſeueritatem diuina prouidentia architectata eſt, unde nec mœ-
nia, nec propugnacula, nec portas habet, ita quicquid homines pulchri fecerunt, ab eadem prouidentia ducti
fecerunt. Acceſſit eò charitas quam ciues erga patriam habuere, cum in ea ornanda, & amplificanda nul-
li periculo, nulli unquam labori pepercerint. V nde in eo loco & rerum copiæ, & ordo mirabilis uidetur, ut uno
oculi ictu, quicquid ad inſtruendam iuſtam claſſem opus est, facillime educatur. V ela, remos, funes, anchoras,
tormenta, machinas, organaq; omnia unico nutu in eductas triremes impoſita uideres. Prouidit hoc Nicolaus
Zenus uir clariſſimus ſtudio, ac ingenio multo, cuius rei fructum postea patres multa cum laude, atq; admira-
tione hominum percepere. Exhibet autem modo non minus ea dignam occaſionem diuina prouidentia, & rerũ
natura, quæ non amantem patriæ ſuæ quemlibet deterrere poſſet. Tempus enim quod ſecum fert commoda om-
nia, & incommoda, cum duobus elementis quaſi conſpirans urbi bellum intenta, mare, & terram intelligo,
4440 quorum alterum cedere, altera occupare ſtagna iſta uelle uidentur. Occaſionem hanc, quæ molestiam, &
curam patribus afferre deberet, alacriter ſumere omnes excitantur. quoniam cum Deus illis fiuctus pacis, &
ocij benigne tribuat, & quærat ut opportunitatis huius ſitus beneficium primis fundatoribus conceſſum agne-
ſcant, ingenia, & animos exercere in maximo negotio student, ideoq́; fiet ut imperij huius magnitudinem, &
prudentiam ciuium, & iuuandæ patriæ deſiderium eorum omnes imitentur. in qua re natur æ indagatorum, &
expertorum opus erit cauſas quærere unde ſtagna iſta muniantur: & quemadmodum medici morborum cauſas
primum inquirunt, & inde opportuna remedia adhibent, ita & ipſi facient. inuenient autem terram in hac
uſurpatione fluminibus tanquam ministris uti: inuenient ſalſedinis proprium eſſe abſumere, & quaſi abrode-
re, quicquid in ea immittitur: inuenient, quo plus aquæ in hos lacus influit, plus utilitatis afferri, quoniã uis
maior effluens plus terreni ſecum effert: inuenient leuanda eſſe naturæ impedimenta, ut ipſa ſponte agat, & id
5550 efficiat, quod nullo ingenio, ui, & impenſa fieri potest. ideo terram,. quæ Sole ſicceſcens obduruit, mouebunt, &
aquis facilem euectionem præbebunt, dirigent canalium curſus, permixtionem dulcium cum ſaiſis aquis pro-
hibebunt, agros prope paludes inaratos relinquent, ne ex illis terra imbribus ſoluta, in lacus iſtos deuoluatur.
ac demum quam maxime fieri poterit, fluuios, tam magnos quam paruos ab his ſtagnis arcentes, elemento-
rum uictores ſalutis, & ſecuritatis perpetuæ præmia conſequentur.
nec eſt qui ſtudeat illorum ædiſiciorum magnificentiam imitari, pauciq́; ſunt, qui arte, ac experientia auda-
cter, & ingenio ſe tantas res aggredi queant, ul ampliſſima theatra, amphitheatra, circos, palæſtras, porticus,
baſilicas, & reliqua opera, imperij maieſtate digna constituant, neſcirem ſane quid dicerem, niſi me uerterẽ
ad eas fabricarum rationes, quæ pro nostorum temporum conditione magnæ quidem, atque admirandæ ui-
dentur. ac imprimis oppidorũ, & urbium munimenta occurrunt, quæ illuſtrem quandam ſpeciem, atque ideam
1110 ueterum ædificiorum præbere ſolent. Quis enim non obſtupeſcet profundiſſimas ſubſtructionum fundationes,
murorum altitudines, & craſſitudines fidem ſuperantes? Dij boni quam ſpectanda ſunt omnium generum pro-
pugnacula, foſſarum latitudines, aggerum amplitudines, portarum, pontiumq́; munitiones, & moles flumini-
bus obiectæ, & cætera eiuſmodi, quæ quanquam neceſsitate fiunt, pari tamen, ne dicam maiori dignitate, ac
magnificentia cum ueteribus decertant. Erant olim in ur be theatra, & circi, & amphitheatra, nunc urbes
ipſæ totæ theatra ſunt, & circi, & amphitheatra. Videbantur moles illæ ingentes, quoniam magnitudo il-
larum uidentibus imminebat. At oppida, & munimenta noſtrorum ideo maiora illis, & præſtantiora ſunt,
quia uel animo metiuntur, uel ambitu, & circumitione menſurantur. Cæterum me ab his rationibus auocat
amplitudo V enetorum naualis, triremium, & nauium apparatus, instrumentorum omnium copia, tormento-
rum, & machinarum multitudo, munitionum, & armorum omnis generis theſaurus, infinitorum artificum
2220 ſeries, rerum ordo, facilis uſus, promptaq́; ad omnes neceßitates expeditio. Quæ omnia maritimæ rei præſtan-
tiam, & excellentiam illis merito tradidere. Nolo autem quod illius loci admiratione capiamur, propterea
quod res mira nmibus aduenis, & hoſpitibus uideatur, ſed propterea quod illa are longe admirabiliori originẽ
ducit. quã maxime optare non babentes, & ſumma cura ſeruare habentes debetn. Diuturna & inuiolata Reip.
libertas eam peperit amplitudinem, uſusq́; rerum maritimarum, & præclaræ occaſiones fecerunt, ut eæco-
piæ cum ciuitatis Genio quaſi ſuccreſcentes, ad eam dignitatem, & maieſatem peruenerint. Quare conſtare
omnibus illud debet nulla ui, nulla facultate quippiam breui effici poſſe, in quo tempus ius ſuum exercet, unde
non tam magni, & ampli imperij, quàm liberæ, & perpetuæ administrationis opus illud est. Quod ſi gladia-
tores, & belluæ in ar enam, biſtriones in ſcenam, quadrigæ in circos non inducuntur, in V enetorum tamen
nauali acquirendarum prouinciarum, & regnorum tutandorum apparatus extruitur, & alijs illis nocendi uo-
3330 luntas cohibetur, & quemadmodum eius urbis ſeueritatem diuina prouidentia architectata eſt, unde nec mœ-
nia, nec propugnacula, nec portas habet, ita quicquid homines pulchri fecerunt, ab eadem prouidentia ducti
fecerunt. Acceſſit eò charitas quam ciues erga patriam habuere, cum in ea ornanda, & amplificanda nul-
li periculo, nulli unquam labori pepercerint. V nde in eo loco & rerum copiæ, & ordo mirabilis uidetur, ut uno
oculi ictu, quicquid ad inſtruendam iuſtam claſſem opus est, facillime educatur. V ela, remos, funes, anchoras,
tormenta, machinas, organaq; omnia unico nutu in eductas triremes impoſita uideres. Prouidit hoc Nicolaus
Zenus uir clariſſimus ſtudio, ac ingenio multo, cuius rei fructum postea patres multa cum laude, atq; admira-
tione hominum percepere. Exhibet autem modo non minus ea dignam occaſionem diuina prouidentia, & rerũ
natura, quæ non amantem patriæ ſuæ quemlibet deterrere poſſet. Tempus enim quod ſecum fert commoda om-
nia, & incommoda, cum duobus elementis quaſi conſpirans urbi bellum intenta, mare, & terram intelligo,
4440 quorum alterum cedere, altera occupare ſtagna iſta uelle uidentur. Occaſionem hanc, quæ molestiam, &
curam patribus afferre deberet, alacriter ſumere omnes excitantur. quoniam cum Deus illis fiuctus pacis, &
ocij benigne tribuat, & quærat ut opportunitatis huius ſitus beneficium primis fundatoribus conceſſum agne-
ſcant, ingenia, & animos exercere in maximo negotio student, ideoq́; fiet ut imperij huius magnitudinem, &
prudentiam ciuium, & iuuandæ patriæ deſiderium eorum omnes imitentur. in qua re natur æ indagatorum, &
expertorum opus erit cauſas quærere unde ſtagna iſta muniantur: & quemadmodum medici morborum cauſas
primum inquirunt, & inde opportuna remedia adhibent, ita & ipſi facient. inuenient autem terram in hac
uſurpatione fluminibus tanquam ministris uti: inuenient ſalſedinis proprium eſſe abſumere, & quaſi abrode-
re, quicquid in ea immittitur: inuenient, quo plus aquæ in hos lacus influit, plus utilitatis afferri, quoniã uis
maior effluens plus terreni ſecum effert: inuenient leuanda eſſe naturæ impedimenta, ut ipſa ſponte agat, & id
5550 efficiat, quod nullo ingenio, ui, & impenſa fieri potest. ideo terram,. quæ Sole ſicceſcens obduruit, mouebunt, &
aquis facilem euectionem præbebunt, dirigent canalium curſus, permixtionem dulcium cum ſaiſis aquis pro-
hibebunt, agros prope paludes inaratos relinquent, ne ex illis terra imbribus ſoluta, in lacus iſtos deuoluatur.
ac demum quam maxime fieri poterit, fluuios, tam magnos quam paruos ab his ſtagnis arcentes, elemento-
rum uictores ſalutis, & ſecuritatis perpetuæ præmia conſequentur.
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib