260228LIBER
ab ianua introeuntibus Græco more aditus erat, atque iter quoddum non nimis latum, utrinque uerò quoniam
equis delectabantur ,equilia erant ab una parte, ab alia uerò ostiarij cellæ, & locus oſtiarij, uel ianitoris
pylorion dicitur. interim primo ianua occurrebat, deinde iter illud, quod ab alia parte, ideſt in fronte aliam
ianuam habebat, unde ſpatium itineris illius, quod inter duas ianuas interponebatur, tbyrorion, dicebatur, a
portis deſumpto uocabulo, & hic locus pro atrio, uel uestibulo erat, ab ſecundis ianuis poſt thyrorion, in-
troitus erat in periſtylion, quod a tribus partibus habebat porticus,ſed pro fronte, quæ ad meridiem uergebat,
erat hiatus, & apertio ſatis ampla ſecundis ianuis oppoſita, utrinque uerò in angulis pilas, & antas habens,
quæ magiſtram trabem tanquam fulcra ſustinebant. Sub hiatu huiuſmodi ſpatium quoddam tectum erat ter-
tia parte minus, quàm hiatus, & locus isproſtas,uel parastas, ab ipſis antis dicebatur. Sed in oppoſito pa-
riete introrſus erant magni oeci, in quibus matres familiarum ſedebant lanificio operi incumbentes. Sed a
1110 dextra, & aſiniſtra proſtadis cubicula erant uiri, & uxoris, quæ thalami dicebantur, & ancillarum cubi-
cula, ne longius abeſſent ab imperio dominæ, quæ amphithalami, uel antithalami uocabantur. Sed circum
in porticibus periſtylij triclinia quotidiana erant, idſt loca, ubi ordinariè diſcumbebant, & cubicula, &
cellæ familiarium, & domeſticorum. Vniuerſa uerò pars hæc gynæconitis appellatur, quia mulierum ha-
bitationibus erat dicata, unde Græcorum ædificiorum commoditas, & dignitas maxime ſpectanda cernitur,
qui ædificium duas in partes diſtribuebant, nam pars una erat, in qua uiri ſine fœminarum interpellationibus
uer ſabantur, quam andronitiden a uiris nominabant: alteram uerò in qua congruerent mulieres lanificio,&
textrinæ operam dantes. Gynæcijs coniungebantur domus ampliores peristylijs, porticibusq́; ornatas,pro-
prias ianuas, ueſtibulaq́; egregia habentes, in quibus nihil deſiderabatur, quod ad magnificentiam pertine-
bat, non triclinia Cyzicena, non pinacothecæ, non exedræ, non bibliothecæ, non oeci quadrati, non ſpecta-
2220cularequirerepoterasſuisquæq́; locis diſpoſita,& certas cœli regiones ſpectantia. Quiduero dignius, ac re-
gium magis erat, quàm ita hoſpitibus, & peregrinis prouidiſſe, ut in hoſpitio nulli eſſe peregre uiderentur.
Vſque adeo ſecreta,& commoda hoſpitibus libertas parata erat, cum ſeparatæ domunculæ illis, & commo-
dæ inſtruerentur ? certe & delicatorum & opulentorum ſigna hæc erant. nolebant enim ipſi ab hoſpitibus
impediri, nolebant & ipſi hoſpites impedire, quare etiam a periſtylijs in hoſpitalia itinera faciebant, quæ me-
ſaulæ dicebantur, quod inter duas aulas, quæ quaſi atria erant, media ſint interpoſita, Latini ea uocant an-
dronas,nostri anditus dicunt. Expoſitis Græcorum ædificiorum partibus ad nomenclationes, & uocabula
rerum, quæ aliter a Latinis, aliter a Græcis ſumebantur, declaranda uenit Vitru. in qua re prudenter feciſſe
uidetur,cum dicat. Nec tamen ego,ut mutetur conſuetudo nominationum aut ſermonis, ideo hæc propoſui, ſed
ut ea non ſint ignota philologis, exponenda iudicaui. non uult enim de uerbis contendere, cum de re conſtat.
3330 omnia ferè ſunt facilia. illud tamen eſt animaduertendum, quod xystos neutro genere ſcribendum monet Phi
lander, uel testimonio quorundam ueterum codicum, diathyra autem repagula dicit eſſe lignea, quibus ar-
centur equi, & currus ab ædium ueſtibulis, forte nos diathyra raſtellos ante portas urbium uocare poſſe-
mus. De . Atlantibus uero, & Telamonibus inquit, ſe a Seruio habuiſſe,quod a Vitr. ignoratum animaduertit.
equis delectabantur ,equilia erant ab una parte, ab alia uerò ostiarij cellæ, & locus oſtiarij, uel ianitoris
pylorion dicitur. interim primo ianua occurrebat, deinde iter illud, quod ab alia parte, ideſt in fronte aliam
ianuam habebat, unde ſpatium itineris illius, quod inter duas ianuas interponebatur, tbyrorion, dicebatur, a
portis deſumpto uocabulo, & hic locus pro atrio, uel uestibulo erat, ab ſecundis ianuis poſt thyrorion, in-
troitus erat in periſtylion, quod a tribus partibus habebat porticus,ſed pro fronte, quæ ad meridiem uergebat,
erat hiatus, & apertio ſatis ampla ſecundis ianuis oppoſita, utrinque uerò in angulis pilas, & antas habens,
quæ magiſtram trabem tanquam fulcra ſustinebant. Sub hiatu huiuſmodi ſpatium quoddam tectum erat ter-
tia parte minus, quàm hiatus, & locus isproſtas,uel parastas, ab ipſis antis dicebatur. Sed in oppoſito pa-
riete introrſus erant magni oeci, in quibus matres familiarum ſedebant lanificio operi incumbentes. Sed a
1110 dextra, & aſiniſtra proſtadis cubicula erant uiri, & uxoris, quæ thalami dicebantur, & ancillarum cubi-
cula, ne longius abeſſent ab imperio dominæ, quæ amphithalami, uel antithalami uocabantur. Sed circum
in porticibus periſtylij triclinia quotidiana erant, idſt loca, ubi ordinariè diſcumbebant, & cubicula, &
cellæ familiarium, & domeſticorum. Vniuerſa uerò pars hæc gynæconitis appellatur, quia mulierum ha-
bitationibus erat dicata, unde Græcorum ædificiorum commoditas, & dignitas maxime ſpectanda cernitur,
qui ædificium duas in partes diſtribuebant, nam pars una erat, in qua uiri ſine fœminarum interpellationibus
uer ſabantur, quam andronitiden a uiris nominabant: alteram uerò in qua congruerent mulieres lanificio,&
textrinæ operam dantes. Gynæcijs coniungebantur domus ampliores peristylijs, porticibusq́; ornatas,pro-
prias ianuas, ueſtibulaq́; egregia habentes, in quibus nihil deſiderabatur, quod ad magnificentiam pertine-
bat, non triclinia Cyzicena, non pinacothecæ, non exedræ, non bibliothecæ, non oeci quadrati, non ſpecta-
2220cularequirerepoterasſuisquæq́; locis diſpoſita,& certas cœli regiones ſpectantia. Quiduero dignius, ac re-
gium magis erat, quàm ita hoſpitibus, & peregrinis prouidiſſe, ut in hoſpitio nulli eſſe peregre uiderentur.
Vſque adeo ſecreta,& commoda hoſpitibus libertas parata erat, cum ſeparatæ domunculæ illis, & commo-
dæ inſtruerentur ? certe & delicatorum & opulentorum ſigna hæc erant. nolebant enim ipſi ab hoſpitibus
impediri, nolebant & ipſi hoſpites impedire, quare etiam a periſtylijs in hoſpitalia itinera faciebant, quæ me-
ſaulæ dicebantur, quod inter duas aulas, quæ quaſi atria erant, media ſint interpoſita, Latini ea uocant an-
dronas,nostri anditus dicunt. Expoſitis Græcorum ædificiorum partibus ad nomenclationes, & uocabula
rerum, quæ aliter a Latinis, aliter a Græcis ſumebantur, declaranda uenit Vitru. in qua re prudenter feciſſe
uidetur,cum dicat. Nec tamen ego,ut mutetur conſuetudo nominationum aut ſermonis, ideo hæc propoſui, ſed
ut ea non ſint ignota philologis, exponenda iudicaui. non uult enim de uerbis contendere, cum de re conſtat.
3330 omnia ferè ſunt facilia. illud tamen eſt animaduertendum, quod xystos neutro genere ſcribendum monet Phi
lander, uel testimonio quorundam ueterum codicum, diathyra autem repagula dicit eſſe lignea, quibus ar-
centur equi, & currus ab ædium ueſtibulis, forte nos diathyra raſtellos ante portas urbium uocare poſſe-
mus. De . Atlantibus uero, & Telamonibus inquit, ſe a Seruio habuiſſe,quod a Vitr. ignoratum animaduertit.
De firmitate, & fundamentis ædificiorum. Cap. XI.
AEdificia, quæ plano pede inſtruuntur, ſi fundamenta eorum facta fuerint, ita uti in prio-
ribus libris de muro,& theatris a nobis eſt expoſitum, ad uetuſtatem ea erunt ſine du-
4440 bitatione firma, ſin autem hypogea concamerationesq́; inſtituentur, fundationes eo-
rum fieri debent craſsiores ,quàm quæ in ſuperioribus ædificijs ſtructuræ ſunt futuræ,
eorumq́; parietes, pilæ, columnæ,ad perpendiculum inferiorum medio collocentur, uti ſolido re-
ſpondeant. Nam ſi in pendentibus onera fuerint parietum, aut columnarum, non poterunt habere
perpetuam firmitatem.
ribus libris de muro,& theatris a nobis eſt expoſitum, ad uetuſtatem ea erunt ſine du-
4440 bitatione firma, ſin autem hypogea concamerationesq́; inſtituentur, fundationes eo-
rum fieri debent craſsiores ,quàm quæ in ſuperioribus ædificijs ſtructuræ ſunt futuræ,
eorumq́; parietes, pilæ, columnæ,ad perpendiculum inferiorum medio collocentur, uti ſolido re-
ſpondeant. Nam ſi in pendentibus onera fuerint parietum, aut columnarum, non poterunt habere
perpetuam firmitatem.
Quod ædificandum ſumimus firmitatem, utilitatem,&
uenuſtatem habere debet, ut dictum eſt uolumine
primo,id præceptum paßim a Vitr. obſeruatum uidimus, tum in primo cum de mœnibus collocandis ageret,
tum in tertio, cum de fundationibus, & columnis tam in locis ſolidis, quàm in congeſtitijs tractaret, tum etiam
in quinto cum theatrorum rationem exequeretur, ſempere nim habita ratione utilitatis, & uenuſtatis ad fir-
mitatem operum reſpexit, quod & in priuatorum ædificijs, etiam obſeruandum cenſet. cum ergo tractauerit
5550 de utilitate, & decore, reliquum eſt ut de firmitate agat. Quoniam uero in antiquorum ædificorum ruinis mul
ta ædium membra ſubterranea fuiſſe reperiuntur, eademq́; concamerata, & for nicis modo delumbata magni-
tudine ampla, & ornatu magnifica, ideo forte erit, quod deſideremus, qua ratione fundationes eorum fieri
debent, ut ſine dubitatione firma ſint. Ideo hoc loco de ijs rebus præcepta traduntur. Aedificia partes ha-
bent imas, & ſubterraneas, item & partes plano pede ſtructas, item & contignationes, quemadmodum
plano pede ædificia inſtituta fundentur, præallegatis locis declarauit. nunc de ſubterraneis, quæ hypogea no-
minat, & concameratis fundandis monet, fundamenta eorum ædificiorum craſſiora eſſe debere omnibus ædi-
ficiorum ſtructuris,quæ ſupra futuræ ſunt. Craſſiores certè omnes ſubſtructiones eſſe debent ſtructuris ſupe-
rioribus, ſed hæ quæhypogeorum ædificiorum fiunt,mira craſſitudine eſſe debent, quod in antiquis obſerua-
tum est, maxima enim onera ſustinent, & humiditatibus obnoxia ſunt, quare fund amentorum firmit ati pro-
6660
primo,id præceptum paßim a Vitr. obſeruatum uidimus, tum in primo cum de mœnibus collocandis ageret,
tum in tertio, cum de fundationibus, & columnis tam in locis ſolidis, quàm in congeſtitijs tractaret, tum etiam
in quinto cum theatrorum rationem exequeretur, ſempere nim habita ratione utilitatis, & uenuſtatis ad fir-
mitatem operum reſpexit, quod & in priuatorum ædificijs, etiam obſeruandum cenſet. cum ergo tractauerit
5550 de utilitate, & decore, reliquum eſt ut de firmitate agat. Quoniam uero in antiquorum ædificorum ruinis mul
ta ædium membra ſubterranea fuiſſe reperiuntur, eademq́; concamerata, & for nicis modo delumbata magni-
tudine ampla, & ornatu magnifica, ideo forte erit, quod deſideremus, qua ratione fundationes eorum fieri
debent, ut ſine dubitatione firma ſint. Ideo hoc loco de ijs rebus præcepta traduntur. Aedificia partes ha-
bent imas, & ſubterraneas, item & partes plano pede ſtructas, item & contignationes, quemadmodum
plano pede ædificia inſtituta fundentur, præallegatis locis declarauit. nunc de ſubterraneis, quæ hypogea no-
minat, & concameratis fundandis monet, fundamenta eorum ædificiorum craſſiora eſſe debere omnibus ædi-
ficiorum ſtructuris,quæ ſupra futuræ ſunt. Craſſiores certè omnes ſubſtructiones eſſe debent ſtructuris ſupe-
rioribus, ſed hæ quæhypogeorum ædificiorum fiunt,mira craſſitudine eſſe debent, quod in antiquis obſerua-
tum est, maxima enim onera ſustinent, & humiditatibus obnoxia ſunt, quare fund amentorum firmit ati pro-
6660