268236LIBER
calce, teſtis, &
quarta parte Tyburt ini ſaxi contuſi, in quæ laterculi pollicis craſſitudine, &
ſemipedali lon-
gitudine inſerebantur, ordine ſpicato, ut deſcriptio ostendit, & repertum eſt in ueterum monumentis. Ideo
Vitr. ea diligenter exigenda dicit, ut non habeant lacunas uel extantes tumulos, ideſt ut non ſint in uentrem
concreta, uel ſoſſiculas faciant, ſed ſint extenta, & ad regulam perfricata. huiuſmodi pauimentum ita fie-
bat, ne bumor, & aquæ liquor ad contignationem, uel coaxationem pertingerent. Supra uero contuſi mar-
moris, & arenæ cruſta calce permixta, quam loricam uocat Vitr. inducebatur, quæ opus ſpicatum tegebat.
Atque hæc ratio ad pauimenta ſub tecto in conignationibus struenda pertinent. Sub diuo autem alia cura
adbibebatur ob uitia, quæ ineſſe poterant, nam & contignationes modo humore creſcentes, modo ſiccitate de-
creſcentes, modo etiam pandationibus ſidentes, mo uentur, ex quo motu uitia fiunt, rimæq́; in pauimentis, &
1110 gelicidia, & pruinæ ipſis pauimentusis damnum inferunt, quibus uitijs medendum est, & primum illi uitio,
quod habent a contignationum motione ſuccurendum est, mox illi, quod a gelicidijs, & pruinis contrahere
ſolent. Directe igitur & tranſuerſe coaxandum eſt, ita ut duplex loricatio coaxationis habeatur, clauisq́;
utraque figenda eſt, ita enim plana, & ſolida fiet, mox ruderi nouo tertia pars teſtæ tuſæ admiſceatur, calcisq́;
duæ partes ad quinque mortarij mixtionibus præstent reſponſum. Mortaritum hoc loco pro rudere, & materia
ſumitur, non pro lacu, ubi rutro ſubigitur. unde Plinius inquit, neceſſarium ruderi nouo tertiam partem
teſtæ tuſæaddi, deinde rudus, in quo duæ quintæ calcis miſceantur. statuminatione facta rudus inducatur, idq́;
pinſum abſolutum, ne minus pede ſit craſſum poſtea nucleo inducto craſſo ſex digitos, ut monet Plinius, pa-
uimnentum & teſſera grandi circiter binum digitum cæſa ſtruatur. Digitus eſt ſextadecima pedis pars, ſicut
pollex duodecima, oportet aut pauimentum faſtigium, & tumorem quendam in medio habere, ut aquæ dila-
2220 bantur & non firmentur: habebit igitur pauimentum faſtigium in pedes denos digitos binos, ideſt ſeſquuncẽ
ideſt unciam cum dimidia, at que ita totum opus bene temperatum, & rectè fricatum cum fuerit ab omnibus
uitijs erit tutum. Si uero gelicidiorum damna euitare uoluerimus, ſic monet Vitr. eſſe faciendum; Vti inter
coagmẽta materies ab gelicidijs ne laboret. i. ne gelu offendat ligna, olei fæibus eretnmento olei, quotannis an
te hyemem ſaturetur; fraces dixit Vitr. quæ ſunt olearum carnes, & inde fæces. Craßities enim olei non per-
mittit aquæ humorem penetrare. Sed quia adhuc aliqui maiori diligentia student prouidere ne pruinæ, &
gelicidia offendant pauimenta, ut perpetuò durent: Sic monet eos Vitru. ut ait Palladius, tunc antequam
rudus ſiccetur bipedas tegulas, quæ per omnia latera candaliculos habeant digitales, iungemus ita, ut calce
uiua ex oleo temperata bipedarum canales, qui inter ſe connectendi ſunt, impleantur, & earum coniunctione
rudus omne cooperiatur; Ram ſiccata omnis materia unum corpus efficiet, & nullum tranſmittet humorem.
Cum autem fuerit hoc ita perſtratum, ſupra nucleus inducatur, & reſiſtens illud corium de quo ſupra, & uir-
3330 gis cædendo ſubigatur, ut ſolidetur: ſupra autem, ſiue ex teſſera grandi, ſiue exſpica testacea, quam Itali
piſcis ſpinam uulgo uocant, & nos ſupra eius formam aliter quam Philander delineauimus, faſtigijs uti dictũ
eſt, ideſt in pedibus denis digitos binos habentibus, habeas autem quo aqua deſluens aut in cisternas excipiatur,
aut in cloacas deriuetur. Subigendi autem pinſandi, & exæquandi ruderis, uel pauimenti modum noſtri or-
ſare dicunt. Accipiunt autem plumbum, aut ſilicem multi ponderis funibus alligant, trabuntq́; & retrabunt
ſupra pauimentum, arenam aſperam continuo, & aquam ſpargentes, & ita exæquatur pauimentum, quod
poſtea lini oleo perfundentes lucidiſſimum reddunt, humecto autem aere gaudent pauimenta, dum fiunt, &
in umbroſo, atque humido firmiora & integriora ſeruantur, & pauimentis nocua in primis ſunt, ut ait Al-
bertus ſolis infirmitas, & repentina exſiccatio, nam uelutireiteratis pluuijs denſatur in aruis tellus, ita, & paui-
menta abundè humectata unam, integramq́; in ſoliditatem ferruminantur. Quo uero in loco pauimenti
4440 ex fistulis tectorum imber cadens excipitur lapideam poſuiſſe oportet cruſtam per quam integram, & admo-
dum ſolidam, ne impetentium guttarum aſſidua, ut ita loquar, improbitate, refodiatur, atque uitietur.
gitudine inſerebantur, ordine ſpicato, ut deſcriptio ostendit, & repertum eſt in ueterum monumentis. Ideo
Vitr. ea diligenter exigenda dicit, ut non habeant lacunas uel extantes tumulos, ideſt ut non ſint in uentrem
concreta, uel ſoſſiculas faciant, ſed ſint extenta, & ad regulam perfricata. huiuſmodi pauimentum ita fie-
bat, ne bumor, & aquæ liquor ad contignationem, uel coaxationem pertingerent. Supra uero contuſi mar-
moris, & arenæ cruſta calce permixta, quam loricam uocat Vitr. inducebatur, quæ opus ſpicatum tegebat.
Atque hæc ratio ad pauimenta ſub tecto in conignationibus struenda pertinent. Sub diuo autem alia cura
adbibebatur ob uitia, quæ ineſſe poterant, nam & contignationes modo humore creſcentes, modo ſiccitate de-
creſcentes, modo etiam pandationibus ſidentes, mo uentur, ex quo motu uitia fiunt, rimæq́; in pauimentis, &
1110 gelicidia, & pruinæ ipſis pauimentusis damnum inferunt, quibus uitijs medendum est, & primum illi uitio,
quod habent a contignationum motione ſuccurendum est, mox illi, quod a gelicidijs, & pruinis contrahere
ſolent. Directe igitur & tranſuerſe coaxandum eſt, ita ut duplex loricatio coaxationis habeatur, clauisq́;
utraque figenda eſt, ita enim plana, & ſolida fiet, mox ruderi nouo tertia pars teſtæ tuſæ admiſceatur, calcisq́;
duæ partes ad quinque mortarij mixtionibus præstent reſponſum. Mortaritum hoc loco pro rudere, & materia
ſumitur, non pro lacu, ubi rutro ſubigitur. unde Plinius inquit, neceſſarium ruderi nouo tertiam partem
teſtæ tuſæaddi, deinde rudus, in quo duæ quintæ calcis miſceantur. statuminatione facta rudus inducatur, idq́;
pinſum abſolutum, ne minus pede ſit craſſum poſtea nucleo inducto craſſo ſex digitos, ut monet Plinius, pa-
uimnentum & teſſera grandi circiter binum digitum cæſa ſtruatur. Digitus eſt ſextadecima pedis pars, ſicut
pollex duodecima, oportet aut pauimentum faſtigium, & tumorem quendam in medio habere, ut aquæ dila-
2220 bantur & non firmentur: habebit igitur pauimentum faſtigium in pedes denos digitos binos, ideſt ſeſquuncẽ
ideſt unciam cum dimidia, at que ita totum opus bene temperatum, & rectè fricatum cum fuerit ab omnibus
uitijs erit tutum. Si uero gelicidiorum damna euitare uoluerimus, ſic monet Vitr. eſſe faciendum; Vti inter
coagmẽta materies ab gelicidijs ne laboret. i. ne gelu offendat ligna, olei fæibus eretnmento olei, quotannis an
te hyemem ſaturetur; fraces dixit Vitr. quæ ſunt olearum carnes, & inde fæces. Craßities enim olei non per-
mittit aquæ humorem penetrare. Sed quia adhuc aliqui maiori diligentia student prouidere ne pruinæ, &
gelicidia offendant pauimenta, ut perpetuò durent: Sic monet eos Vitru. ut ait Palladius, tunc antequam
rudus ſiccetur bipedas tegulas, quæ per omnia latera candaliculos habeant digitales, iungemus ita, ut calce
uiua ex oleo temperata bipedarum canales, qui inter ſe connectendi ſunt, impleantur, & earum coniunctione
rudus omne cooperiatur; Ram ſiccata omnis materia unum corpus efficiet, & nullum tranſmittet humorem.
Cum autem fuerit hoc ita perſtratum, ſupra nucleus inducatur, & reſiſtens illud corium de quo ſupra, & uir-
3330 gis cædendo ſubigatur, ut ſolidetur: ſupra autem, ſiue ex teſſera grandi, ſiue exſpica testacea, quam Itali
piſcis ſpinam uulgo uocant, & nos ſupra eius formam aliter quam Philander delineauimus, faſtigijs uti dictũ
eſt, ideſt in pedibus denis digitos binos habentibus, habeas autem quo aqua deſluens aut in cisternas excipiatur,
aut in cloacas deriuetur. Subigendi autem pinſandi, & exæquandi ruderis, uel pauimenti modum noſtri or-
ſare dicunt. Accipiunt autem plumbum, aut ſilicem multi ponderis funibus alligant, trabuntq́; & retrabunt
ſupra pauimentum, arenam aſperam continuo, & aquam ſpargentes, & ita exæquatur pauimentum, quod
poſtea lini oleo perfundentes lucidiſſimum reddunt, humecto autem aere gaudent pauimenta, dum fiunt, &
in umbroſo, atque humido firmiora & integriora ſeruantur, & pauimentis nocua in primis ſunt, ut ait Al-
bertus ſolis infirmitas, & repentina exſiccatio, nam uelutireiteratis pluuijs denſatur in aruis tellus, ita, & paui-
menta abundè humectata unam, integramq́; in ſoliditatem ferruminantur. Quo uero in loco pauimenti
4440 ex fistulis tectorum imber cadens excipitur lapideam poſuiſſe oportet cruſtam per quam integram, & admo-
dum ſolidam, ne impetentium guttarum aſſidua, ut ita loquar, improbitate, refodiatur, atque uitietur.
De maceratione calcis adalbaria opera, & tectoria per-
ficienda. cap. II
ficienda. cap. II
Vm a pauimentorum cura diſceſſum uerit, tunc de albarijs operibus eſt explicandum.
Id
autem erit rectè ſi glebæ calcis optimè ante multo tempore quàm opus fucric macerabun
tur, uti ſi qua gleba parum ſuerit in fornace cocta in maceratione diuturna liquore defer-
5550 uere coacta, uno tenore concoquatur. Nanque cum non penitus macerata, ſed recens
ſumitur, cum fuerit inducta habens latentes crudos calculos puſtulas emittit, qui calculi in opere
uno tenore cum permacerantur, diſſoluunt, & diſsipant tectorij politiones. Cum autem habita erit
ratio macerationis, & id curioſius opere præparatum erit, ſumatur aſcia, & quemadmodum materia
dolatur, ſic calx in lacu macerata aſcietur, ſi ad aſciam offenderint calculi, non erit temperata: cumq;
ſiccum, & purum ferrum educetur indicabit eam euanidam, & ſiticuloſam, cum uero pinguis ſuerit,
& rectè macerata, circa id ferramentum uti glutinum hærens omni ratione probabit ſe eſſe temperatá.
Tunc autem machinis comparatis, camerarum diſpoſitiones in conclauibus expediãtur, niſi lacuna-
ribus ea fuerint ornata.
autem erit rectè ſi glebæ calcis optimè ante multo tempore quàm opus fucric macerabun
tur, uti ſi qua gleba parum ſuerit in fornace cocta in maceratione diuturna liquore defer-
5550 uere coacta, uno tenore concoquatur. Nanque cum non penitus macerata, ſed recens
ſumitur, cum fuerit inducta habens latentes crudos calculos puſtulas emittit, qui calculi in opere
uno tenore cum permacerantur, diſſoluunt, & diſsipant tectorij politiones. Cum autem habita erit
ratio macerationis, & id curioſius opere præparatum erit, ſumatur aſcia, & quemadmodum materia
dolatur, ſic calx in lacu macerata aſcietur, ſi ad aſciam offenderint calculi, non erit temperata: cumq;
ſiccum, & purum ferrum educetur indicabit eam euanidam, & ſiticuloſam, cum uero pinguis ſuerit,
& rectè macerata, circa id ferramentum uti glutinum hærens omni ratione probabit ſe eſſe temperatá.
Tunc autem machinis comparatis, camerarum diſpoſitiones in conclauibus expediãtur, niſi lacuna-
ribus ea fuerint ornata.