6129PRIMVS.
ptis, custoditisq́;
. &
infra.
Sed coloniarum alia neceßitudo eſt.
Non enim ueniunt extrinſecus in ciuita-
tem, nec ſuis radicibus nituntur, ſed ex ciuitate quaſi propagatæ ſunt, & iura inſtitutaq́; omnia Po. Ro.
non ſui arbitrij habent. quæ tamen conditio cum ſit magis obnoxia, & minus libera, potior tamen & præsta
bilior exiſtimatur propter amplitudinem maieſtatemq́; Po. Ro. cuius istæ coloniæ quaſi effigies paruæ, ſimula-
craq́; eſſe quædam uidentur, & ſimul quia obſcura, obliterataq́; ſunt municipiorum iura, quibus uti iam per
ignorantiam non queunt. bæc Gellius. Nos ad rem. Eligendus igitur eſt locus quàm ſaluberrimus in mœnibus
collocandis. Quiuerò loci ſalubres habeantur, & qui obſint ſanitati, iam dictum eſt lucide, & copioſe,
Audiendi autem ſunt, & qui de agrorum culturaſcripſere, nam & Palladius, & Columella, & M. Varro
de electione ſalubrium locorum copioſe dixerunt. Sed hæc eleganter præcipue M. Varro explicat libro pri-
1110 mo de re rustica: Quare inquit ſi ſalubritas non eſt, cultura non aliud eſt, quàm alea domini uitæ, ac rei fa-
miliaris. Hoc uerò diminuitur ſcientia, ita enim ſalubritas, quæ ducitur è cœlo, ac terra, non eſt in noſtra
potestate, ſed in naturæ, ut tamen multum ſit in nobis, quod grauiora quæ ſunt, leuiora diligentia face-
repoßimus, etenim ſi propter t erram aquam odoremur, quam aliquo loco eructat, peſtilentior eſt fundus,
aut propter cœliregionem aer calidior ſit, aut uentus non bonus flet: hæc uitia emendari ſolent domini ſcien-
tia, ac ſumptu, quod permagni intereſt ubi ſint poſitæ uillæ, quanta ſint, quo ſpectent, portici-
bus, oſtijs, ac feneſtris. An non ille Hyppocrates medicus in magna peſtilentia non unum agrum, ſed multa
oppida ſcientia ſanauit? Sed quid ego illum uoco ad teſtimonium? Non hic Varro noster cum Corcyræ eſſet
exercitus, ac claßis & onmes domus repletæ eſſent ægrotis ac funeribus, immiſſo feneſtris nouis Aquilone, &
obſtructis peſtilentibus, ianuaq́; permutata, cæteraq́; eius generis diligentia ſuos comites, ac familiam inco-
2220 lumes reduxit?
tem, nec ſuis radicibus nituntur, ſed ex ciuitate quaſi propagatæ ſunt, & iura inſtitutaq́; omnia Po. Ro.
non ſui arbitrij habent. quæ tamen conditio cum ſit magis obnoxia, & minus libera, potior tamen & præsta
bilior exiſtimatur propter amplitudinem maieſtatemq́; Po. Ro. cuius istæ coloniæ quaſi effigies paruæ, ſimula-
craq́; eſſe quædam uidentur, & ſimul quia obſcura, obliterataq́; ſunt municipiorum iura, quibus uti iam per
ignorantiam non queunt. bæc Gellius. Nos ad rem. Eligendus igitur eſt locus quàm ſaluberrimus in mœnibus
collocandis. Quiuerò loci ſalubres habeantur, & qui obſint ſanitati, iam dictum eſt lucide, & copioſe,
Audiendi autem ſunt, & qui de agrorum culturaſcripſere, nam & Palladius, & Columella, & M. Varro
de electione ſalubrium locorum copioſe dixerunt. Sed hæc eleganter præcipue M. Varro explicat libro pri-
1110 mo de re rustica: Quare inquit ſi ſalubritas non eſt, cultura non aliud eſt, quàm alea domini uitæ, ac rei fa-
miliaris. Hoc uerò diminuitur ſcientia, ita enim ſalubritas, quæ ducitur è cœlo, ac terra, non eſt in noſtra
potestate, ſed in naturæ, ut tamen multum ſit in nobis, quod grauiora quæ ſunt, leuiora diligentia face-
repoßimus, etenim ſi propter t erram aquam odoremur, quam aliquo loco eructat, peſtilentior eſt fundus,
aut propter cœliregionem aer calidior ſit, aut uentus non bonus flet: hæc uitia emendari ſolent domini ſcien-
tia, ac ſumptu, quod permagni intereſt ubi ſint poſitæ uillæ, quanta ſint, quo ſpectent, portici-
bus, oſtijs, ac feneſtris. An non ille Hyppocrates medicus in magna peſtilentia non unum agrum, ſed multa
oppida ſcientia ſanauit? Sed quid ego illum uoco ad teſtimonium? Non hic Varro noster cum Corcyræ eſſet
exercitus, ac claßis & onmes domus repletæ eſſent ægrotis ac funeribus, immiſſo feneſtris nouis Aquilone, &
obſtructis peſtilentibus, ianuaq́; permutata, cæteraq́; eius generis diligentia ſuos comites, ac familiam inco-
2220 lumes reduxit?
De fundamentis murorum & turrium. # Cap. V.
CVm ergo hisrationibus crit ſalubritatis mœnium collocandorum explicatio, regionesq́;
electæ fuerint fructibus ad alendam ciuitatem copioſæ & uiarum munitiones, aut oppor
tunitates fluminum, ſeu per portus marinæ ſubuectiones habuerint ad mœnia comporta
tiones expeditas, tunc turrium, murorumq́; fundamenta ſic ſunt facienda.
electæ fuerint fructibus ad alendam ciuitatem copioſæ & uiarum munitiones, aut oppor
tunitates fluminum, ſeu per portus marinæ ſubuectiones habuerint ad mœnia comporta
tiones expeditas, tunc turrium, murorumq́; fundamenta ſic ſunt facienda.
A regione ad aream tranſit Vitr.
Nam principium unum est electio regionis, &
loci ſaluberrimi:
Alte-
rum eſt mœnium certo, & determinato ſitu collocatio. Expedita iam prima parte, in qua quid natura, quid
3330 ars, quid utraque regionibus afferat copioſe explicauimus; ſupereſt altera, quæ ad areas, & mœnia circum-
ſcribenda ſpectat: In qua quidem re multarum gentium externarum conſuetudo merito damnanda cenſetur,
quæ uel inter amplißimas ſolitudines, & ſterilißimas habitantes, uel aſperrimos & inaceßibiles montes tan-
quàm arces incolentes,interim ſeſyluis denſiſsimis abdẽtes,uel profundis paludibus ſe quaſi immergentes,tutas
ſe putant ab omni ni & timore. quemadmodum apud C æſarem,& alibi legitur de Gallis,Germanis, Hibernis,
Britannisq́; nationibus. non enim laudo ego ſaltem huiuſmodi ſecuritatem, nec mihi uidetur inopiam eſſe quæ-
rendam, ut inuidiam fugiamus, nec minus uel per ſomnium expoſcerem poeticum orbem, aut delitiarum hor
tum, ubi lacte riunli, melle quercus, ambroſia cœli fluunt, quoniam humanæ neceſſitati pauca poſſunt ſatiſ-
facere: illa uerò deſiderari potius quàm baberi ſolent. Mœnia igitur loco ſalubri & commodo ſunt collocan
4440 da. Hæc fundamentis, muris, turribus, portis, diſtributa intelliguntur. De ſingulis hoc loco agit Vitr. Fun
dationum conſideratio his rebus abſoluitur, ſoli naturæ, areæ circumſcriptione, rerum diſtributione. At
quemadmodum non negauerim fundamentum eſſe maxime neceſſarium, in omni fabrica, ita non ſemper ab
hominibus id quærendum cenſeo, cum ſæpe natura ipſa duriſſimas cotes, immania ſaxa, tanquàm arcium
fundamenta ſubſternat: quibus in locis nulla opera, nullæmanus requirendæ ſunt. Quod igitur ad hominum
laborem pertinet, ſoli natura quàmprimum fundationi apta conſideranda eſt: Solum ipſum multis corijs ac
(ut dicam) multis corticibus or dinauit natura, nam & groſſiori ſabulo, uel minuta quadam arenaſternitur,
interim glarea, quandoque certa, uel argilla, non nun nunquàm topho uel cæute, atque alia parte ima cernatur. Quare
dam rerun diuiditur, ita ut proprietas una in ſuperficie,alia ſub cute, atque alia parte ima cernatur. Quare
diligenter conſiderandum eſt, qua ſoli proprietate fundamenta iaciantur. Sed in primis idſemper arte laboran-
tendum, μt quàm ſolidiſſimis locis ſubſtructiones fiant: quod ſi naturaid nobis minime præstat, arte laboran-
5550 dum eſt, ut quàm ereberrimis palis, fistucationibus adactis ſolum muniamus, excauationibus crebris ſoli na-
tura pertentetur, duoq́; præcipua ex cauatione commoda recipimus, alterum quod aqua, quæ ualde neceſſa
ria eſt fabricantibus, tanquàm ex puteis è foſsis hauritur, alterum quòd inditia terreni ſoliapta dignoſcimus.
Cæterum & ſine cauationibus argumentaſoliditatis plurima ſumimus. Nam ſi herbæ, quæ humidis locisnaſ
cuntur, frequenter alicubi reperiatur, certò ſcire poſſumus ibi eſſe lutum, & cænoſum fundamentum: contra
uerò ſi arbores in ſiccis regionibus creſcentes uideris, ibierit fabricandum. item ſi acuta & dura ſaxa in re-
gione reperis, tunc ſcire poteris non eſſe tibi multum laborandum in ſolida proprietate quærenda. Scaturien
tes fontes, ſonitusq́; terræob grauium rerum caſum, motumq́; uitare ealoca tibi docebunt, in quibus bu-
iuſmodi erunt inditia, inter glareas ob earum raritatem aqua decurrens ſubstructiones infirmat. Quærenda
igitur ſoliditazs eſt, ubifundandum eſt: hinc Vitr. inquit.
6660rum eſt mœnium certo, & determinato ſitu collocatio. Expedita iam prima parte, in qua quid natura, quid
3330 ars, quid utraque regionibus afferat copioſe explicauimus; ſupereſt altera, quæ ad areas, & mœnia circum-
ſcribenda ſpectat: In qua quidem re multarum gentium externarum conſuetudo merito damnanda cenſetur,
quæ uel inter amplißimas ſolitudines, & ſterilißimas habitantes, uel aſperrimos & inaceßibiles montes tan-
quàm arces incolentes,interim ſeſyluis denſiſsimis abdẽtes,uel profundis paludibus ſe quaſi immergentes,tutas
ſe putant ab omni ni & timore. quemadmodum apud C æſarem,& alibi legitur de Gallis,Germanis, Hibernis,
Britannisq́; nationibus. non enim laudo ego ſaltem huiuſmodi ſecuritatem, nec mihi uidetur inopiam eſſe quæ-
rendam, ut inuidiam fugiamus, nec minus uel per ſomnium expoſcerem poeticum orbem, aut delitiarum hor
tum, ubi lacte riunli, melle quercus, ambroſia cœli fluunt, quoniam humanæ neceſſitati pauca poſſunt ſatiſ-
facere: illa uerò deſiderari potius quàm baberi ſolent. Mœnia igitur loco ſalubri & commodo ſunt collocan
4440 da. Hæc fundamentis, muris, turribus, portis, diſtributa intelliguntur. De ſingulis hoc loco agit Vitr. Fun
dationum conſideratio his rebus abſoluitur, ſoli naturæ, areæ circumſcriptione, rerum diſtributione. At
quemadmodum non negauerim fundamentum eſſe maxime neceſſarium, in omni fabrica, ita non ſemper ab
hominibus id quærendum cenſeo, cum ſæpe natura ipſa duriſſimas cotes, immania ſaxa, tanquàm arcium
fundamenta ſubſternat: quibus in locis nulla opera, nullæmanus requirendæ ſunt. Quod igitur ad hominum
laborem pertinet, ſoli natura quàmprimum fundationi apta conſideranda eſt: Solum ipſum multis corijs ac
(ut dicam) multis corticibus or dinauit natura, nam & groſſiori ſabulo, uel minuta quadam arenaſternitur,
interim glarea, quandoque certa, uel argilla, non nun nunquàm topho uel cæute, atque alia parte ima cernatur. Quare
dam rerun diuiditur, ita ut proprietas una in ſuperficie,alia ſub cute, atque alia parte ima cernatur. Quare
diligenter conſiderandum eſt, qua ſoli proprietate fundamenta iaciantur. Sed in primis idſemper arte laboran-
tendum, μt quàm ſolidiſſimis locis ſubſtructiones fiant: quod ſi naturaid nobis minime præstat, arte laboran-
5550 dum eſt, ut quàm ereberrimis palis, fistucationibus adactis ſolum muniamus, excauationibus crebris ſoli na-
tura pertentetur, duoq́; præcipua ex cauatione commoda recipimus, alterum quod aqua, quæ ualde neceſſa
ria eſt fabricantibus, tanquàm ex puteis è foſsis hauritur, alterum quòd inditia terreni ſoliapta dignoſcimus.
Cæterum & ſine cauationibus argumentaſoliditatis plurima ſumimus. Nam ſi herbæ, quæ humidis locisnaſ
cuntur, frequenter alicubi reperiatur, certò ſcire poſſumus ibi eſſe lutum, & cænoſum fundamentum: contra
uerò ſi arbores in ſiccis regionibus creſcentes uideris, ibierit fabricandum. item ſi acuta & dura ſaxa in re-
gione reperis, tunc ſcire poteris non eſſe tibi multum laborandum in ſolida proprietate quærenda. Scaturien
tes fontes, ſonitusq́; terræob grauium rerum caſum, motumq́; uitare ealoca tibi docebunt, in quibus bu-
iuſmodi erunt inditia, inter glareas ob earum raritatem aqua decurrens ſubstructiones infirmat. Quærenda
igitur ſoliditazs eſt, ubifundandum eſt: hinc Vitr. inquit.