9058LIBER
coerceri poſſit.
Contra uero ſiccum quod est, ſu.
is continet partes, ſibiq́;
propria finitione cohærens, nequa-
quam est diſſipabilc. Tenue græce leptomeres dicitur, & eſt quod facile in ſubtiles, & tenues partes commi-
nui potest . Sed & in ſiccis, & liquentibus tenue inuenitur. inſiccis enim tenuißimum ſignificat puluerem,
ſed in liquentibus, quod facile diffunditur, & quod continet ipſum corpus, quam citiſſime replet, hoc ab hu-
mido neceſſe est fieri. dixi humidum quia fluens eſt, alieno contineri termino, fluereq́; ad omnes partes am-
bientis corporis, & propterea eas omnino replere. hoc & ſubtile, tenueq́; facit. imbuit enim, & quodlibet,
quamuis minimum, circunſtantis corporis ſubintrat, quare ad humidum deducitur. Cæterum tenue illud,
quod in ſiccis conſideratur animaduertendum eſt translatione quadam ita nominare, nam ad ipſum igneum,
aereum, uſtum, amarum, acre, perlucidum refertur, quæ caliditatem quandam potius ſapiunt. Tenue au-
1110 tem humidum eſt aqua uitæ, oleum terebintinæ, & huiuſmodi. Craſſum dicitur pachimeres, 'hoc a ſicco pro-
uenit, ſicci enim partes non facile comminuuntur, unde ad craſſum terrea, lapidoſa, arenoſa, referuntur.
Lubrica ab humidis oriuntur. humidum enim quod aliquid perpetitur permixtione terreni ſubtilis unctuoſum
fit, inde fluxile, & lubricum, quia tenue illvd terreum, quod illi ineſt, humidi part es non ſinit diſiungi , quod in
oleo cernitur. Lubrico aridum reſpondet. Amittit enim humens unctuoſum frigore partes condenſante. Mol-
le eſt humoris, durum ſiccieffectus, eſt enim molle quod cedit noſtræ carni, & durum cui cedit nostra caro.
Mollium e genere ſunt tenera , carnoſa , ſuccoſa, fungoſa, mucoſa, pinguia, flexilia, lenta: Durorum lapido-
ſa , lignea, firma, ſolida, arida, friabilia, rigida, oſſea, fractu contumacia. Molle igitur est humoris effe-
ctus, tangentiq́; cedit, ſed in ſe ſidendo, non enim uelut aqua dißipatur, & ambit quod tangit ipſam, ſed infra
ſui continentiam cedit, durum uero tactioni reſistit, cum a ſicco proueniat, ſiccum enim ſuas coarctat partes,
2220 terminatq́; quantum poteſt ſolidißime. Aſperum quoque & alterum ab humore, alterum a ſiccitate
prouenit. nam ſiccitas in ſuperficie cum ſit inæquales rerum partes efficit, quemadmodum humor æquales.
Cæterum aſperum non ſolum tactu est inæquali, ſed etiam cum gustatione percipitur, inæqualiter partes con-
trahit exſiccatq́; , quod igitur foris eſt aſperum partes habet inæquales cuiuſmodi ſunt ſpinoſa, hirſuta, hama-
ta, nodoſa, lanugine, uel pilis obducta. Quod uero molle est, ſeu lene uel politum enode est, ſpinis caret, ſi-
biq́; ſimile, & æquale foris, & intus eſt. Hæ igitur qualitates omnes ab illis profectæ initijs res diuerſo modo
immutare ſolent, quædam enim cum adſunt neque qualitatem, nec magnitudinem, nec figuram immutant,
ſed ſitus, & collocatio partium tantum mutatur . Quædam figuram, & magnitudinem immutant. Prioris
generis est lenitudo, & rigiditas. Lenturm Græcè gliſchron dicitur inſolidis eſt, & in humidis lenitudo. In ſo-
lidis quidem quod fractu eſt contumax, quod fit cum humor multus terreas partes agglutinat, ut in ſparto, ſa-
3330 lice, viminibus, corijs, & ligamentis. In humidis uero quicquiod ægre diſſoluitur, adhæretq́; , ſeu quod
dum trahitur, ſubſequitur trahentem, & continuitatem diu ſeruat, non abruptum, non interciſum, cuiuſmo-
di est glutinum, mel, pituita, & huiuſmodi pinguia, gummoſa, tenacia, ſibi dum fluunt continua. Rigiditas
est uis, quæ flecti, & curuari non poteſt, ut in lapide. Flexio autem, est rei motio in concauum, eademrei
ſeruata longitudine, Lenta igitur ſunt quorum longitudo ex rectitudine in curuitatem, & circuli ambitum
mutari poteſt. Sed animaduertendum est, quod nonnullæ res directæ fiunt, redeuntq́; ex ſe cum ab aliquo fle-
ctuntur, alioquin per ſe non flecterentur, ut gladius. nonnullæ ad rectitudinem niſi externa ui non deducun-
tur, & ſuapte ui flectuntur. Sunt & aliquæ, quæ utrunq; eſſiciunt. quæ igitur curua cum ſint ex ſe quoque ſi
dirigantur, redenunt ad flexum, & adducuntur, ea parte, qua flectuntur, tenacem humorem, ac denſum habent,
altera uero parte rarior eſt humor aereus potiusquã aqueus, uiſcum tamen, & tenacitatem quandam habẽt: quæ
uero directa ſunt, & post flexum ſua ui diriguntur, ſubtili humore, & uiſcoſo aliquantum mouentur in lon-
4440 gitudine, ſed ubi craſſa uiſcoſitas inest, ibitenacitas, & tractio quædam inest, & quia tenax eſt, & lenta,
diſtendiq́; poteſt, ideo cum in alterum latus flectitur, non frangitur, & quia craſſa est, & trahens, ideo cum
remittitur, redit ut prius. # In altero autem conuexo latere cum ui incuruatur, & concauum comprimitur,
ſubtilior, & tenuior humiditas, quæ potius aeris est, quam aquæ, in ea parte comprimitur, quo fit ut remiſ-
ſa ui ſua ſponte dirigantur, nam uiſcoſum quod est in parte conuexa trahit, & tenue quod est in parte curua
remittit, expellitq; partes tenacioresm, cogitq́; res dirigi. hinc fit ut enſes, qui flexi restant, inepti ſint, quia
ferrum non est a lentore expurgatum. Lentor enim & uiſcoſitas inepta ſunt ad incidendum, Hinc arcus ba-
liſtarum aut cornei fiunt, aut ex nobilibus lignis, quæ ob ſubtilem humorem redeunt in priorem ſitum. Lenta
igitur ab aqua, idest humore craßiora, tenera ab aere, id eſt ab humido ſubtiliore. Dura a terra, idest a ſic-
citate. fragilia ab igne proueniunt. Fractio autem est diuiſio in magnas partes, & hoc differt a comminu-
5550 tione, quod comminutio eſt ſeparatio in partes plurimas, uel minimas, uel plures duabus, lignum quod lentum
eſt, nullo modo comminuitur, frangi tamen poteſt, glacies, & lapides comminuntur, & franguntar, lateres
comminuuntur, & non franguntur . nulla uero ratione frangitur, aut comminuitur, niſi ſiccum coactcum, quæ
igitur coacta ſunt eo modo, ut multos meatus habeant alternos, directosq́; , qui per omnes corporis dimenſio-
nes meent, ſeq́; ubiq; ſecent, comminui facile poſſunt. quæ uero multos meatus habent, ſed non alternos fra-
gilia ſunt. quæ uero utroque modo meatus habent. Sed qui eos qui maiores ſunt, multos & non alternos, ea
& comminui, & frangi apta ſunt. Atque hæc pro Vitr. fortaſſe multa. Placet autem & de calce ea addu-
cere, quæ D. Auguſtinus affert libro uigeſimoprimo de Ciuitate Dei cap. quarto. # Intueamur etiam miracu-
lum calcis, excepto eo, de quo iam ſatis diximus, quod igne candeſcat, quo alia tætra redduntur, etiam occul-
tiſſime ab igne ignem concipit. Cumq́; iam gleba tangentibus frigida ſit , ignem tam latenter ſeruat, ut nulli
6660
quam est diſſipabilc. Tenue græce leptomeres dicitur, & eſt quod facile in ſubtiles, & tenues partes commi-
nui potest . Sed & in ſiccis, & liquentibus tenue inuenitur. inſiccis enim tenuißimum ſignificat puluerem,
ſed in liquentibus, quod facile diffunditur, & quod continet ipſum corpus, quam citiſſime replet, hoc ab hu-
mido neceſſe est fieri. dixi humidum quia fluens eſt, alieno contineri termino, fluereq́; ad omnes partes am-
bientis corporis, & propterea eas omnino replere. hoc & ſubtile, tenueq́; facit. imbuit enim, & quodlibet,
quamuis minimum, circunſtantis corporis ſubintrat, quare ad humidum deducitur. Cæterum tenue illud,
quod in ſiccis conſideratur animaduertendum eſt translatione quadam ita nominare, nam ad ipſum igneum,
aereum, uſtum, amarum, acre, perlucidum refertur, quæ caliditatem quandam potius ſapiunt. Tenue au-
1110 tem humidum eſt aqua uitæ, oleum terebintinæ, & huiuſmodi. Craſſum dicitur pachimeres, 'hoc a ſicco pro-
uenit, ſicci enim partes non facile comminuuntur, unde ad craſſum terrea, lapidoſa, arenoſa, referuntur.
Lubrica ab humidis oriuntur. humidum enim quod aliquid perpetitur permixtione terreni ſubtilis unctuoſum
fit, inde fluxile, & lubricum, quia tenue illvd terreum, quod illi ineſt, humidi part es non ſinit diſiungi , quod in
oleo cernitur. Lubrico aridum reſpondet. Amittit enim humens unctuoſum frigore partes condenſante. Mol-
le eſt humoris, durum ſiccieffectus, eſt enim molle quod cedit noſtræ carni, & durum cui cedit nostra caro.
Mollium e genere ſunt tenera , carnoſa , ſuccoſa, fungoſa, mucoſa, pinguia, flexilia, lenta: Durorum lapido-
ſa , lignea, firma, ſolida, arida, friabilia, rigida, oſſea, fractu contumacia. Molle igitur est humoris effe-
ctus, tangentiq́; cedit, ſed in ſe ſidendo, non enim uelut aqua dißipatur, & ambit quod tangit ipſam, ſed infra
ſui continentiam cedit, durum uero tactioni reſistit, cum a ſicco proueniat, ſiccum enim ſuas coarctat partes,
2220 terminatq́; quantum poteſt ſolidißime. Aſperum quoque & alterum ab humore, alterum a ſiccitate
prouenit. nam ſiccitas in ſuperficie cum ſit inæquales rerum partes efficit, quemadmodum humor æquales.
Cæterum aſperum non ſolum tactu est inæquali, ſed etiam cum gustatione percipitur, inæqualiter partes con-
trahit exſiccatq́; , quod igitur foris eſt aſperum partes habet inæquales cuiuſmodi ſunt ſpinoſa, hirſuta, hama-
ta, nodoſa, lanugine, uel pilis obducta. Quod uero molle est, ſeu lene uel politum enode est, ſpinis caret, ſi-
biq́; ſimile, & æquale foris, & intus eſt. Hæ igitur qualitates omnes ab illis profectæ initijs res diuerſo modo
immutare ſolent, quædam enim cum adſunt neque qualitatem, nec magnitudinem, nec figuram immutant,
ſed ſitus, & collocatio partium tantum mutatur . Quædam figuram, & magnitudinem immutant. Prioris
generis est lenitudo, & rigiditas. Lenturm Græcè gliſchron dicitur inſolidis eſt, & in humidis lenitudo. In ſo-
lidis quidem quod fractu eſt contumax, quod fit cum humor multus terreas partes agglutinat, ut in ſparto, ſa-
3330 lice, viminibus, corijs, & ligamentis. In humidis uero quicquiod ægre diſſoluitur, adhæretq́; , ſeu quod
dum trahitur, ſubſequitur trahentem, & continuitatem diu ſeruat, non abruptum, non interciſum, cuiuſmo-
di est glutinum, mel, pituita, & huiuſmodi pinguia, gummoſa, tenacia, ſibi dum fluunt continua. Rigiditas
est uis, quæ flecti, & curuari non poteſt, ut in lapide. Flexio autem, est rei motio in concauum, eademrei
ſeruata longitudine, Lenta igitur ſunt quorum longitudo ex rectitudine in curuitatem, & circuli ambitum
mutari poteſt. Sed animaduertendum est, quod nonnullæ res directæ fiunt, redeuntq́; ex ſe cum ab aliquo fle-
ctuntur, alioquin per ſe non flecterentur, ut gladius. nonnullæ ad rectitudinem niſi externa ui non deducun-
tur, & ſuapte ui flectuntur. Sunt & aliquæ, quæ utrunq; eſſiciunt. quæ igitur curua cum ſint ex ſe quoque ſi
dirigantur, redenunt ad flexum, & adducuntur, ea parte, qua flectuntur, tenacem humorem, ac denſum habent,
altera uero parte rarior eſt humor aereus potiusquã aqueus, uiſcum tamen, & tenacitatem quandam habẽt: quæ
uero directa ſunt, & post flexum ſua ui diriguntur, ſubtili humore, & uiſcoſo aliquantum mouentur in lon-
4440 gitudine, ſed ubi craſſa uiſcoſitas inest, ibitenacitas, & tractio quædam inest, & quia tenax eſt, & lenta,
diſtendiq́; poteſt, ideo cum in alterum latus flectitur, non frangitur, & quia craſſa est, & trahens, ideo cum
remittitur, redit ut prius. # In altero autem conuexo latere cum ui incuruatur, & concauum comprimitur,
ſubtilior, & tenuior humiditas, quæ potius aeris est, quam aquæ, in ea parte comprimitur, quo fit ut remiſ-
ſa ui ſua ſponte dirigantur, nam uiſcoſum quod est in parte conuexa trahit, & tenue quod est in parte curua
remittit, expellitq; partes tenacioresm, cogitq́; res dirigi. hinc fit ut enſes, qui flexi restant, inepti ſint, quia
ferrum non est a lentore expurgatum. Lentor enim & uiſcoſitas inepta ſunt ad incidendum, Hinc arcus ba-
liſtarum aut cornei fiunt, aut ex nobilibus lignis, quæ ob ſubtilem humorem redeunt in priorem ſitum. Lenta
igitur ab aqua, idest humore craßiora, tenera ab aere, id eſt ab humido ſubtiliore. Dura a terra, idest a ſic-
citate. fragilia ab igne proueniunt. Fractio autem est diuiſio in magnas partes, & hoc differt a comminu-
5550 tione, quod comminutio eſt ſeparatio in partes plurimas, uel minimas, uel plures duabus, lignum quod lentum
eſt, nullo modo comminuitur, frangi tamen poteſt, glacies, & lapides comminuntur, & franguntar, lateres
comminuuntur, & non franguntur . nulla uero ratione frangitur, aut comminuitur, niſi ſiccum coactcum, quæ
igitur coacta ſunt eo modo, ut multos meatus habeant alternos, directosq́; , qui per omnes corporis dimenſio-
nes meent, ſeq́; ubiq; ſecent, comminui facile poſſunt. quæ uero multos meatus habent, ſed non alternos fra-
gilia ſunt. quæ uero utroque modo meatus habent. Sed qui eos qui maiores ſunt, multos & non alternos, ea
& comminui, & frangi apta ſunt. Atque hæc pro Vitr. fortaſſe multa. Placet autem & de calce ea addu-
cere, quæ D. Auguſtinus affert libro uigeſimoprimo de Ciuitate Dei cap. quarto. # Intueamur etiam miracu-
lum calcis, excepto eo, de quo iam ſatis diximus, quod igne candeſcat, quo alia tætra redduntur, etiam occul-
tiſſime ab igne ignem concipit. Cumq́; iam gleba tangentibus frigida ſit , ignem tam latenter ſeruat, ut nulli
6660