8048LIBER
HOmines, ueteri more, ut ferę in ſyluis,&
ſpeluncis,&
nemoribus naſcebantur, ciboq́;
agre-
ſti ueſcendo, uitam exigebant; interea quodam in loco ab tempeſtaribus, & uentis den-
ſæ crebritatibus arbores agitatæ,& inter ſe terentes ramos ignem excitauerunt,ex eo flã-
ma uehementi perterriti, qui circa eum locum fuerunt, ſunt fugati,poſtea re quieta pro-
1110 pius accedentes, cum animaduertiſſent commoditatem magnam eſſe corporibus, ad ignis teporem li-
gna adijcientes, & eum conſeruantes alios adducebant, & nutu monſtrantes oſtendebant quas habe-
rent ex eo utilitates. in eo hominum congreſſu cum profundebantur aliter e ſpiritu uoces, quotidiana
conſuetudine uocabula, ut obtigerant, conſtituerunt: deinde ſignificando res ſæpius in uſu ex euen-
tu fari fortuito cœperunt,& ita ſermones inter ſe proereauerunt. Ergo cum propter ignis inuentio-
nem conuentus initio apud homines, & concilium, & conuictus eſſet natus, & in unum locum plures
conuenirẽt, habentes a natura primum præter reliqua animalia, ut non proni, ſed erecti a mbularent,
mundiq́; & aſtrorum magnificentiam aſpicerent, item manibus, & articulis, quam uellent rem faci-
litertractarent: cœperunt in eo cætu alij de fronde facere tecta, alij ſpeluncas fodere ſub montibus,
nonnulli hirundinum nidos, & ædificationes earum imitantes, de luto, & uirgultis facere loca, quæ
2220 ſubirent. Tunc obſeruantes aliena tecta,& adijcientes ſuis cogitationibus res nouas, efficiebant in
dies meliora genera caſarum. Cum eſſent autem homines imitabili, dociliq́; natura, quotidie inuen-
tionibus gloriantes, alijs alij oſtendebant ædiſiciorum effectus, & ita exercentes ingenia certationi-
bus, in dies melioribus iudicijs efficiebantur, primumq́; furcis erectis, & uirgultis interpoſitis luto,
parietes texerunt. Alij luteas glebas arefacientes ſtruebant parietes, materia eosiugumentantes, ui-
tandoq́; imbres, & æſtus tegebant arundinibus,& fronde. poſtea, quoniam per hybernas tempeſtates
tecta non poterant hymbres ſuſtinere, faſtigia facientes luto inducto, proclinatis tectis ſtillici-
dia deducebant.
ſti ueſcendo, uitam exigebant; interea quodam in loco ab tempeſtaribus, & uentis den-
ſæ crebritatibus arbores agitatæ,& inter ſe terentes ramos ignem excitauerunt,ex eo flã-
ma uehementi perterriti, qui circa eum locum fuerunt, ſunt fugati,poſtea re quieta pro-
1110 pius accedentes, cum animaduertiſſent commoditatem magnam eſſe corporibus, ad ignis teporem li-
gna adijcientes, & eum conſeruantes alios adducebant, & nutu monſtrantes oſtendebant quas habe-
rent ex eo utilitates. in eo hominum congreſſu cum profundebantur aliter e ſpiritu uoces, quotidiana
conſuetudine uocabula, ut obtigerant, conſtituerunt: deinde ſignificando res ſæpius in uſu ex euen-
tu fari fortuito cœperunt,& ita ſermones inter ſe proereauerunt. Ergo cum propter ignis inuentio-
nem conuentus initio apud homines, & concilium, & conuictus eſſet natus, & in unum locum plures
conuenirẽt, habentes a natura primum præter reliqua animalia, ut non proni, ſed erecti a mbularent,
mundiq́; & aſtrorum magnificentiam aſpicerent, item manibus, & articulis, quam uellent rem faci-
litertractarent: cœperunt in eo cætu alij de fronde facere tecta, alij ſpeluncas fodere ſub montibus,
nonnulli hirundinum nidos, & ædificationes earum imitantes, de luto, & uirgultis facere loca, quæ
2220 ſubirent. Tunc obſeruantes aliena tecta,& adijcientes ſuis cogitationibus res nouas, efficiebant in
dies meliora genera caſarum. Cum eſſent autem homines imitabili, dociliq́; natura, quotidie inuen-
tionibus gloriantes, alijs alij oſtendebant ædiſiciorum effectus, & ita exercentes ingenia certationi-
bus, in dies melioribus iudicijs efficiebantur, primumq́; furcis erectis, & uirgultis interpoſitis luto,
parietes texerunt. Alij luteas glebas arefacientes ſtruebant parietes, materia eosiugumentantes, ui-
tandoq́; imbres, & æſtus tegebant arundinibus,& fronde. poſtea, quoniam per hybernas tempeſtates
tecta non poterant hymbres ſuſtinere, faſtigia facientes luto inducto, proclinatis tectis ſtillici-
dia deducebant.
Hactenus ordine quodam miro, &
artificio initium ædificandi, incrementum, &
finem, quatenus huma-
nænaturæ ſatis eſt,Vitruuius explicauit, ordine inquam miro, namq́; statim cauſam, quæ homines in unum
3330 coegit, cætusq́; ſociauit, expoſuit: ex qua re duo profecta ſunt homini maxime neceſſaria; ſermo ſcilicet,
& cognitio. Ex cognitione, qua præditum fuit humanum genus, ut omnia experiri, & tentare poſſet, ſtu-
dium, & concertatio quædam orta est, qua in operibus utentes, artificium eduxere: Artificium enim ſtudio,
& uſu comparatur. Vnde Vitr. cap. primo libri decimi inquit. # {Et ita quæ animaduerterunt ad uſum uti-
lia eße, ſtudys, artibus, inſtitutis gradatim augenda doctrinis curauerunt. } # Ex quo loco ſatis patet Vitru-
uium hac quoque parte eundem ordinem ſeruaſſe, ut prius quæ natura exigeret, explicandum ſibi duceret,
mox ad maiores commoditates, inde ad luxum pergeret oſtendendum. Vnde ibi quoque dixit. # {Attendamus
enim primum inuentum de neceſſitate, ut ueſtitus, & reliqua. } # Patet inſuper nos recte in primo uolumine
artis originem declaraſſe: ſed ad interpretationem quorundam uerborum accedamus condonantes Vitru-
uio tanquam Architecto multa non ad Grammaticorum normam elaborata. Interim quoque animaduertens,
4440 quod licet inferius initia ædificandi, ita fuiſſe probet, ut dixit, non tamen comprobauit. Et illud quod attulit
de initijs humanitatis, & congreſſionis hominum, quos ignis utilitate illectos ſimul conueniſſe dicit. alia enim
forte, certiorq́; cauſa, ut pote a natura profecta nos ducit, ut credamus hominem natura ſociale animal in
unum cætum ueniſſe, ut quiſque promeret quod alteri opus eſſet, acciperetq́; aliunde, quod ipſe præstare non
poſſet. At poeticum quoddam induxit Vitru. qui etiam caſu, & fortuito ſermonem inductum fuiſſe dicit. Cæ-
terum dixerim ego uocem a natura, ſermonem ab inſtitutione ortum ſumpſiſſe. Institutio autem ſermonis ſi-
ue a natura rei, ſiue ab eo, quod cuique placuit profecta ſit, nihil ad nos modo attinet: illud tamen obſeruan-
dum est in Vitr. quod ſiue doctrina, ſiue ingenio ductus fuerit, ordinem quendam oſtendit, in quo quadruplex
rerum perfectio declaratur. Perficiuntur enimres primo ut ſint, mox ut agere appetant, inde ut aptitudi-
nem quandam habeant,& uim ad agendum, poſtremo ut ſecundum eam uim, facultatemq́; agant, & finem
5550 agendo conſequantur. Patent igitur hæc omnia in Vitr. conſe quenter. cum dicit. # {Ergo cum propter ignis
inuentionem conuentus initio} hic ponit homines eſſe. At cum dicit. # {Habentes a natura præter reliqua
animalia, ut non proni ſed erecti, & reliqua. } Item {manibus, & articulis. } tangit aptitudinem, & im-
petum: Mox actiones ſubdit. # {Obſeruanles aliena tecta,} quibus actionibus finem adepti ſunt, ut quæ ſibi
conuenirent, agerent. # {Primumq́; furcis erectis, & uirgultis interpoſitis. } Hic mos etiam nunc ſeruatur
a monticolis, & ab ijs, quos premit inopia. Furca autem dicitur omne id, quo quid fulcitur,& ſuſtentatur, in
modum furcæ factum. # {Materia iugumentantes} ideſt ſubstratis lignis, ac ordine quodam inuicem col-
locatis tranſuerſario, directeq́; opus contineri faciebant, ut luteas glebas ſuſtineret, hoc in Anglia cernimus,
& tunc temporis etiam fieri Vitr. affirmat, inquit enim.
nænaturæ ſatis eſt,Vitruuius explicauit, ordine inquam miro, namq́; statim cauſam, quæ homines in unum
3330 coegit, cætusq́; ſociauit, expoſuit: ex qua re duo profecta ſunt homini maxime neceſſaria; ſermo ſcilicet,
& cognitio. Ex cognitione, qua præditum fuit humanum genus, ut omnia experiri, & tentare poſſet, ſtu-
dium, & concertatio quædam orta est, qua in operibus utentes, artificium eduxere: Artificium enim ſtudio,
& uſu comparatur. Vnde Vitr. cap. primo libri decimi inquit. # {Et ita quæ animaduerterunt ad uſum uti-
lia eße, ſtudys, artibus, inſtitutis gradatim augenda doctrinis curauerunt. } # Ex quo loco ſatis patet Vitru-
uium hac quoque parte eundem ordinem ſeruaſſe, ut prius quæ natura exigeret, explicandum ſibi duceret,
mox ad maiores commoditates, inde ad luxum pergeret oſtendendum. Vnde ibi quoque dixit. # {Attendamus
enim primum inuentum de neceſſitate, ut ueſtitus, & reliqua. } # Patet inſuper nos recte in primo uolumine
artis originem declaraſſe: ſed ad interpretationem quorundam uerborum accedamus condonantes Vitru-
uio tanquam Architecto multa non ad Grammaticorum normam elaborata. Interim quoque animaduertens,
4440 quod licet inferius initia ædificandi, ita fuiſſe probet, ut dixit, non tamen comprobauit. Et illud quod attulit
de initijs humanitatis, & congreſſionis hominum, quos ignis utilitate illectos ſimul conueniſſe dicit. alia enim
forte, certiorq́; cauſa, ut pote a natura profecta nos ducit, ut credamus hominem natura ſociale animal in
unum cætum ueniſſe, ut quiſque promeret quod alteri opus eſſet, acciperetq́; aliunde, quod ipſe præstare non
poſſet. At poeticum quoddam induxit Vitru. qui etiam caſu, & fortuito ſermonem inductum fuiſſe dicit. Cæ-
terum dixerim ego uocem a natura, ſermonem ab inſtitutione ortum ſumpſiſſe. Institutio autem ſermonis ſi-
ue a natura rei, ſiue ab eo, quod cuique placuit profecta ſit, nihil ad nos modo attinet: illud tamen obſeruan-
dum est in Vitr. quod ſiue doctrina, ſiue ingenio ductus fuerit, ordinem quendam oſtendit, in quo quadruplex
rerum perfectio declaratur. Perficiuntur enimres primo ut ſint, mox ut agere appetant, inde ut aptitudi-
nem quandam habeant,& uim ad agendum, poſtremo ut ſecundum eam uim, facultatemq́; agant, & finem
5550 agendo conſequantur. Patent igitur hæc omnia in Vitr. conſe quenter. cum dicit. # {Ergo cum propter ignis
inuentionem conuentus initio} hic ponit homines eſſe. At cum dicit. # {Habentes a natura præter reliqua
animalia, ut non proni ſed erecti, & reliqua. } Item {manibus, & articulis. } tangit aptitudinem, & im-
petum: Mox actiones ſubdit. # {Obſeruanles aliena tecta,} quibus actionibus finem adepti ſunt, ut quæ ſibi
conuenirent, agerent. # {Primumq́; furcis erectis, & uirgultis interpoſitis. } Hic mos etiam nunc ſeruatur
a monticolis, & ab ijs, quos premit inopia. Furca autem dicitur omne id, quo quid fulcitur,& ſuſtentatur, in
modum furcæ factum. # {Materia iugumentantes} ideſt ſubstratis lignis, ac ordine quodam inuicem col-
locatis tranſuerſario, directeq́; opus contineri faciebant, ut luteas glebas ſuſtineret, hoc in Anglia cernimus,
& tunc temporis etiam fieri Vitr. affirmat, inquit enim.