337305NONVS.
gnomonis radios iaciente, umbra rectam deſeribet parallelam, communi ſectioni æquinoctialis, &
horarij pla-
ni. Sed quoniam diurno motu Sol quotidie circulum peragit æquinoctiali æquabilem,ac parallelum, & obli-
que means continenter ab æquinoctiali abſcedit, ideo cum non eſt in æquinoctiali accidere potes̃t, ut planum in
quoda Gnomone umbra proijcitur, ſecetur ab eo circulo, quem Solfacit mundum ambiendo, atque etiam fie-
ripoteſt, ut non ſecet, pro ut finitorum ratio postulat. Fingamus Solem quotidie ſcandendo circumagi, & ue-
stigia ſui motus euidentia in cœlo relinquere,ut puta orbem igneum, aut alterius apparentis imaginis: certe or-
bis ille, aut circinatio illa apparcns,uel integra ſupra planum erit, uei ab ſcindet planum illud. Fingamus pla-
num ſecari ab ea circinatione, ita ut pars eius ſit ſupraterram, & pars infra, tunc extremi gnomonis apicis
umbra, quo tempore Soleam circinationem ambiet, hyperbolem in plano deſcribet. At ſiinteger ille circu-
1110 lus ſupra finitorem extabit, aut continget planum horologij, aut non continget, ſi primum erit, deſcribetur
parabole in plano, ſi ſecundum, aut circinatio illa a plano æquabiliter diſtabit, aut altera parte ad planum
magis accedet, ſi æquabiliter ſe ad planum habuerit circulum, ſi non, ellipſim deſcribet umbra, bæc omnia
experiri poteris, ſi ſupra tabellam aliquam plano horologij paratam circulos poſueris ſecundum partes ex-
tantes ſinitori, & a circinationis linea, in qua Sol statuetur, ferreus,aut ligneus axiculus ad apicem gnomo-
nis perforatum, mittas, ita ut altero extremo planum tangat. Sanè axiculusille, qui radium Solis refert, in
plano lineas illas deſcribet, quas diximus: hyperbolem ſi circulus planum ſecabit, parabolem ſi continget,
circulum ſi æque ellipſim, ſi non æque distabit a plano. hæc unico exemplo in ſequenti diagrammate intelliges.
Eſto. a. gnomonis apex perforatns b c d. portio alicuius paralleli ſupra terram, ( circulus enim planum
ſecat.) Eſto Sol in e. ferreus axiculus ab e, per foramen gnomonis ad planum uſque ad f, mittatur aſcen-
2220 dat, deinde Sol ad h. & axiculus in h, ponatur, tranſeatque per for amen gnomonis uſque ad i. deinde in
k, poſito Sole, & axiculo idem faciamus, quod ſupra per foramen axiculo ad 1. tranſeunte, atque ita ab
m. o. q. p. d. adreliqua puncta, quæ una linea connectantur in plano. tunc fiet hyperbole, reliqua tuo
ingenio experiri poteris. #Cæterum his tanquam fundamentis optime iactis, ſi bene perpendantur com-
136[Figure 136]m q 0 s k h c b s n L I p q s3330 mode ad analemmatis deſcriptionem accedere poterimus.
Quon: am uero in analemmate quidam ſunt circuli, qui com-
munes in omnibus aſſumuntur, quidam ſeorſum pro cuiuſque
horologij deſcriptione ſeparatim deſcribuntur, ideo, ut eam fa-
cilitatem, quam polliciti ſumus, præſtare quoque ualeamus,
etiam rudibus, ita animo nostro fingemus, ut quiſque ſe pu-
tet ſtare in media, & ampliſſima planitie oculis ad meridiem
directis, e xpanſis in crucem manibus, certe ſiniſtra orientem,
dextra occidentem, tergo ſepientrionem, ore meridiem indica-
bit. Fingamus etiam planitiem illam, in qua ſtat, uſque ad
extremos orbis fines pertin gere, ita ut in duas æquas partes
orbem ſecet, pars altera infra planitiem, altera ſupra erit,
planum igitur ill ud horizontis, ac finitoris nomine donabimus,
eſt enim hem iſphæriorum diſcriminator, cuius munus eſt infe-
ram partem a ſupera ſeparare. Fingamus etiam planum aliud
a ſiniſtra in orientis puncto per uerticem ad labrum occiden-
4440 tis peruenire, atque inde ſub terra per medium ad orientem pertinere: planum hoc uerticis planum uocemus:
cuius proprietas erit ſeparare partem, quæ ante nos erit, a parte posteriori, ideſt hemiſphærium meridia-
num a reliquo ſeptentrionali. Fingamus demum planum aliud a labro finitoris medio inter orientem & oc-
cidentem ad uerticem post tergus noſtrum infra terram ad eundem locum unde ortum fuit peruenire. Pla-
num huiuſmodi meridianum uocamus, cuius officium eſt orientalem plagam ab occidua ſeparare. Plana
hæc orbicularia finitor, uerticale, ac meridianum ſe ſe adrectos angulos ſecabunt. Finitor cum meridiano ſe-
catur m punctis medijs inter orientem, & occidentem in meridianæ lineæ extremis, quorum alterum ante,
alterum ponè nos eſt. Finitor, & uerticale in orientis, & occidentis partibus ſe ſecant. quarum altera a
ſinistris eſt, altera a dextris: verticale & meridianus ſe in uertice ſupra nos, & infra in altero hemiſphærio
medio ſecant. plana huiuſmodi propterea poſita ſunt, ut certi fines ſtatuantur,a quibus Solis effectus in mun-
5550 do determinari poſſint. Similia his fingunt ſibi nautæ, ut regiones uentorum, & itinerum directiones, & ho-
rarum diſtinctione s intelligant. Cum ergo huiuſmodi planorum proprietates, & fines perceperimus iam illa
neceſſaria, & communia in analemmatis deſcriptione cognoſcemus. Illud præterea anvmaduertendum est,
quod quemadmodum tria illa plana finitor,uertex, meridianus ſe ſe ad angulos rectos diſpeſcunt, ita eorum
diametros in mundi centro ſe mutuo ſecant. hic duo admiratione digna ſunt conſideranda, alterum eſt, plu-
res tribus lineis rectis non poſſe ad angulos rectos in unum concurrere, ſeq́; mutuo ſecare, inde eſt quod non
plures tribus dimenſionibus, eſſè Ptolomæus ostenderit, & propterea tria illa plana ad analemmatis conſtru-
ctionem ſumpſerit. Alterum est, quod diuina prouidentia eò loci poſitus est Sol, ut commodißime inſtrumen-
tis omnibus utamur, tanquam ſi in orbis centro eſſemus, hinc apices gnomonum in horologijs mundi cen-
trum referre ſolent. ſed ad rem noſtram redeamus. Ex his diametris ergo, quæ ſe mutuo ſecant, ſectio illa,
quam finitor cum meridiano facit, ſectio meridiana uocatur: quam uero meridianus cum uerticali facit gno-
6660
ni. Sed quoniam diurno motu Sol quotidie circulum peragit æquinoctiali æquabilem,ac parallelum, & obli-
que means continenter ab æquinoctiali abſcedit, ideo cum non eſt in æquinoctiali accidere potes̃t, ut planum in
quoda Gnomone umbra proijcitur, ſecetur ab eo circulo, quem Solfacit mundum ambiendo, atque etiam fie-
ripoteſt, ut non ſecet, pro ut finitorum ratio postulat. Fingamus Solem quotidie ſcandendo circumagi, & ue-
stigia ſui motus euidentia in cœlo relinquere,ut puta orbem igneum, aut alterius apparentis imaginis: certe or-
bis ille, aut circinatio illa apparcns,uel integra ſupra planum erit, uei ab ſcindet planum illud. Fingamus pla-
num ſecari ab ea circinatione, ita ut pars eius ſit ſupraterram, & pars infra, tunc extremi gnomonis apicis
umbra, quo tempore Soleam circinationem ambiet, hyperbolem in plano deſcribet. At ſiinteger ille circu-
1110 lus ſupra finitorem extabit, aut continget planum horologij, aut non continget, ſi primum erit, deſcribetur
parabole in plano, ſi ſecundum, aut circinatio illa a plano æquabiliter diſtabit, aut altera parte ad planum
magis accedet, ſi æquabiliter ſe ad planum habuerit circulum, ſi non, ellipſim deſcribet umbra, bæc omnia
experiri poteris, ſi ſupra tabellam aliquam plano horologij paratam circulos poſueris ſecundum partes ex-
tantes ſinitori, & a circinationis linea, in qua Sol statuetur, ferreus,aut ligneus axiculus ad apicem gnomo-
nis perforatum, mittas, ita ut altero extremo planum tangat. Sanè axiculusille, qui radium Solis refert, in
plano lineas illas deſcribet, quas diximus: hyperbolem ſi circulus planum ſecabit, parabolem ſi continget,
circulum ſi æque ellipſim, ſi non æque distabit a plano. hæc unico exemplo in ſequenti diagrammate intelliges.
Eſto. a. gnomonis apex perforatns b c d. portio alicuius paralleli ſupra terram, ( circulus enim planum
ſecat.) Eſto Sol in e. ferreus axiculus ab e, per foramen gnomonis ad planum uſque ad f, mittatur aſcen-
2220 dat, deinde Sol ad h. & axiculus in h, ponatur, tranſeatque per for amen gnomonis uſque ad i. deinde in
k, poſito Sole, & axiculo idem faciamus, quod ſupra per foramen axiculo ad 1. tranſeunte, atque ita ab
m. o. q. p. d. adreliqua puncta, quæ una linea connectantur in plano. tunc fiet hyperbole, reliqua tuo
ingenio experiri poteris. #Cæterum his tanquam fundamentis optime iactis, ſi bene perpendantur com-
136[Figure 136]m q 0 s k h c b s n L I p q s3330 mode ad analemmatis deſcriptionem accedere poterimus.
Quon: am uero in analemmate quidam ſunt circuli, qui com-
munes in omnibus aſſumuntur, quidam ſeorſum pro cuiuſque
horologij deſcriptione ſeparatim deſcribuntur, ideo, ut eam fa-
cilitatem, quam polliciti ſumus, præſtare quoque ualeamus,
etiam rudibus, ita animo nostro fingemus, ut quiſque ſe pu-
tet ſtare in media, & ampliſſima planitie oculis ad meridiem
directis, e xpanſis in crucem manibus, certe ſiniſtra orientem,
dextra occidentem, tergo ſepientrionem, ore meridiem indica-
bit. Fingamus etiam planitiem illam, in qua ſtat, uſque ad
extremos orbis fines pertin gere, ita ut in duas æquas partes
orbem ſecet, pars altera infra planitiem, altera ſupra erit,
planum igitur ill ud horizontis, ac finitoris nomine donabimus,
eſt enim hem iſphæriorum diſcriminator, cuius munus eſt infe-
ram partem a ſupera ſeparare. Fingamus etiam planum aliud
a ſiniſtra in orientis puncto per uerticem ad labrum occiden-
4440 tis peruenire, atque inde ſub terra per medium ad orientem pertinere: planum hoc uerticis planum uocemus:
cuius proprietas erit ſeparare partem, quæ ante nos erit, a parte posteriori, ideſt hemiſphærium meridia-
num a reliquo ſeptentrionali. Fingamus demum planum aliud a labro finitoris medio inter orientem & oc-
cidentem ad uerticem post tergus noſtrum infra terram ad eundem locum unde ortum fuit peruenire. Pla-
num huiuſmodi meridianum uocamus, cuius officium eſt orientalem plagam ab occidua ſeparare. Plana
hæc orbicularia finitor, uerticale, ac meridianum ſe ſe adrectos angulos ſecabunt. Finitor cum meridiano ſe-
catur m punctis medijs inter orientem, & occidentem in meridianæ lineæ extremis, quorum alterum ante,
alterum ponè nos eſt. Finitor, & uerticale in orientis, & occidentis partibus ſe ſecant. quarum altera a
ſinistris eſt, altera a dextris: verticale & meridianus ſe in uertice ſupra nos, & infra in altero hemiſphærio
medio ſecant. plana huiuſmodi propterea poſita ſunt, ut certi fines ſtatuantur,a quibus Solis effectus in mun-
5550 do determinari poſſint. Similia his fingunt ſibi nautæ, ut regiones uentorum, & itinerum directiones, & ho-
rarum diſtinctione s intelligant. Cum ergo huiuſmodi planorum proprietates, & fines perceperimus iam illa
neceſſaria, & communia in analemmatis deſcriptione cognoſcemus. Illud præterea anvmaduertendum est,
quod quemadmodum tria illa plana finitor,uertex, meridianus ſe ſe ad angulos rectos diſpeſcunt, ita eorum
diametros in mundi centro ſe mutuo ſecant. hic duo admiratione digna ſunt conſideranda, alterum eſt, plu-
res tribus lineis rectis non poſſe ad angulos rectos in unum concurrere, ſeq́; mutuo ſecare, inde eſt quod non
plures tribus dimenſionibus, eſſè Ptolomæus ostenderit, & propterea tria illa plana ad analemmatis conſtru-
ctionem ſumpſerit. Alterum est, quod diuina prouidentia eò loci poſitus est Sol, ut commodißime inſtrumen-
tis omnibus utamur, tanquam ſi in orbis centro eſſemus, hinc apices gnomonum in horologijs mundi cen-
trum referre ſolent. ſed ad rem noſtram redeamus. Ex his diametris ergo, quæ ſe mutuo ſecant, ſectio illa,
quam finitor cum meridiano facit, ſectio meridiana uocatur: quam uero meridianus cum uerticali facit gno-
6660