Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Table of Notes

< >
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
[Note]
< >
page |< < (5) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div40" type="section" level="2" n="40">
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s634" xml:space="preserve">
                <pb o="5" file="514.01.037" n="37" rhead="PRIMVS."/>
              pellibus otij, ut ita dicam, ſe eximere tentant. </s>
              <s xml:id="echoid-s635" xml:space="preserve">ideo fit, ut nec iudicare, nec finem Architecturæ indipiſci
                <lb/>
              queant. </s>
              <s xml:id="echoid-s636" xml:space="preserve">exercitio igitur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s637" xml:space="preserve">ratiocinatione opus eſt, illo tanquàm patre, hac tanquàm matre Architecturæ.</s>
              <s xml:id="echoid-s638" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s639" xml:space="preserve">Fabrica eſt continuata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s640" xml:space="preserve">trita uſus meditatio.</s>
              <s xml:id="echoid-s641" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s642" xml:space="preserve">Quicquid arte conficitur, ex notitia finis comparatur. </s>
              <s xml:id="echoid-s643" xml:space="preserve">Finis eſt in quem actio refertur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s644" xml:space="preserve">cuius gratia fit,
                <lb/>
              quicquid fit, in qua re animaduertit mens noſtra quid primum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s645" xml:space="preserve">quid medium ſit: </s>
              <s xml:id="echoid-s646" xml:space="preserve">inuenitq́ principium præ
                <lb/>
              cellentis cuiuſdam eſſe naturæ: </s>
              <s xml:id="echoid-s647" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s648" xml:space="preserve">in agendo finem priorem eſſe, quàm eum, qui agit: </s>
              <s xml:id="echoid-s649" xml:space="preserve">nam finis eſt, qui ad agen
                <lb/>
              dum excitat: </s>
              <s xml:id="echoid-s650" xml:space="preserve">quiuerò agit, prior eſt forma: </s>
              <s xml:id="echoid-s651" xml:space="preserve">inducit enim ille formam: </s>
              <s xml:id="echoid-s652" xml:space="preserve">nam forma acta res eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s653" xml:space="preserve">quare & </s>
              <s xml:id="echoid-s654" xml:space="preserve">ipſa
                <lb/>
              materiam præcedit, non enm materia mouetur, niſi forma prius inſit in mente Artificis, medium uerò eſt res ſub
                <lb/>
              iecta, in quam ſuam finis mittit ad principium ſimilitudinem: </s>
              <s xml:id="echoid-s655" xml:space="preserve">quam & </s>
              <s xml:id="echoid-s656" xml:space="preserve">ad finem principium remittit. </s>
              <s xml:id="echoid-s657" xml:space="preserve">hinc eſt
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.037-01" xlink:href="note-514.01.037-01a" xml:space="preserve">10</note>
              quòd nibil fini conuenit magis, quàm principium. </s>
              <s xml:id="echoid-s658" xml:space="preserve">Præterea qui medio eſt impedimentum, aufert principium
                <lb/>
              a fine: </s>
              <s xml:id="echoid-s659" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s660" xml:space="preserve">medium ratione principij laborat, ratione finis quieſcit. </s>
              <s xml:id="echoid-s661" xml:space="preserve">Cum ergo quis fabricare intendit, finem
                <lb/>
              agnoſcat, oportet: </s>
              <s xml:id="echoid-s662" xml:space="preserve">ſed ut finis cognoſcatur ſtudio, & </s>
              <s xml:id="echoid-s663" xml:space="preserve">cogitatione eſt opus; </s>
              <s xml:id="echoid-s664" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s665" xml:space="preserve">quemadmodum qui telum mit-
                <lb/>
              tit, id ad ſcopum non dirigeret, niſi oculos ad id intenderet: </s>
              <s xml:id="echoid-s666" xml:space="preserve">ita artifex, ſi alio conuertatur, finem non conſe-
                <lb/>
              quitur. </s>
              <s xml:id="echoid-s667" xml:space="preserve">uſus ergo eſt res ad debitum finem referre, quemadmodum abuſus eſt; </s>
              <s xml:id="echoid-s668" xml:space="preserve">a debito fine detorqueri: </s>
              <s xml:id="echoid-s669" xml:space="preserve">Sed
                <lb/>
              ut uſus ille habeatur, quo res ad finem diriguntur, neceſſarius eſt uſus alius, id eſt frequens, ac continua alicu
                <lb/>
              ius uirtutis animæ operatio, hinc eſt, quod Vitruuius dicit.</s>
              <s xml:id="echoid-s670" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s671" xml:space="preserve">Fabrica eſt continuata, & </s>
              <s xml:id="echoid-s672" xml:space="preserve">trita uſus meditatio.</s>
              <s xml:id="echoid-s673" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s674" xml:space="preserve">Quemadmodum uia frequentia hominum teritur pedibus, ita continua finis meditatione mens conterenda
                <lb/>
              eſt: </s>
              <s xml:id="echoid-s675" xml:space="preserve">ut uſus eius eluceſcat. </s>
              <s xml:id="echoid-s676" xml:space="preserve">hinc artis utilitas innoteſcit: </s>
              <s xml:id="echoid-s677" xml:space="preserve">quæ una inter alias præcipua eſt conditio. </s>
              <s xml:id="echoid-s678" xml:space="preserve">Sed qua ra
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.037-02" xlink:href="note-514.01.037-02a" xml:space="preserve">20</note>
              tione tamſolicitè meditandum eſt? </s>
              <s xml:id="echoid-s679" xml:space="preserve">et ſine intermißione animaduertendum? </s>
              <s xml:id="echoid-s680" xml:space="preserve">niſi ut extra in re aliqua ſubiecta,
                <lb/>
              tanquàm materia quadam, quicquid animo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s681" xml:space="preserve">frequentimeditatione prius inerat, deformetur. </s>
              <s xml:id="echoid-s682" xml:space="preserve">hinc Vitru-
                <lb/>
              uius. </s>
              <s xml:id="echoid-s683" xml:space="preserve"># Quæ manibus perficitur è materia cuiu ſcunque generis opus eſt, ad propoſitum deformatio-
                <lb/>
              nis. </s>
              <s xml:id="echoid-s684" xml:space="preserve"># Virtutum actiones, & </s>
              <s xml:id="echoid-s685" xml:space="preserve">officia nullam extrinſecus rem ſubiectam perficiunt, ideò actiones illæ immanen
                <lb/>
              tes a Philoſophis dicuntur. </s>
              <s xml:id="echoid-s686" xml:space="preserve">Sed Artifices aliunde quærunt, quod perficiant, extra enimeſt, quodarte labo-
                <lb/>
              ratur, lignum, marmor, æs, & </s>
              <s xml:id="echoid-s687" xml:space="preserve">huiuſmodi, ſed non prius efficitur quippiam, qum meditatio finis frequens,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s688" xml:space="preserve">trita præceſſerit. </s>
              <s xml:id="echoid-s689" xml:space="preserve">quicunque ergo pluribus in rebusijsq; </s>
              <s xml:id="echoid-s690" xml:space="preserve">humanis uſibus neceſſarijs meditatione prius, dein-
                <lb/>
              de manibus ſe exercuerit, is merito Architectus ideſt iudex artefactorum efficietur.</s>
              <s xml:id="echoid-s691" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s692" xml:space="preserve">Ratiocinatio autem eſt, quæ rcs fabricatas ſolertia, ac ratione proportionis demoſtrare, atque ex
                <lb/>
              plicare poteſt.</s>
              <s xml:id="echoid-s693" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <note position="left" xml:space="preserve">30</note>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s694" xml:space="preserve">Ratiocinari hominis proprium eſt, uis autem quæratiocinatur, illa eſt, quæ conſiderat quidfieri, & </s>
              <s xml:id="echoid-s695" xml:space="preserve">quantũ
                <lb/>
              præſtari poteſt cum omni operis rõne. </s>
              <s xml:id="echoid-s696" xml:space="preserve">hinc ὅcinando erramus, cum mens noſtra conſentire nõ facit rerum earum
                <lb/>
              proprietates, quæ agere cum his; </s>
              <s xml:id="echoid-s697" xml:space="preserve">quærecipere, ac pati aptænatæ ſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s698" xml:space="preserve">ratiocinatur ergo homo ideſt fini prin
                <lb/>
              cipium uirtute medij applicat: </s>
              <s xml:id="echoid-s699" xml:space="preserve">idq́, ut dictum eſt, hominis propriumeſt, quanquàm ex antiquis nonnulli cæte
                <lb/>
              ris quoque animalibus rationis quandam ſimilitudinem particulamq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s700" xml:space="preserve">conceſſerint: </s>
              <s xml:id="echoid-s701" xml:space="preserve">eaq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s702" xml:space="preserve">docuiſſe homines mul
                <lb/>
              tas artes prædicauerint: </s>
              <s xml:id="echoid-s703" xml:space="preserve">ab aranea texturam, a formica rem priuatam, ab apibus publicam, ab alijs mili-
                <lb/>
              tiam, uel peritiam inſtruendarum acierum deſumptam dicentes: </s>
              <s xml:id="echoid-s704" xml:space="preserve">ſed nos ea naturæ impetus, momentaq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s705" xml:space="preserve">non
                <lb/>
              artis ratiocinia fatemur: </s>
              <s xml:id="echoid-s706" xml:space="preserve">quod ſi ars eorum naturalis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s707" xml:space="preserve">inſita uirtus uocari deberet, cur non artem quoque
                <lb/>
              lapidum, plantarumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s708" xml:space="preserve">uim nominare poſſemus? </s>
              <s xml:id="echoid-s709" xml:space="preserve">cælorumq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s710" xml:space="preserve">artem diceremus: </s>
              <s xml:id="echoid-s711" xml:space="preserve">qua continua, & </s>
              <s xml:id="echoid-s712" xml:space="preserve">celeri, & </s>
              <s xml:id="echoid-s713" xml:space="preserve">
                <lb/>
              ordinata motione feruntur? </s>
              <s xml:id="echoid-s714" xml:space="preserve">elementorum quoque uices, & </s>
              <s xml:id="echoid-s715" xml:space="preserve">temporum mutationes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s716" xml:space="preserve">caducarum rerum gu-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.037-04" xlink:href="note-514.01.037-04a" xml:space="preserve">40</note>
              bernatricem artem appellaremus: </s>
              <s xml:id="echoid-s717" xml:space="preserve">Sed tranſlationes iſtas a rerum ſimilitudine deſumptas in tractandis artibus
                <lb/>
              relinquamus. </s>
              <s xml:id="echoid-s718" xml:space="preserve"># Ratiocinatio igitur Arcbitecturæ parens ſolertiam requirit. </s>
              <s xml:id="echoid-s719" xml:space="preserve">Solertia eſt prompta,& </s>
              <s xml:id="echoid-s720" xml:space="preserve">expedi
                <lb/>
              ta inuentio medij: </s>
              <s xml:id="echoid-s721" xml:space="preserve">medium eſt,quod cum extremis conueniens, ea quaſi componit adrem unam conficiendam.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s722" xml:space="preserve">R atiocinatio igitur eſt ratio rerum fabricatarum proportione,& </s>
              <s xml:id="echoid-s723" xml:space="preserve">ſolertia non ſolum ratione demonſtrans,ſed
                <lb/>
              or atione explicans,quod factum eſt. </s>
              <s xml:id="echoid-s724" xml:space="preserve">Proportio quid ſit dicemus ſuo loco. </s>
              <s xml:id="echoid-s725" xml:space="preserve">Proportione uti præcipue debe-
                <lb/>
              mus; </s>
              <s xml:id="echoid-s726" xml:space="preserve">ſed cum neceßitas cogit demere, uel addere aliquid, tunc ſolertia opus eſt, quæ defectui proportionis,
                <lb/>
              tanquàm medella adhibenda eſt: </s>
              <s xml:id="echoid-s727" xml:space="preserve">quod manifeſtius erit alio in loco.</s>
              <s xml:id="echoid-s728" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s729" xml:space="preserve">Itaque Architecti, qui ſine literis contenderunt, ut manibus eſſent exercitati, non potuerunt effi-
                <lb/>
              cere, ut haberent pro laboribus authoritatem. </s>
              <s xml:id="echoid-s730" xml:space="preserve">qui autem ratiocinationibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s731" xml:space="preserve">literis ſolis confiſi
                <lb/>
              fuerunt, umbram, non rem perſequuti uidentur. </s>
              <s xml:id="echoid-s732" xml:space="preserve">At qui utrumq; </s>
              <s xml:id="echoid-s733" xml:space="preserve">perdidicerunt, uti omnibus armis
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.037-05" xlink:href="note-514.01.037-05a" xml:space="preserve">50</note>
              ornati, citius cum authoritate quod fuit propoſitum, ſunt aſſequuti.</s>
              <s xml:id="echoid-s734" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s735" xml:space="preserve">Allata Architecturæ diffinitione, explicatoq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s736" xml:space="preserve">eius ortu, non uidetur ab re eſſe Architecti deformationem
                <lb/>
              afferre, quemadmodum igitur abſque parentibus gigni nemo poteſt, ita abſque ratiocinatione, & </s>
              <s xml:id="echoid-s737" xml:space="preserve">uſu Archi-
                <lb/>
              tectus fierinequit. </s>
              <s xml:id="echoid-s738" xml:space="preserve">quod ſi quis perſuaſum haberet ſola fabrica, uelſola ratiocinatione Architectum eſſe,fal-
                <lb/>
              leretur certè: </s>
              <s xml:id="echoid-s739" xml:space="preserve">nam ſi rerum notitiam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s740" xml:space="preserve">ſcientiam tantum haberet, uendicarcq; </s>
              <s xml:id="echoid-s741" xml:space="preserve">ſibi uellet Architectino-
                <lb/>
              men, obnoxius certè eſſet, expertorum interpellationibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s742" xml:space="preserve">conuitijs, qui illum inertem, nibil agere ualen
                <lb/>
              tem dicerent, contra uerò ſi quis leui de cauſa, quia manibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s743" xml:space="preserve">exercitio quodam tenui, ſine ratione fabri-
                <lb/>
              caret, tanto nomine ſe dignum putaret, ſtatim ſibi a literatis os occluderetur cum rationes, & </s>
              <s xml:id="echoid-s744" xml:space="preserve">explicationes
                <lb/>
              rerum ab illo expoſcerent. </s>
              <s xml:id="echoid-s745" xml:space="preserve">hinceſt, quod armatum, tectum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s746" xml:space="preserve">ornatum omnibus armis eſſe oportet eum, qui
                <lb/>
              eſſe, & </s>
              <s xml:id="echoid-s747" xml:space="preserve">dici Architectus uelit. </s>
              <s xml:id="echoid-s748" xml:space="preserve">tectum ad defenſionem, armatum, ad offenſionem, ornatum ad gloriam, ex-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.037-06" xlink:href="note-514.01.037-06a" xml:space="preserve">60</note>
              perientiam artificio fouentem. </s>
              <s xml:id="echoid-s749" xml:space="preserve">cur igitur experti authoritatem nonſunt conſequuti? </s>
              <s xml:id="echoid-s750" xml:space="preserve">quoniam </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>