331
M. VITR V VII DE
ARCHITETTVRA
LIBER PRIMVS.
1110ARCHITETTVRA
LIBER PRIMVS.
GRaecorvm mos eſt, ſi quos ſibi authores exponendos, ac interpretandos ſuſce-
perint; præponere aliqua in gratiam ſtudioſorum: quæ facilem ad id, quod pro-
poſitum eſt, aditum faciant. Nos optimum hunc morem ſequentes,id magis ex
animo conſtituemus initio Architecturæ: quæſola omnium artium princeps, ac
domina, ſola iudex, ſola ( ut ita dicam ) Regina eſt artificiorum,et inuentorum
omnium. & quemadmodum ſapientia ſuas babet partes; quarum ſingulæ in præ-
fationibus ab ijs explicantur; ut ad quam quæque ſcientia referatur, agnoſcere,
& quid quæ præſtare queat, intelligere poſſimus: ita in bac præcipua opificio-
rum gubernatrice faciendum iudicamus. Nam de ui, & natura ipſius artis
dicendum est prius, unde ortum, incrementum, & abſolutionẽ artes ſuſcipiant:
2220 quo inter ſe quæque diſcrimine differant. deinde propius de Architectura ediſſerendum eſt: quid ſit, qua ratio-
ne, quo fine, & officio dignoſcatur. Multæ ſunt eius generis, quod Græci ποiτήτα, qualitatem latinorum
plerique uocant, formæ, acſpecies: ex his una eſt: quæ habitus, uel inhærens affectio nominatur: quam nos ad
eas res transferre ſolemus; quæ cum inſint, ægrè ab ijs, in quibus inſunt, dimoueri poſſunt. buiuſmodi uir-
tus ipſa eſt, uitium item, & ſcientia omnis, necnon ars quælibet, & affectio firma, & inhærens animi ſiue cor-
poris, ac ut præteream,quæ nobis diuinitus, atq; aſpiratione aliqua adueniunt: de ijs tantum nunc agimus, quæ
ipſi labore noſtro, ac ſtudio comparamus, & in animos nostros adiuuante natura, uſu, atque arte induci-
mus. Harum quædam mentis, quædam uoluntatis affectiones, uel habitus uocantur. Mens tribus afficitur
modis: aut enim ad falſum ducitur errore principiorum decepta: aut bæret; aut ad uerum directa, illud tan-
tum amplectitur. ſi fallitur, cæca, & ignorans, & peruerſa: ſi bæret, incerta hæſitans & inconſtans, ſi ue-
3330 rum tenet, ſciens, & ſapiens habetur. Cæterum, quia duplex in rebus eſt ueritas: aut enim neceſſario, aut
utcunque ineſt. Si mens uerum illud neceſſarium fouet; aut primis notionibus inbæret, aut cauſarum conſe-
quutioni, aut utriſque pariter. Sunt enim notiones quædam rerum in animis hominum inſignitæ: quarum uo-
cabula qui certo tenet, rem quoque fateri neceſſario cogitur. quis enim non planè ſentiet totum ſua parte ma-
ius, ubi quid totum, quid ſit pars nouerit. Quæ tertio ſunt æqualia, quis neget ea inter ſe quoq; æqualia eſſe,
ubi quid ſit æquale intelliget? ex ijs altera illx mentis affectio habet ortum: quæ cauſis, & ſe conſequentibus
rebus obfirmatur: unde firma, & conſtans rationis concluſio est profecta. Prior autem illa mentis nomine
inſignitur. posterior hæc ſcientia nominatur. Verum ſiſolo, unicoq́; mentis obtutu; tum notiones illas, tum
rerum conſequutiones in unaquaque ſcientia percipiet: nulli dubium,quin ſapiens uocari debeat. Hæcigitur
ea ueri ratio præſtat, quæ neceſſarium conſequitur. quod ſimens in his uerſatur, quæſecus fieri poſſunt. aut in
4440 ijs dirigendis laborabit, in quibus actio, & uit& moderatio poſita eſt, ut ſibi, familiæ, ac patriæ conſulere ac
prodeſſe queat. aut in his, quæ ad humanos pertinent uſus, inuigilabit. Sic ædificia, mercaturam, uenatio-
nem, militiam: agrorum cultum, medicinam, ſic demum inſtituet quæcunque hominum commodis, utilitatiq;
conducant. prudentia igitur aget( ex eius enim ratione iuſti, fortes, temperantes, munifici,amici, ueraces, boni
denique ac uirtute præditi,& præterea ſumma illa heroica uirtute illustres efficimur) arte uero conficiet. unde
quid ſit ars apertè iam uidemus. Mentis enim habitus,& inhærens affectio eſt quædam: qua opera omnia ra-
tione,& directione perficiuntur: ut homines bene ſe habeant in his rebus quæ ſpectant ad uitæ utilitatem.
Cauendum igitur eſt nè peruerſa huiuſmodi aliqua affectio in noſtris inſideat animis: quod enim diu perma-
net, ægrè dimouetur. cauendum etiam eſt, nè temere ( id quod ſæpè fit ) alicuius artis uocabulo, ſeu titulo
quoslibet ornemus: non enim ſemper eſt integrum, nel mediocris peritiæ, aut Fabrum, aut Architectum
5550 uocare aliquem: ſtudio nanque, & labore, & cognitione multa opus eſt, antequam in menteimpreſſa, & in-
ſignita ſit affectio illa, quæ tanquam regula futura ſit operum noſtrorum. Sed hactenus de ui, & ratione
Artis: nunc de ortu, & incremento artium dicendum eſt. Experimento oritur Ars. Experimentum
est ſimilium rerum animaduerſio conferens ad Artis principia inuenienda. quemadmodum ueſtigium ad inue-
niendum leporem. Non enim leporis pars eſt ueſtigium: Sed occaſio inueniendi leporis: ita frequens ex ſen-
ſu orta memoria: & rerum ſimilium comparatio efficit, ut id, quod ſeparatim ſæpius factum est,in uniuerſum
colligatur, & communi comprebenſione mens ipſaproloquium quoddam effciat, quod eſt Artis principium.
Ex multis ergo huiuſmodi præceptionibus in rem unam conſentientibus,& quaſi conſpirantibus quæque
Ars ortum habuit. Quod ſiquis experientiam arti conferat; effcax certè aliquanto magis in opere perfi-
ciundo experientia eſt: manus enim experti ob conſuetudinem, & exercitium promptior eſt. ſed Ars excel-
6660 lit, multo magis, & Præstat: quippè quæ ad ſcientiam proximè accedit. docet enim & quæſitis refpondet;
perint; præponere aliqua in gratiam ſtudioſorum: quæ facilem ad id, quod pro-
poſitum eſt, aditum faciant. Nos optimum hunc morem ſequentes,id magis ex
animo conſtituemus initio Architecturæ: quæſola omnium artium princeps, ac
domina, ſola iudex, ſola ( ut ita dicam ) Regina eſt artificiorum,et inuentorum
omnium. & quemadmodum ſapientia ſuas babet partes; quarum ſingulæ in præ-
fationibus ab ijs explicantur; ut ad quam quæque ſcientia referatur, agnoſcere,
& quid quæ præſtare queat, intelligere poſſimus: ita in bac præcipua opificio-
rum gubernatrice faciendum iudicamus. Nam de ui, & natura ipſius artis
dicendum est prius, unde ortum, incrementum, & abſolutionẽ artes ſuſcipiant:
2220 quo inter ſe quæque diſcrimine differant. deinde propius de Architectura ediſſerendum eſt: quid ſit, qua ratio-
ne, quo fine, & officio dignoſcatur. Multæ ſunt eius generis, quod Græci ποiτήτα, qualitatem latinorum
plerique uocant, formæ, acſpecies: ex his una eſt: quæ habitus, uel inhærens affectio nominatur: quam nos ad
eas res transferre ſolemus; quæ cum inſint, ægrè ab ijs, in quibus inſunt, dimoueri poſſunt. buiuſmodi uir-
tus ipſa eſt, uitium item, & ſcientia omnis, necnon ars quælibet, & affectio firma, & inhærens animi ſiue cor-
poris, ac ut præteream,quæ nobis diuinitus, atq; aſpiratione aliqua adueniunt: de ijs tantum nunc agimus, quæ
ipſi labore noſtro, ac ſtudio comparamus, & in animos nostros adiuuante natura, uſu, atque arte induci-
mus. Harum quædam mentis, quædam uoluntatis affectiones, uel habitus uocantur. Mens tribus afficitur
modis: aut enim ad falſum ducitur errore principiorum decepta: aut bæret; aut ad uerum directa, illud tan-
tum amplectitur. ſi fallitur, cæca, & ignorans, & peruerſa: ſi bæret, incerta hæſitans & inconſtans, ſi ue-
3330 rum tenet, ſciens, & ſapiens habetur. Cæterum, quia duplex in rebus eſt ueritas: aut enim neceſſario, aut
utcunque ineſt. Si mens uerum illud neceſſarium fouet; aut primis notionibus inbæret, aut cauſarum conſe-
quutioni, aut utriſque pariter. Sunt enim notiones quædam rerum in animis hominum inſignitæ: quarum uo-
cabula qui certo tenet, rem quoque fateri neceſſario cogitur. quis enim non planè ſentiet totum ſua parte ma-
ius, ubi quid totum, quid ſit pars nouerit. Quæ tertio ſunt æqualia, quis neget ea inter ſe quoq; æqualia eſſe,
ubi quid ſit æquale intelliget? ex ijs altera illx mentis affectio habet ortum: quæ cauſis, & ſe conſequentibus
rebus obfirmatur: unde firma, & conſtans rationis concluſio est profecta. Prior autem illa mentis nomine
inſignitur. posterior hæc ſcientia nominatur. Verum ſiſolo, unicoq́; mentis obtutu; tum notiones illas, tum
rerum conſequutiones in unaquaque ſcientia percipiet: nulli dubium,quin ſapiens uocari debeat. Hæcigitur
ea ueri ratio præſtat, quæ neceſſarium conſequitur. quod ſimens in his uerſatur, quæſecus fieri poſſunt. aut in
4440 ijs dirigendis laborabit, in quibus actio, & uit& moderatio poſita eſt, ut ſibi, familiæ, ac patriæ conſulere ac
prodeſſe queat. aut in his, quæ ad humanos pertinent uſus, inuigilabit. Sic ædificia, mercaturam, uenatio-
nem, militiam: agrorum cultum, medicinam, ſic demum inſtituet quæcunque hominum commodis, utilitatiq;
conducant. prudentia igitur aget( ex eius enim ratione iuſti, fortes, temperantes, munifici,amici, ueraces, boni
denique ac uirtute præditi,& præterea ſumma illa heroica uirtute illustres efficimur) arte uero conficiet. unde
quid ſit ars apertè iam uidemus. Mentis enim habitus,& inhærens affectio eſt quædam: qua opera omnia ra-
tione,& directione perficiuntur: ut homines bene ſe habeant in his rebus quæ ſpectant ad uitæ utilitatem.
Cauendum igitur eſt nè peruerſa huiuſmodi aliqua affectio in noſtris inſideat animis: quod enim diu perma-
net, ægrè dimouetur. cauendum etiam eſt, nè temere ( id quod ſæpè fit ) alicuius artis uocabulo, ſeu titulo
quoslibet ornemus: non enim ſemper eſt integrum, nel mediocris peritiæ, aut Fabrum, aut Architectum
5550 uocare aliquem: ſtudio nanque, & labore, & cognitione multa opus eſt, antequam in menteimpreſſa, & in-
ſignita ſit affectio illa, quæ tanquam regula futura ſit operum noſtrorum. Sed hactenus de ui, & ratione
Artis: nunc de ortu, & incremento artium dicendum eſt. Experimento oritur Ars. Experimentum
est ſimilium rerum animaduerſio conferens ad Artis principia inuenienda. quemadmodum ueſtigium ad inue-
niendum leporem. Non enim leporis pars eſt ueſtigium: Sed occaſio inueniendi leporis: ita frequens ex ſen-
ſu orta memoria: & rerum ſimilium comparatio efficit, ut id, quod ſeparatim ſæpius factum est,in uniuerſum
colligatur, & communi comprebenſione mens ipſaproloquium quoddam effciat, quod eſt Artis principium.
Ex multis ergo huiuſmodi præceptionibus in rem unam conſentientibus,& quaſi conſpirantibus quæque
Ars ortum habuit. Quod ſiquis experientiam arti conferat; effcax certè aliquanto magis in opere perfi-
ciundo experientia eſt: manus enim experti ob conſuetudinem, & exercitium promptior eſt. ſed Ars excel-
6660 lit, multo magis, & Præstat: quippè quæ ad ſcientiam proximè accedit. docet enim & quæſitis refpondet;