8856LIBER
tur.
hoc dico, quod licet foßitia præſtet, quæ optimax ſit, alijs, fieri tamen potest ex locorum ui, ut foffitia
quædam cedat meliorn marinæ, uel fluuiali. Vnde ſtatim ſubiungit Albertus, ſed eius regionis non omni ex
littore deſſumptam probant, & ratio ab effectu, nam inquit , Compertum quidem habent , littoribus, quæ ad
Austros excipien dos pateant, arenam eſſe omnium deterrimam. De generibus arenæ ſatis. Nunc de colori-
bus, & qualitatibus. Arena cana, nigra, carbunculus, & glarea. Cana inter foßitias ultima eſt. animad-
uerſum eſt Romæ publicis ædificijs uſos non in poſtremis rubra, nigra ſatis commoda poſt canam. Commodior
eſt carbunculus terræ perustægenus. Glaream fundamentis aptam uolunt, quare ſi arenam ad uſus diuer-
ſos comparare studium ſit, animaduertermus primum carbunculum obtinere locum. Marina ægre ſiccetſcit,
illicor madet, & diſſoluitur, onerum quoque impatiens eſt. Fluuialis non adeo ut marina humens, ſed foſſitia
1110 planè ductibilior, & magis idonea in tectorijs. Verum quæ ex foſſa eximitur tenax eſt, & cum ſit recens
optimos uſus præſtat, nam tempeſtatibus exempta ut diu manet abſumitur, & in terram tranſit, unde aſperi-
tatem amittit, terramq́; colore, & odore imitatur, & in aquam coniecta, limum facit, nec ulla ratione uti-
lis eſt . Atque hæc de arena ſatis, nam reliqua in Vitruuio patent. { In cæmentitijs ſtructuris } Forte Vit.
non ſtatim de lapidibus, quæ a natura fiunt loquutus eſt, quia & genera erant quædam lapidum minuta, quæ
nec dignitatem eam conſequuta erant, quam magni lapides, & marmora, quæ ornamento, & firmitati ædi
ficiorum maxime conſulunt. Eſt autem cæmentum´ut ait Herm. in caſtig. ex Vitr. & Plinio lapidis genus, quo
cum alibitum Romæ utuntur, exciſo monte aliquo, uel effoſſo: important eum quotidie iumenta, fodinas
quoque ipſas ruſtici Campaniæ cæmentarias appellant. Cum igitur & lateribus, & cæmentis ſtructuræ fiant,
quas nos mur aturas appellamus, meritò poſtquam de lateribus dixit, de arena quoque ſtatim, & de calce tra-
2220 ctauit: nam ex arena, & calce intritum ex intrito ſtructura conficitur. Quemadmodum uero lateres ex
tenaci terra duci debent, ſic arena nihil terræ habere debet, unde optimæ arenæ ſignum eſt, digitis confricatæ
ſtridor, qui ſanè ab aſperitate profiſiciſcitur.
quædam cedat meliorn marinæ, uel fluuiali. Vnde ſtatim ſubiungit Albertus, ſed eius regionis non omni ex
littore deſſumptam probant, & ratio ab effectu, nam inquit , Compertum quidem habent , littoribus, quæ ad
Austros excipien dos pateant, arenam eſſe omnium deterrimam. De generibus arenæ ſatis. Nunc de colori-
bus, & qualitatibus. Arena cana, nigra, carbunculus, & glarea. Cana inter foßitias ultima eſt. animad-
uerſum eſt Romæ publicis ædificijs uſos non in poſtremis rubra, nigra ſatis commoda poſt canam. Commodior
eſt carbunculus terræ perustægenus. Glaream fundamentis aptam uolunt, quare ſi arenam ad uſus diuer-
ſos comparare studium ſit, animaduertermus primum carbunculum obtinere locum. Marina ægre ſiccetſcit,
illicor madet, & diſſoluitur, onerum quoque impatiens eſt. Fluuialis non adeo ut marina humens, ſed foſſitia
1110 planè ductibilior, & magis idonea in tectorijs. Verum quæ ex foſſa eximitur tenax eſt, & cum ſit recens
optimos uſus præſtat, nam tempeſtatibus exempta ut diu manet abſumitur, & in terram tranſit, unde aſperi-
tatem amittit, terramq́; colore, & odore imitatur, & in aquam coniecta, limum facit, nec ulla ratione uti-
lis eſt . Atque hæc de arena ſatis, nam reliqua in Vitruuio patent. { In cæmentitijs ſtructuris } Forte Vit.
non ſtatim de lapidibus, quæ a natura fiunt loquutus eſt, quia & genera erant quædam lapidum minuta, quæ
nec dignitatem eam conſequuta erant, quam magni lapides, & marmora, quæ ornamento, & firmitati ædi
ficiorum maxime conſulunt. Eſt autem cæmentum´ut ait Herm. in caſtig. ex Vitr. & Plinio lapidis genus, quo
cum alibitum Romæ utuntur, exciſo monte aliquo, uel effoſſo: important eum quotidie iumenta, fodinas
quoque ipſas ruſtici Campaniæ cæmentarias appellant. Cum igitur & lateribus, & cæmentis ſtructuræ fiant,
quas nos mur aturas appellamus, meritò poſtquam de lateribus dixit, de arena quoque ſtatim, & de calce tra-
2220 ctauit: nam ex arena, & calce intritum ex intrito ſtructura conficitur. Quemadmodum uero lateres ex
tenaci terra duci debent, ſic arena nihil terræ habere debet, unde optimæ arenæ ſignum eſt, digitis confricatæ
ſtridor, qui ſanè ab aſperitate profiſiciſcitur.
Item ſi in ueſtimentum candidum coniecta fuerit.
Aliud idone æ arenæ ſignum.
{ Sin autem non
erunt arenaria. } Ideſt foſſæ, & loca unde eximuntur arenæ, nam non omnibus in locis arenæ foſſitiæ com-
moditates habemus, nam tota Italia ab ea parte, quæ ad meridiem uergit, foſſitiam reperiri arenam teſtantur,
ab Appenino citra non reperiri. Cum igitur foſſitiæ nobis deſunt, tunc de fluminibus extrahenda, uel e gla-
rea excernenda erit, uel demum e littoribus; ita enim fert neceſſitas, ut cum optimam habere nequeamus,
minus malam ſeligamus. { Sed ea in structuris hæc habet uitia. } Oſtendit incommoda fluuialis arenæ, &
glareoſæ, ægre enim areſcunt, onera non ſuſtinent, concamerationes non recipiunt. ex primo uitio hæc duo po-
steriora contrahit, nam ſi ſicceſceret onus obdurata ſuſciperet, & inde quoque ad cõcamerationes apta redde
3330 retur. { Niſi intermiſſionibus requieſcat. } Opus enim est, ut ſtructura ſolideſcat, quare non continuanda
eſt fabriaca, ſed intermittenda, dum enim madet, non fert onera. hoc in primis maritimis locis obſeruandum
eſt. { Marina autem hoc amplius. } Ideo corrigenda, & lacuna humoris dulcis immergenda , ut aquarum
dulcedine lota ſalſuginem deponat. { Foſſitiæ uero celeriter in structuris ſicceſcunt, & tectoria permanent,
& concamerationes patiuntur. } Connumerantur ſoſſitiæ commoda, ſed ea ratione, ut de recentibus intelli-
gamus, nam inquit. { Si enim exempt æ diutius iaceant, ab Sole, Luna, & pruina concoctæ reſoluuntur, &
& fiunt terroſæ. } Quæ res multas affert incommoditates, nam ruunt, quia non continent cæmenta, & la-
buntur, unde onera non ſuſtinent. quæ uitia recentibus non inſunt. Sed hæ quoque uitioſæ ſunt, non in stru-
cturis, ſed in opere tectorio, nam cum ob uehementem uim calcis paleæ commixtæ, quàmcelerrime inareſcant
rimas faciunt. Quid autem in tectorijs rimis turpius? cum plana, & perpolita, & cohærentia eſſe debeant?
4440 { Fluuiatica uero propter macritatem. } Cum recentes foſſitiæ non apte in tectoria inducantur, fluuniales in
his operibus ſunt comparandæ, nam macræ cum ſint, & bacillis ſubigantur, non ſecus tectorijs firmitatem
afferunt, ac opus quod ſigninum nominatur, quod ex testis contuſis addita calce fieri ſolet. Cum Plin. dicat
lib. 3 5. cap. 12. Quid non excogitauit ars? fractis; etiam testis utendo , ſic ut firmius durent, tuſis calce addi-
ta, quæ uocant ſignina, quo genere etiam pauimenta excogitauit.
erunt arenaria. } Ideſt foſſæ, & loca unde eximuntur arenæ, nam non omnibus in locis arenæ foſſitiæ com-
moditates habemus, nam tota Italia ab ea parte, quæ ad meridiem uergit, foſſitiam reperiri arenam teſtantur,
ab Appenino citra non reperiri. Cum igitur foſſitiæ nobis deſunt, tunc de fluminibus extrahenda, uel e gla-
rea excernenda erit, uel demum e littoribus; ita enim fert neceſſitas, ut cum optimam habere nequeamus,
minus malam ſeligamus. { Sed ea in structuris hæc habet uitia. } Oſtendit incommoda fluuialis arenæ, &
glareoſæ, ægre enim areſcunt, onera non ſuſtinent, concamerationes non recipiunt. ex primo uitio hæc duo po-
steriora contrahit, nam ſi ſicceſceret onus obdurata ſuſciperet, & inde quoque ad cõcamerationes apta redde
3330 retur. { Niſi intermiſſionibus requieſcat. } Opus enim est, ut ſtructura ſolideſcat, quare non continuanda
eſt fabriaca, ſed intermittenda, dum enim madet, non fert onera. hoc in primis maritimis locis obſeruandum
eſt. { Marina autem hoc amplius. } Ideo corrigenda, & lacuna humoris dulcis immergenda , ut aquarum
dulcedine lota ſalſuginem deponat. { Foſſitiæ uero celeriter in structuris ſicceſcunt, & tectoria permanent,
& concamerationes patiuntur. } Connumerantur ſoſſitiæ commoda, ſed ea ratione, ut de recentibus intelli-
gamus, nam inquit. { Si enim exempt æ diutius iaceant, ab Sole, Luna, & pruina concoctæ reſoluuntur, &
& fiunt terroſæ. } Quæ res multas affert incommoditates, nam ruunt, quia non continent cæmenta, & la-
buntur, unde onera non ſuſtinent. quæ uitia recentibus non inſunt. Sed hæ quoque uitioſæ ſunt, non in stru-
cturis, ſed in opere tectorio, nam cum ob uehementem uim calcis paleæ commixtæ, quàmcelerrime inareſcant
rimas faciunt. Quid autem in tectorijs rimis turpius? cum plana, & perpolita, & cohærentia eſſe debeant?
4440 { Fluuiatica uero propter macritatem. } Cum recentes foſſitiæ non apte in tectoria inducantur, fluuniales in
his operibus ſunt comparandæ, nam macræ cum ſint, & bacillis ſubigantur, non ſecus tectorijs firmitatem
afferunt, ac opus quod ſigninum nominatur, quod ex testis contuſis addita calce fieri ſolet. Cum Plin. dicat
lib. 3 5. cap. 12. Quid non excogitauit ars? fractis; etiam testis utendo , ſic ut firmius durent, tuſis calce addi-
ta, quæ uocant ſignina, quo genere etiam pauimenta excogitauit.
De calce, & unde coquatur optima. # Cap. V.
DE arenæ copijs cum habeatur explicatum;
tum etiam de calce diligentia eſt adhibenda uti
de albo ſaxo, aut ſilice coquatur, & quæ erit ex ſpiſſo, & duriore, erit utilior in ſtructu-
ra. Quæ autem ex fiſtuloſo in tectorijs. Cum ea erit extincta, tunc materiæ ita immi-
ſceatur, ut ſi erit ſoſsitia, tres arenæ, & una calcis confundatur: ſi autem fluuiatica, aut
marina, duæ arenæ in unam calcis conijciantur. Ita enim erit iuſta ratio mixtionis temperaturæ. Etiã
in fluuiatica, aut marina, ſi quis teſtam tuſam, & ſuccretam ex tertia parte adijecerit, efficiet mate-
riæ temperaturam ad uſum meliorem.
de albo ſaxo, aut ſilice coquatur, & quæ erit ex ſpiſſo, & duriore, erit utilior in ſtructu-
ra. Quæ autem ex fiſtuloſo in tectorijs. Cum ea erit extincta, tunc materiæ ita immi-
ſceatur, ut ſi erit ſoſsitia, tres arenæ, & una calcis confundatur: ſi autem fluuiatica, aut
marina, duæ arenæ in unam calcis conijciantur. Ita enim erit iuſta ratio mixtionis temperaturæ. Etiã
in fluuiatica, aut marina, ſi quis teſtam tuſam, & ſuccretam ex tertia parte adijecerit, efficiet mate-
riæ temperaturam ad uſum meliorem.
Pauca de calce commemorat Vitr.
prius de qua materia fiat, post quomodo corrigatur exponit, inde cau-
ſam quandam adducit, e rerum initijs, ut effectum quendam declaret. Nos de calce in uniuerſum agemus,
materiem, & uim eius explicantes. mox comparationes, & modos quoſdam adijcieimus. Albertus unà de
calce, & gypſo mentionem facit, nos aliud in tempus conſider ationem gypſi transferemus. Gypſum enim ad
5560
ſam quandam adducit, e rerum initijs, ut effectum quendam declaret. Nos de calce in uniuerſum agemus,
materiem, & uim eius explicantes. mox comparationes, & modos quoſdam adijcieimus. Albertus unà de
calce, & gypſo mentionem facit, nos aliud in tempus conſider ationem gypſi transferemus. Gypſum enim ad
5560