364LIEER
tæ multorum artes ornatæ ſunt pluribus diſciplinis, &
uarijs eruditionib.
Quemadmodum conſtat apud Tub-
lium; & Galenum, & alios authores. Quare adduntur, & illa uerba. # Cuius iudicio probantur om-
nia, quæ cæteris artibus perficiuntur opera. # Preſſius enim & propius rem oftendunt: nam iudicare ar
tificum operaſoli conuenit Architcturæ. Artibus enim plurimis, atque laudatiſſimis, & præſtantiſſimis orna
tur Orator, Medicus item uarijs eruditionibus, & diſciplinis præſtat. # Sed uterque alio fine, atque alio. Ille
enim ad perſuaſionem, opinionemq́; inducendam affectibus, & argumentis ſe acconmmodat. hic ad ſanitatem
uel inducendam, uel conſeruandam. Architctus autem ad iudicium, approbationemq́; artificiorum noti-
tiam rerum refert. Quoniam uerò niſinotas res, & confectas iudicare poſſumus: ideò iudicium Architectu
ræ in his rebus eſt; quæ a cæteris artibus proficiſcuntur. unde ſumma ueri Architecti diffinitio binc habetur.
1110 Architectus est, qui certa, ac admiranda quadam ratione ac uia, tum mente, animoq́; statuere, tum opere,
perficere nouerit eas res, quæ ad bumanæ uitæ uſum pertinere poterunt, onera ingentia mouendo, corpora
multiplicia partiendo, opera diuerſaſtruendo. # Architectura igitur eſt ſcientia pluribus diſciplinis,& ua
rijs eruditionibus ornata. # Doctrina, & diſciplina re ipſa idem ſunt, terminis differunt. doctrina eſt, quam
magiſter docet: Diſciplina, quam diſcipulus addiſcit: nihil autem addiſcitur, niſi quod docetur. Oratio do-
centis, auditus addiſcentis, doctrina a docentis animo in orationem: diſciplina ab addiſcentis aure in animum
deſinit: aſcenſus, & deſcenſus idem ſunt re ipſa: ratione, habituq́; differunt. # Sed utile, pulchrumq́; eſt ratio
ne ſtatuere, & uſu oſtendere, in eo doctrina, in hoc eruditio eſt. Cuiusiudicio probantur. Iudicare de re
bus excellentiſſimum eſt, non alijs datum, quam ſapientibus, & prudentibus, iudicium enim eſt de rebus notis:
& ipſo probantur res ideſt fertur ſententia, oſtenditurq́; qua ratione aguntur, uel perficiuntur. approbat ue-
2220 rò Architectura omnia, quæ ab cæteris artibus perficiuntur opera. Opus eſt res illa, quæconfecta uidetur,
ubi qui conficit a conficiendo ceſſauerit: operatio eſtmotus conſicientis, dum conficit. actio eſt ciuile nego-
tium, & officium; quo præſtito nullum opus inde reſtat: opera igitur probantur Architecturæ iudicio: opera
inquam artium, quarum rationes ad ipſam principem referuntur. atque buiuſmodi eſt Architecturæ diffinitio,
in qua uis eſt rerum omnium, & uirtus eorum, quæ in hac tractatione continentur. quod ut clarius expedia-
tur, nam mirum eſt, & ſecrctum quod dicturus ſum. dico in omni ſcientia diffinitionem rei, qua de agitur: ad
quam ſcilicet, quicquid in ea ſcientia tractatur, referri ſolet. uirtute continere quicquid ad dubiorum ſolutio-
nem, rerum inuentionem, & ſecretorum illius explicationem ſpectat. Virtute continere intelligo poße effice
re, & quaſi producere, quemadmodum ſemen nirtute continet ftores,folia, & fructus. Cum igitur res re-
ctè eſt diffinita: tunc ea diffinitione obſcuræ quæſtiones explicantur: ordo rerum expeditur, inuentio, & pro-
3330 batio proficiſcitur; huius ratio eſt, quoniàm rei diffinitio principium eſt; quod tanquàm artis præceptum, ue-
rum, utile, & accommodatum eſſe debet, ( ut inquit Galenus, ) uerum, quia nil niſi uerum comprehenditur:
utile, quia ad finem tendit. Vtilitas enim aliud eſt nihil, niſi rerum comparatio adfinem: qui rationem bo-
ni habet; uerè itaque ars nulla, quæutilis non eſt, ars merito uocaridebet: Accommodatum, & applicabile,
( ſic dicunt, ) quia niſi referatur ad id, cuius eſt principium, nihil inde ſequitur. conſentanea igitur præce-
pta, & principia eſſe debent: multa enim uera ſunt, quæ conſentanea non ſunt. Oportet igitur ut uera ſint,
& utilia, et conſentanea: a ueritate babent quod ſub notitiam cadunt, ab utilitate, quod uerè conſtituunt,a
conformitate, quod probant, concludunt, & lumen rebus afferunt: qualia ea ſunt, de quibus dixi: quorum
nocabula cum primum intelliguntur, cogitur mensipſis conſentire. quæ poſtea rebus alijs accommodantur:
nam illud, & alia eius generis: ſiab æqualibus æqualia auferantur, reliqua quæſunt, æqualiaſunt, non mo
4440 do uerum eſt; ſed uirtutis maximæ: a Phyſicis enim ad motiones, tempora, & interualla: a Geometris, ad
menſuras, & magnitudines: ab Arihmeticis ad numeros, a Muſicis ad ſonos, & interualla, a Medicis ad
uirtutes rerum, & qualitates transfertur, cum ergo rei ſubiectæ diffinitio, & explicatio naturæ principium
efficiatur, & præceptum, nulli dubium, quin principij, & præcepti conditionibus & notis affecta, lumen re
bus in ea arte, autſcientia, de qua tractatur, afferat, & inducat. Quod ex prædicta Architecturædiffini-
tione facilè uidetur ex his, quæſequuntur.
lium; & Galenum, & alios authores. Quare adduntur, & illa uerba. # Cuius iudicio probantur om-
nia, quæ cæteris artibus perficiuntur opera. # Preſſius enim & propius rem oftendunt: nam iudicare ar
tificum operaſoli conuenit Architcturæ. Artibus enim plurimis, atque laudatiſſimis, & præſtantiſſimis orna
tur Orator, Medicus item uarijs eruditionibus, & diſciplinis præſtat. # Sed uterque alio fine, atque alio. Ille
enim ad perſuaſionem, opinionemq́; inducendam affectibus, & argumentis ſe acconmmodat. hic ad ſanitatem
uel inducendam, uel conſeruandam. Architctus autem ad iudicium, approbationemq́; artificiorum noti-
tiam rerum refert. Quoniam uerò niſinotas res, & confectas iudicare poſſumus: ideò iudicium Architectu
ræ in his rebus eſt; quæ a cæteris artibus proficiſcuntur. unde ſumma ueri Architecti diffinitio binc habetur.
1110 Architectus est, qui certa, ac admiranda quadam ratione ac uia, tum mente, animoq́; statuere, tum opere,
perficere nouerit eas res, quæ ad bumanæ uitæ uſum pertinere poterunt, onera ingentia mouendo, corpora
multiplicia partiendo, opera diuerſaſtruendo. # Architectura igitur eſt ſcientia pluribus diſciplinis,& ua
rijs eruditionibus ornata. # Doctrina, & diſciplina re ipſa idem ſunt, terminis differunt. doctrina eſt, quam
magiſter docet: Diſciplina, quam diſcipulus addiſcit: nihil autem addiſcitur, niſi quod docetur. Oratio do-
centis, auditus addiſcentis, doctrina a docentis animo in orationem: diſciplina ab addiſcentis aure in animum
deſinit: aſcenſus, & deſcenſus idem ſunt re ipſa: ratione, habituq́; differunt. # Sed utile, pulchrumq́; eſt ratio
ne ſtatuere, & uſu oſtendere, in eo doctrina, in hoc eruditio eſt. Cuiusiudicio probantur. Iudicare de re
bus excellentiſſimum eſt, non alijs datum, quam ſapientibus, & prudentibus, iudicium enim eſt de rebus notis:
& ipſo probantur res ideſt fertur ſententia, oſtenditurq́; qua ratione aguntur, uel perficiuntur. approbat ue-
2220 rò Architectura omnia, quæ ab cæteris artibus perficiuntur opera. Opus eſt res illa, quæconfecta uidetur,
ubi qui conficit a conficiendo ceſſauerit: operatio eſtmotus conſicientis, dum conficit. actio eſt ciuile nego-
tium, & officium; quo præſtito nullum opus inde reſtat: opera igitur probantur Architecturæ iudicio: opera
inquam artium, quarum rationes ad ipſam principem referuntur. atque buiuſmodi eſt Architecturæ diffinitio,
in qua uis eſt rerum omnium, & uirtus eorum, quæ in hac tractatione continentur. quod ut clarius expedia-
tur, nam mirum eſt, & ſecrctum quod dicturus ſum. dico in omni ſcientia diffinitionem rei, qua de agitur: ad
quam ſcilicet, quicquid in ea ſcientia tractatur, referri ſolet. uirtute continere quicquid ad dubiorum ſolutio-
nem, rerum inuentionem, & ſecretorum illius explicationem ſpectat. Virtute continere intelligo poße effice
re, & quaſi producere, quemadmodum ſemen nirtute continet ftores,folia, & fructus. Cum igitur res re-
ctè eſt diffinita: tunc ea diffinitione obſcuræ quæſtiones explicantur: ordo rerum expeditur, inuentio, & pro-
3330 batio proficiſcitur; huius ratio eſt, quoniàm rei diffinitio principium eſt; quod tanquàm artis præceptum, ue-
rum, utile, & accommodatum eſſe debet, ( ut inquit Galenus, ) uerum, quia nil niſi uerum comprehenditur:
utile, quia ad finem tendit. Vtilitas enim aliud eſt nihil, niſi rerum comparatio adfinem: qui rationem bo-
ni habet; uerè itaque ars nulla, quæutilis non eſt, ars merito uocaridebet: Accommodatum, & applicabile,
( ſic dicunt, ) quia niſi referatur ad id, cuius eſt principium, nihil inde ſequitur. conſentanea igitur præce-
pta, & principia eſſe debent: multa enim uera ſunt, quæ conſentanea non ſunt. Oportet igitur ut uera ſint,
& utilia, et conſentanea: a ueritate babent quod ſub notitiam cadunt, ab utilitate, quod uerè conſtituunt,a
conformitate, quod probant, concludunt, & lumen rebus afferunt: qualia ea ſunt, de quibus dixi: quorum
nocabula cum primum intelliguntur, cogitur mensipſis conſentire. quæ poſtea rebus alijs accommodantur:
nam illud, & alia eius generis: ſiab æqualibus æqualia auferantur, reliqua quæſunt, æqualiaſunt, non mo
4440 do uerum eſt; ſed uirtutis maximæ: a Phyſicis enim ad motiones, tempora, & interualla: a Geometris, ad
menſuras, & magnitudines: ab Arihmeticis ad numeros, a Muſicis ad ſonos, & interualla, a Medicis ad
uirtutes rerum, & qualitates transfertur, cum ergo rei ſubiectæ diffinitio, & explicatio naturæ principium
efficiatur, & præceptum, nulli dubium, quin principij, & præcepti conditionibus & notis affecta, lumen re
bus in ea arte, autſcientia, de qua tractatur, afferat, & inducat. Quod ex prædicta Architecturædiffini-
tione facilè uidetur ex his, quæſequuntur.
Ea naſcitur ex fabrica, &
ratiocinatione.
Fabrica eſt continuata, ac trita uſus meditatio:
quæ ma
nibus perficitur, è materia cuiuſcunque generis opus eſt ad propoſitum deformationis. Ratiocina-
tio autem eſt quæ res fabricatas ſolertia, ac ratione proportionis demoſtare, atque explicare poteſb.
nibus perficitur, è materia cuiuſcunque generis opus eſt ad propoſitum deformationis. Ratiocina-
tio autem eſt quæ res fabricatas ſolertia, ac ratione proportionis demoſtare, atque explicare poteſb.
Ex fabrica, &
ratiocinatione naſci Architecturam, potect eliciex eius diffinitione:
quod ut clarius in-
5550 telligatur, diffiniendum eſt, quid ſit fabrica, & quid ſit ratiocinatio; & hæ quoque diffinitiones uirtute con-
tinentur in Architecturæ diffinitione.
5550 telligatur, diffiniendum eſt, quid ſit fabrica, & quid ſit ratiocinatio; & hæ quoque diffinitiones uirtute con-
tinentur in Architecturæ diffinitione.
Diuinum ſane optatum;
ac uotum eorum est, qui mentem ad ſpeculandas res conuertentes, cauſas ipſarum
inquirunt: & tanquam ab alto, & a longè ueritatem difpicientes, adſtudia, & labores accenduntur: Sed
qui contrario modo affecti maximis in cælum laudibus doctos, & præſtantes uiros extollunt: & admiratione
quadam ſuſpiciunt, ſcientias,& doctrinas: cæterum à laboribus abborrentes, cætera potiũs cucta faciũt
ꝗ̃ ſtudere: & ſunt qui cum uideant neceſſario ornari opotere ſcientiarum, & eruditionum plurimarum diuer-
ſitate, modo perfectè aliquam ſcientiam conſequi uelint, illas negligunt: & eas ſequentes dammant. hi om-
nino relinquendiſunt. Pulchrum eſt iudicare poſſe, atque diſcernere mortalium opera, iudicium enim eſt uirtu-
tis cuiuſdam præcellentisactio, ſed pauciſe laboribus dant, pauci ſtudium ſequuntur, pauciſe exercere, & è
6660
inquirunt: & tanquam ab alto, & a longè ueritatem difpicientes, adſtudia, & labores accenduntur: Sed
qui contrario modo affecti maximis in cælum laudibus doctos, & præſtantes uiros extollunt: & admiratione
quadam ſuſpiciunt, ſcientias,& doctrinas: cæterum à laboribus abborrentes, cætera potiũs cucta faciũt
ꝗ̃ ſtudere: & ſunt qui cum uideant neceſſario ornari opotere ſcientiarum, & eruditionum plurimarum diuer-
ſitate, modo perfectè aliquam ſcientiam conſequi uelint, illas negligunt: & eas ſequentes dammant. hi om-
nino relinquendiſunt. Pulchrum eſt iudicare poſſe, atque diſcernere mortalium opera, iudicium enim eſt uirtu-
tis cuiuſdam præcellentisactio, ſed pauciſe laboribus dant, pauci ſtudium ſequuntur, pauciſe exercere, & è
6660