162130LIBER
fieri ſed puras coronas;
ideo quód nec cantherij, nec aſſeres contra faſtigiorum frontes diſtribuuntur.
nec poſſunt prominere, ſed ad ſtillicidia proclinati collocantur. Ita quod non poteſt in ueritate ſie-
ri, id non putauerunt in imaginibus factum, poſſe certam rationem habere. Omnia enim cetta pro-
prietate, & a ueris naturæ deductis moribus traduxerunt in operum perfectiones. Etea probauerunt,
quorum explicationes in diſputationibus rationem poſſunt habere ueritatis. Itaque ex eis originibus
ſymmetrias, & proportiones uniuſcuiuſque generis conſtitutas reliquerunt, quorum ingreſſus perſe-
cutus de Ionicis, & Corinthijs inſtitutionibus ſupra dixi. Nunc uero Doricam rationcm ſummamq́;
eius ſpeciem breuiter exponam.
nec poſſunt prominere, ſed ad ſtillicidia proclinati collocantur. Ita quod non poteſt in ueritate ſie-
ri, id non putauerunt in imaginibus factum, poſſe certam rationem habere. Omnia enim cetta pro-
prietate, & a ueris naturæ deductis moribus traduxerunt in operum perfectiones. Etea probauerunt,
quorum explicationes in diſputationibus rationem poſſunt habere ueritatis. Itaque ex eis originibus
ſymmetrias, & proportiones uniuſcuiuſque generis conſtitutas reliquerunt, quorum ingreſſus perſe-
cutus de Ionicis, & Corinthijs inſtitutionibus ſupra dixi. Nunc uero Doricam rationcm ſummamq́;
eius ſpeciem breuiter exponam.
A veris naturæ institutis, mores artis ſumendi ſunt, pauci id quia conſiderant, ideo pauciſunt, qui proba-
tam in operibus habent autboritatem. Vitru. ergo antiquorum ſententia damnat denticulos, aut mutulos in
1110 faſtigijs. nam cum cantherios mutuli, aſſeres denticuli imitentur, & , neque cantberij aſſeres contra
frontes iiueniant: fieri non potest ut ratione aliqua mutuli, aut denticuli in faſtigijs recte collocentur. ſed uiden-
tur huiuſmodi ornamenta non uitari a nonnullis, pulchram enim faciem ferunt. Sed huius pulchritudinis nul-
laratio eſt Qiioniam vero ſuperius mentio facta eſt de parietibus, tectis, & feneſtris, dicam aliquid circa bæc,
quod non erit inutile. In parietibus obſeruandum eſt, ne longus, perpetuusq́; apertionum ordo abſque fulcris,
& eriſmatis efficiatur, nec tutum eſt. ongum, & continuum parietem inſuper apertiones multas aſtruere. pa-
ries tam altus eſſe debet, quàm altæ columnæſunt cum capitulis. tam craſſus autem,quantus eſt imus columnæ
ſcapus,idq́ue maxime faciendum, ubi ſunt parastatæ. hæ enim columnarum craſſitudines æquare debent.
Muri ciuitat is ex quadrato, & magno lapide laudantur, vel etiam magno, & incerto, ut aſpicientibus bor-
rorem quendam incutiãt, aſperitatem, & ſeueritatem ferãt. Sed curſus, cubiliaque non magnxs oſtendant aper
2220 tiones. Regula plumbea flexili utebantur antiqui, ut cubile in quo conquieſcerent immanix ſaxa, pertentarẽt,
nec ædiſicantes laborem ferrent in experiundis ſaxis. præcinctiones habent parietes, & procinctus, Itali cor-
dones uocant, faciunt ad uenuſtatem, & firmitatem. Tectum est, ad quod omnis ædificatio refertur, estq́; il-
lud omne, quod capiti nostro imminet. Ex tectis alia ſub diuo ſunt, alia non; quæ ſub diuo ſunt, inclinata, &
pendentia funt, lineamentaq́; ædificiorum ſequuntur. Quæ non ſunt ſub diuo, exterius quidem plana, interius
fornicata, arcuata ad circinum delumbata; & in bemiſphærium circumuoluta fiunt. DB quibus dicetur in ſe-
ptimo. Tecta parietes ab aquis tueri debent, ideo pendentia fieri ea oportet, & eò magis inclinata, quo maius
periculum est, ne niuium pondere ſuccumbant, quemadmodum in Gallijs, & in Gerniania uidentur, & vbi ſunt
montes multi. Amplectantur circum ædificia, & ſi plura ſunt, alterum in alterum depluere non debet, nec
in amplos canales colligant imbres, unde regurgitantes aquæ contignationem corrumpant. babent tecta, unde
3330 ostendere queant domini magnificentiam, ſiue precioſis trabes, ſiue metalla, ſiue tegulas, uitro illitas habeãt,
ſiue plumbea, ſiue etiam lapidea ſint. Si laminis plumbeis tegas, oportet eas firmiter configere, ne uento
deüciantur, atque ita collocari debent, ne aues inſidere poſſint. ſub plumbo ſilicea cinis luto albæ cretæſuba-
cta molliter ſternatur, claui, morſusq́; ærei, uel cuprei laudantur, quia rubiginem minime ſentiunt. In tecto-
rum ornamentis, faſtigia, ſubgrundiorum labra, anguliq́; conſiderandi ſunt, nam pilæ, flores, currus, ſigilla,
uictoriæ,atque huiuſmodi imponuntur, modo omniaſint recte diſpoſita, uenustatem habeant, dignitatem ſer-
uent, mutuoq́; ſibi reſpondeant. Apertiones uero aditus omnes intelligo, quotquot ſunt in ædificijs,ſiue lumen,
aera, & uentum excipiant, quales ſunt fenestræ, ſiue hominibus pateant, quales ſunt aditus ianuarum, ſcala-
rumq́, ſiue pro rebus comparentur,ut cloacæ, putei, fumi, columnationes,& etiam conchæ, quas niccbios
uocant. Feneſtris numerus, ſitus, forma, & regula danda eſt. nam in medio ſi diſponantur diſpares eſſe debẽt.
4440 Vnde Venetijs uulgaris error est in numero feneſtrarum. pari ubique fere numero collocantur. unde uiſus of-
fenditur, & impedimentum fit maximum in aulis, ubi columna medianum occupat locum, quæ apertio occu-
pare debebat. In angulis (uti dictum est) non ſunt ponendæ, nec ſine neceſſitate, ubique faciendæ. Templis
autem antiqui lumen aut a ualuis, aut a parte ſuperiori dediſſe uidentur. Fenestrarum ſitus a pauimento ele-
uetur, quoniam oculis non pedibus cernimus, meliusq́; uentos euitamus. Cauendum est autem ne lumen aliun-
de impediatur. a ſupernis partibus lumen omne capitur. Vtiles ſunt feneſtræ ad aeris renouationem. aer enim
quemadmodum aqua iacens,& immobilis corrumpitur. Quadrata figura ab antiquis probata, conuenienti
magnitudine uenustatem, & commoditatem ædificijs non mediocrem addidit. De reliquis apertionibns ſuo
loco dicendum eſt.
5550tam in operibus habent autboritatem. Vitru. ergo antiquorum ſententia damnat denticulos, aut mutulos in
1110 faſtigijs. nam cum cantherios mutuli, aſſeres denticuli imitentur, & , neque cantberij aſſeres contra
frontes iiueniant: fieri non potest ut ratione aliqua mutuli, aut denticuli in faſtigijs recte collocentur. ſed uiden-
tur huiuſmodi ornamenta non uitari a nonnullis, pulchram enim faciem ferunt. Sed huius pulchritudinis nul-
laratio eſt Qiioniam vero ſuperius mentio facta eſt de parietibus, tectis, & feneſtris, dicam aliquid circa bæc,
quod non erit inutile. In parietibus obſeruandum eſt, ne longus, perpetuusq́; apertionum ordo abſque fulcris,
& eriſmatis efficiatur, nec tutum eſt. ongum, & continuum parietem inſuper apertiones multas aſtruere. pa-
ries tam altus eſſe debet, quàm altæ columnæſunt cum capitulis. tam craſſus autem,quantus eſt imus columnæ
ſcapus,idq́ue maxime faciendum, ubi ſunt parastatæ. hæ enim columnarum craſſitudines æquare debent.
Muri ciuitat is ex quadrato, & magno lapide laudantur, vel etiam magno, & incerto, ut aſpicientibus bor-
rorem quendam incutiãt, aſperitatem, & ſeueritatem ferãt. Sed curſus, cubiliaque non magnxs oſtendant aper
2220 tiones. Regula plumbea flexili utebantur antiqui, ut cubile in quo conquieſcerent immanix ſaxa, pertentarẽt,
nec ædiſicantes laborem ferrent in experiundis ſaxis. præcinctiones habent parietes, & procinctus, Itali cor-
dones uocant, faciunt ad uenuſtatem, & firmitatem. Tectum est, ad quod omnis ædificatio refertur, estq́; il-
lud omne, quod capiti nostro imminet. Ex tectis alia ſub diuo ſunt, alia non; quæ ſub diuo ſunt, inclinata, &
pendentia funt, lineamentaq́; ædificiorum ſequuntur. Quæ non ſunt ſub diuo, exterius quidem plana, interius
fornicata, arcuata ad circinum delumbata; & in bemiſphærium circumuoluta fiunt. DB quibus dicetur in ſe-
ptimo. Tecta parietes ab aquis tueri debent, ideo pendentia fieri ea oportet, & eò magis inclinata, quo maius
periculum est, ne niuium pondere ſuccumbant, quemadmodum in Gallijs, & in Gerniania uidentur, & vbi ſunt
montes multi. Amplectantur circum ædificia, & ſi plura ſunt, alterum in alterum depluere non debet, nec
in amplos canales colligant imbres, unde regurgitantes aquæ contignationem corrumpant. babent tecta, unde
3330 ostendere queant domini magnificentiam, ſiue precioſis trabes, ſiue metalla, ſiue tegulas, uitro illitas habeãt,
ſiue plumbea, ſiue etiam lapidea ſint. Si laminis plumbeis tegas, oportet eas firmiter configere, ne uento
deüciantur, atque ita collocari debent, ne aues inſidere poſſint. ſub plumbo ſilicea cinis luto albæ cretæſuba-
cta molliter ſternatur, claui, morſusq́; ærei, uel cuprei laudantur, quia rubiginem minime ſentiunt. In tecto-
rum ornamentis, faſtigia, ſubgrundiorum labra, anguliq́; conſiderandi ſunt, nam pilæ, flores, currus, ſigilla,
uictoriæ,atque huiuſmodi imponuntur, modo omniaſint recte diſpoſita, uenustatem habeant, dignitatem ſer-
uent, mutuoq́; ſibi reſpondeant. Apertiones uero aditus omnes intelligo, quotquot ſunt in ædificijs,ſiue lumen,
aera, & uentum excipiant, quales ſunt fenestræ, ſiue hominibus pateant, quales ſunt aditus ianuarum, ſcala-
rumq́, ſiue pro rebus comparentur,ut cloacæ, putei, fumi, columnationes,& etiam conchæ, quas niccbios
uocant. Feneſtris numerus, ſitus, forma, & regula danda eſt. nam in medio ſi diſponantur diſpares eſſe debẽt.
4440 Vnde Venetijs uulgaris error est in numero feneſtrarum. pari ubique fere numero collocantur. unde uiſus of-
fenditur, & impedimentum fit maximum in aulis, ubi columna medianum occupat locum, quæ apertio occu-
pare debebat. In angulis (uti dictum est) non ſunt ponendæ, nec ſine neceſſitate, ubique faciendæ. Templis
autem antiqui lumen aut a ualuis, aut a parte ſuperiori dediſſe uidentur. Fenestrarum ſitus a pauimento ele-
uetur, quoniam oculis non pedibus cernimus, meliusq́; uentos euitamus. Cauendum est autem ne lumen aliun-
de impediatur. a ſupernis partibus lumen omne capitur. Vtiles ſunt feneſtræ ad aeris renouationem. aer enim
quemadmodum aqua iacens,& immobilis corrumpitur. Quadrata figura ab antiquis probata, conuenienti
magnitudine uenustatem, & commoditatem ædificijs non mediocrem addidit. De reliquis apertionibns ſuo
loco dicendum eſt.
On nulli antiqui Architecti negauerunt Dorico gencre ædes ſacras oportere fieri, quod
mendoſæ, & inconuenientes in his ſymmetriæ conficiebantur. Itaque negauit Tarche-
ſius, item Pytheus, non minus Hermogenes. Nam is cum paratam habuiſſet marmoris
copiam, in Doricæ ædis perfectionem commutauit,& ex eadem copia eam Ionicam Libe-
ro patri fecit, Sed tamen non quod inuenuſta eſt ſpecies, aut genus, aut formæ dignitas; ſed quod im-
pedita eſt diſtributio, & incommoda in opere triglyphorum, & lacunariorum diſtributione. Namq́;
neceſſe eſt triglyphos conſtitui contra medios tetrantes columnarum, metopasq́; , quæ inter trigly-
6660
mendoſæ, & inconuenientes in his ſymmetriæ conficiebantur. Itaque negauit Tarche-
ſius, item Pytheus, non minus Hermogenes. Nam is cum paratam habuiſſet marmoris
copiam, in Doricæ ædis perfectionem commutauit,& ex eadem copia eam Ionicam Libe-
ro patri fecit, Sed tamen non quod inuenuſta eſt ſpecies, aut genus, aut formæ dignitas; ſed quod im-
pedita eſt diſtributio, & incommoda in opere triglyphorum, & lacunariorum diſtributione. Namq́;
neceſſe eſt triglyphos conſtitui contra medios tetrantes columnarum, metopasq́; , quæ inter trigly-
6660