233201QVINTVS.
Extra autem diſponantur porticus tres, una ex periſty lio exeuntibus, duæ dextra;
, atque finiſtra ſtadia
tis. Ex quibus una, quæ ſpectauerit ad ſeptentrionem, perficiatur duplex ampliſsima latitudine; al-
tera ſimplex ita facta, uti in partibus, quæ fuerint circa parietes, & quæ erunt ad columnas, margines
habeant uti ſemitas, non minus pedum denum, mediumq́; excauatum, uti gradus bini ſint in deſcen-
ſu ſeſquipedali a marginibus ad planitiem. Quæ planicies ſit ne minus lata pedum duodecim. Ita qui
ueſtiti ambulauerint in marginibus, non impedientur ab cunctis ſe exercentibus. Hæc autem porti-
cus xyſtos apud Græcos uocitatur, quod Athletæ per hyberna tempora in tectis ſtadijs exercen-
tur. Facienda autem xyſta ſic uidentur, ut ſint inter duas porticus ſyluæ, aut platanones, &
in his perficiantur inter arbores ambulationes, ibiq́; ex opere ſignino ſtationes. Proxime au-
1110 tem xyſtum, & duplicem porticum deſignentur hypæthræ ambulationes, quas Græci peridro-
midas, noſtri xyſtæ appellant, in quas per hyemem e x xyſto ſereno cœlo athletæ prodeuntes exer-
centur. poſt xyſtum autem ſtadium, ita figuratum, ut poſsint hominum copiæ cum laxamento A thle-
tas certantes ſpectare. Quæ in mœnibus neceſſaria uidebantur eſſe, ut a ptè diſponantur, perſcripſi.
tis. Ex quibus una, quæ ſpectauerit ad ſeptentrionem, perficiatur duplex ampliſsima latitudine; al-
tera ſimplex ita facta, uti in partibus, quæ fuerint circa parietes, & quæ erunt ad columnas, margines
habeant uti ſemitas, non minus pedum denum, mediumq́; excauatum, uti gradus bini ſint in deſcen-
ſu ſeſquipedali a marginibus ad planitiem. Quæ planicies ſit ne minus lata pedum duodecim. Ita qui
ueſtiti ambulauerint in marginibus, non impedientur ab cunctis ſe exercentibus. Hæc autem porti-
cus xyſtos apud Græcos uocitatur, quod Athletæ per hyberna tempora in tectis ſtadijs exercen-
tur. Facienda autem xyſta ſic uidentur, ut ſint inter duas porticus ſyluæ, aut platanones, &
in his perficiantur inter arbores ambulationes, ibiq́; ex opere ſignino ſtationes. Proxime au-
1110 tem xyſtum, & duplicem porticum deſignentur hypæthræ ambulationes, quas Græci peridro-
midas, noſtri xyſtæ appellant, in quas per hyemem e x xyſto ſereno cœlo athletæ prodeuntes exer-
centur. poſt xyſtum autem ſtadium, ita figuratum, ut poſsint hominum copiæ cum laxamento A thle-
tas certantes ſpectare. Quæ in mœnibus neceſſaria uidebantur eſſe, ut a ptè diſponantur, perſcripſi.
Satis aperte, ac explicate Vitruuius, ut ipſe pollicetur, de palæstris, &
xyſtis Græcorum more conſtitutis,
ſermonem habet, ita ut quorundam uocabulorum declaratio cum diagrammate ſatis eſſe poſsit, ad intelligen-
tiam eorum, quæ hoc capite continentur. #Exedræ a ſedium frequentia ſic appellatæ, loca ſunt amplæ ma-
gnitudinis, quæ ſi in publicis operibus numer antur, ut hoc loco, ſpatioſæ eſſe debent, & habere ſedes, in quibus
philoſophi, rhetores, reliquiq́; , qui ſtudijs delectantur, ſedentes diſputare poſſint. Earum figuram referunt, quæ
in cœnobijs uocantur capitula, ut ait Philander. ſi uerò in priuatorum ædibus cenſentur, loca ſunt ad collo-
quendum per æſtatem cum amicis, aut ad meridiandum, ideſt in meridie dormiendum. periſtylia ſunt loca
2220 columnis clauſa, & undique ſepta, qualia ſunt monachorum clauſtra. Diaulon intelligit Vitr. locum duo ſta-
dia continentem in circuitione ambulationis, ideſt periſtylia illa ſiue quadrata, ſiue oblonga, ſint, debent ha-
bere in circuitionem ſpatium duorum stadiorum, ideſt quartam miliarij partem, hoc est paſſus. 250, { In
duplici porticu } idest duplici columnarum ordine, hæc membra collocentur. Ephæbeum ubi puberes exer-
centur. Coriceum eſt locus ubi puellæ exercentur. quod non placet, quia non erat conſuetudo ut puellæ ſe exer
cerent, niſi fallor, coreum dicere potius oporteret, ſi a puellis locus nominaretur. unde alij interpretantur co-
ryceum pro loco, ubipila exercebantur, ut ait Philander, nam Græci coricum pilam uento conflatam uocant,
quæ Latinis follis dicitur. placeret hæc interpretatio, ſi loci amplitudo hoc ludi genus ferre poſſet, niſi forte non
follem ſed pilam intelligas. qui ludus in minori area fieri poteſt, ut rachetæ ludus Gallice proprius. quod ſi
coureum malis, tonstrinam intelligito. coniſterium a conis, ubi puluere post unctionem luctaturi aſpergebantur,
3330 ut prehenſiones eſſent firmiores, & non lubricæ. Eleotheſium, hoc eſt unctuarium, locus ubi cerato oleo ,
quod ceroma dicunt, perfundebantur. propigneum legerẽ prophigeum, nam phigeos, hoc eſt furni, mentionem
fecit lihro decimo, ubi de machina hydraulica loquitur, quod nomen Heroni est familiare. ita ut prophigeum
præfurnium ſignificet, & locum, ubi ignis præcluſum æſtuat, licet lihro decimo furnum ſimilitudine quadam
uocauit partem illam machinæ, ut ſuo loco patebit. Porticus stadiatæ ſic dicuntur, quod in eis, ceu tectis ſta-
dijs per hyemem turbato cœlo athletæ exer cerentur. Platanones, loci platanis conſiti. Xyſtus, & xyſtum apud
Latinos diſcrimine aliquo ſeparantur, nam latini xystos uocant porticus tectas, ubi athletæ per hyemem exer-
cebantur. Xyſta uero ſubdiales, & hypæthras ambulationes. reliqua ex deſcriptione erunt maniſeſta.
ſermonem habet, ita ut quorundam uocabulorum declaratio cum diagrammate ſatis eſſe poſsit, ad intelligen-
tiam eorum, quæ hoc capite continentur. #Exedræ a ſedium frequentia ſic appellatæ, loca ſunt amplæ ma-
gnitudinis, quæ ſi in publicis operibus numer antur, ut hoc loco, ſpatioſæ eſſe debent, & habere ſedes, in quibus
philoſophi, rhetores, reliquiq́; , qui ſtudijs delectantur, ſedentes diſputare poſſint. Earum figuram referunt, quæ
in cœnobijs uocantur capitula, ut ait Philander. ſi uerò in priuatorum ædibus cenſentur, loca ſunt ad collo-
quendum per æſtatem cum amicis, aut ad meridiandum, ideſt in meridie dormiendum. periſtylia ſunt loca
2220 columnis clauſa, & undique ſepta, qualia ſunt monachorum clauſtra. Diaulon intelligit Vitr. locum duo ſta-
dia continentem in circuitione ambulationis, ideſt periſtylia illa ſiue quadrata, ſiue oblonga, ſint, debent ha-
bere in circuitionem ſpatium duorum stadiorum, ideſt quartam miliarij partem, hoc est paſſus. 250, { In
duplici porticu } idest duplici columnarum ordine, hæc membra collocentur. Ephæbeum ubi puberes exer-
centur. Coriceum eſt locus ubi puellæ exercentur. quod non placet, quia non erat conſuetudo ut puellæ ſe exer
cerent, niſi fallor, coreum dicere potius oporteret, ſi a puellis locus nominaretur. unde alij interpretantur co-
ryceum pro loco, ubipila exercebantur, ut ait Philander, nam Græci coricum pilam uento conflatam uocant,
quæ Latinis follis dicitur. placeret hæc interpretatio, ſi loci amplitudo hoc ludi genus ferre poſſet, niſi forte non
follem ſed pilam intelligas. qui ludus in minori area fieri poteſt, ut rachetæ ludus Gallice proprius. quod ſi
coureum malis, tonstrinam intelligito. coniſterium a conis, ubi puluere post unctionem luctaturi aſpergebantur,
3330 ut prehenſiones eſſent firmiores, & non lubricæ. Eleotheſium, hoc eſt unctuarium, locus ubi cerato oleo ,
quod ceroma dicunt, perfundebantur. propigneum legerẽ prophigeum, nam phigeos, hoc eſt furni, mentionem
fecit lihro decimo, ubi de machina hydraulica loquitur, quod nomen Heroni est familiare. ita ut prophigeum
præfurnium ſignificet, & locum, ubi ignis præcluſum æſtuat, licet lihro decimo furnum ſimilitudine quadam
uocauit partem illam machinæ, ut ſuo loco patebit. Porticus stadiatæ ſic dicuntur, quod in eis, ceu tectis ſta-
dijs per hyemem turbato cœlo athletæ exer cerentur. Platanones, loci platanis conſiti. Xyſtus, & xyſtum apud
Latinos diſcrimine aliquo ſeparantur, nam latini xystos uocant porticus tectas, ubi athletæ per hyemem exer-
cebantur. Xyſta uero ſubdiales, & hypæthras ambulationes. reliqua ex deſcriptione erunt maniſeſta.
4440
DE opportunitate autem portuum, non eſt prætermittendum, ſed quibus rationibus tuean
tur naues in his ab tempeſtatibus, explicandum. Hiautem naturaliter ſi ſint poſiti, ha-
beantq́; acroteria, ſiue promontoria procurrentia, ex quibus introrſus curuaturæ, ſiue uer
ſuræ ex loci natura ſuerint conformatæ, maximas utilitates ui dentur habere. Circum enim
porticus, ſiue naualia ſunt facienda, ſiue ex porticibus aditus ad emporia, turresq́; ex utraque parte
collocandæ, ex quibus catenæ traduci per machinas poſsint. Sinautem non naturalem locum, neque
idoneum ad tuendas ab tempeſtatibus naues habuerimus, ita uidetur eſſe faciendum, uti ſi nullum ſlu-
5550 men in his locis impedierit, ſed erit ex una parte ſtatio, tunc ex altera parte ſtructuris, ſiue aggeribus,
expediantur progreſſus, & ita conformandæ portuum concluſiones.
tur naues in his ab tempeſtatibus, explicandum. Hiautem naturaliter ſi ſint poſiti, ha-
beantq́; acroteria, ſiue promontoria procurrentia, ex quibus introrſus curuaturæ, ſiue uer
ſuræ ex loci natura ſuerint conformatæ, maximas utilitates ui dentur habere. Circum enim
porticus, ſiue naualia ſunt facienda, ſiue ex porticibus aditus ad emporia, turresq́; ex utraque parte
collocandæ, ex quibus catenæ traduci per machinas poſsint. Sinautem non naturalem locum, neque
idoneum ad tuendas ab tempeſtatibus naues habuerimus, ita uidetur eſſe faciendum, uti ſi nullum ſlu-
5550 men in his locis impedierit, ſed erit ex una parte ſtatio, tunc ex altera parte ſtructuris, ſiue aggeribus,
expediantur progreſſus, & ita conformandæ portuum concluſiones.
Conſtruendi portus finis est, ut naues a uentis, &
tempestatibus tutæ ſint.
Ideo portus tutus, &
capax eſſe
debet. Securitas, uel naturalis eſt, uel arte adiuuatur. natur alis a ſitu, & natura loci uidetur pendere, cum
locus ſinuoſus est, arcuatusq́; in cornua, quæ alta ſint, & promontorij ſpeciem habeant, in mare promineant,
& later a ſinuum a uentis tueantur. Cum uero hæc non habentur, tunc arte iuuat fidas stationes nauibus
collocare, & aggeribus procurrentibus in mare ex structura portus cornua conſtituere, ſi flumen non impe-
diat. Quomodo autem ſtructuræ in aqua fiant, docet Vitr. Quid autem circa portus faciendum ſit docuit.
porticus enim & loca ubi merces uenduntur, ac etiam ſeruantur, quæ emporia dicuntur, & loca ubi conſtruũ-
tur naues, aut ſubductæ inſtaurantur, quæ naualia Latini, nos ſquerros dicimus, circa portus facienda ſunt.
6660debet. Securitas, uel naturalis eſt, uel arte adiuuatur. natur alis a ſitu, & natura loci uidetur pendere, cum
locus ſinuoſus est, arcuatusq́; in cornua, quæ alta ſint, & promontorij ſpeciem habeant, in mare promineant,
& later a ſinuum a uentis tueantur. Cum uero hæc non habentur, tunc arte iuuat fidas stationes nauibus
collocare, & aggeribus procurrentibus in mare ex structura portus cornua conſtituere, ſi flumen non impe-
diat. Quomodo autem ſtructuræ in aqua fiant, docet Vitr. Quid autem circa portus faciendum ſit docuit.
porticus enim & loca ubi merces uenduntur, ac etiam ſeruantur, quæ emporia dicuntur, & loca ubi conſtruũ-
tur naues, aut ſubductæ inſtaurantur, quæ naualia Latini, nos ſquerros dicimus, circa portus facienda ſunt.