342LIBER&
rerum rationes reddere potens est:
unde ars proxime adſapientiam accedit.
inditium autem ſciendi efficax
est, alios docere poſſè, perfectio enim in eo poſita eſt, ut alium nobis ſimilem efficere poſſimus: quod nec facit
nec præstat experientia, & licet expertus alteri quomodo facit, oſtendat, non tamen reddere de eo quod fa-
cit, rationem poteſt, cum extra ſenſum nihil adhibeat, quod ex Platonis ſententia ſeruile opus eſt, niſi forte ex-
perientiam uoces: cum quis Arte iam parta quicquam ex arte facit. ſed hæc aliò ſpectat. Artis autem eſt
alterum ſibi ſimilem constituere; & artifex etiam dici uel oſcitans poteſt, & ſtertens. intus enim habet id,
quod eſt. ſed expertus ſolo ſenſu nititur. Cæterum artes quidem omnes initio paruæ ſunt, ſed tempore coa-
leſcunt: nec propterea minus rerum inuentoribus debere nos decet: ipſi enim ( quod difficillimum eſt ) princi-
pium inuenere. quod qui recte habet, dimidium totius habet, uis enim maxima in his ineſt: quod uel medio-
1110 criter in Mathematicis eruditus planè ſentit. Nemo bercle eſt; qui non uideat quàm certa, quàm commu-
nia, quàm obuia ſint ea; quæαξiώματα græci, prolquia latini uocant. omnia tamen recondita, & abstruſa;
quæ in ijs diſciplinis habentur, ab ijs profecta, & deducta ſunt æque, ac ab uno principe gens omnis, & po-
pulus uniuerſus regitur. paruum, ac nihil ferè uidetur proloquium illud: plura, quæ uni reſpondent, ſibi inui-
cem reſpondere: paruum tamen illud à Phyſicis ad motiones, ad corpora, ad tempora, ad ſpatia locorum.
A muſicis uerò ad fides, ad neruos, & uoces,ab ijs, qui proſpectionum uim contemplantuï, ad radios, ad lu-
mina: ac demum ab alijs ad res alias accommodatur, unde omnis doctriuæ uis, & ratio manare ſolet. maxi-
mè igitur inuentoribus gratiæ habendæ: maximæ & his, qui nullo parcunt labori: ut communia illa, perfpe-
ctaq́; notitiæ primordia propoſitis Artibus, & ſcientijs adiudicant. Sed nos ad reliqua. I am in artibus diui-
dendis non ſequar exactam illam & exquiſitam partiendi rationem, dialecticorum methodis institutam, ni-
2220 mis enim ſtud io ſorum uota retardarem, & parum prodeſſem, præterea nemo eſt qui neſciat ingenuas & li-
beras eſſe artes ſeptem, quarum tres ad ſermonem, quatuor ad quantitatem pertinent. atque ibi Gramma-
ticem eſſe orationis auctricem, & ſcripturæ moderatricem. logicem quoque eoſpectare, ut ſermonem ad do-
cendum inſtituat, ut Rhetorices ad perſuadendum, & ſi uis addere poeticem ad delectandum. hic uero tam
continentem, quàm ſecretam, & diſparatam quantitatem haberi, unde menſuras,motus,numeros ſimplices,
atque ad ſonos comparatos diſcutimus. prætermittam quoque uiles illas, & ſellularias, quænec artis nomi-
ne dignandæ ſunt. Nec ad rem noſtram facere exiſtimabo artes illas, quæ diuino inſtinctu, & afflatu in ani-
mis nostris immittuntur, quoniam non eò tendimus, ut omnia complectamur, quæſub nomine artis communi
quadam ratione contineri ſolent. Ad nos ergo illæ artes neceſſariæ pertinent, quæ cum dignitate hominum
commoditate, & uſui comparantur. cuiuſmodieſt Nauigatio, Militia, Aedificatio, Agricultura, Venatio,
3330 Pictura, Scalptura, Lanificium, ac denique Medicina, & ſi quæ ſunt aliæ,de quibus duplex conſideratio ha-
betur, una est, quatenus ratiocinantur, & regulas operandi certas ſtatuunt, & terminatas, altera quate-
nus alacritate quadam & manuum promptitudine ad opus aggrediuntur, ut in re ſubiecta formas animo an-
te perceptas, in humanos uſus edant. Hinc eſt quod ex artibus nonnullæ ſunt quæ propius ad ſcientiæ no-
tionem accedunt, quædam minus. Artium, quæ dignitate, & uſu præcellunt, eo nomine illuſtres, ac prin-
cipes haberiſolent: quod diſciplinis maximè innitantur, ac præſertim Arithmeticæ, & Geometriæ. reliquæ
minus idoneæ, aptæq́; ad nobilitatem. quo fit, ut Architectura omnium princeps haberi debeat. de qua prius,
quàm aliquid diſſeramus, interponenda eſt M. Vitru. epiſtola: qua optimo Principi Auguſto ſuum dedicat
opus primum ut de ſe bene merenti gratias referat. Deinde ut munificentiſſimum Principem iuuet in ijs rebus,
quæ ad ornatum, et ſplẽdorem urbis pertinere uidebantur. ſimul. n. & animi gratitudinem, & iudicinm oſten-
4440 dit: dat enim quod ſibi danti carisſimum erat: & illi accipienti gratiſſimm. Octauium Cæſar in Filium adop-
tauit. ſucceſit & uirtuti, & Imperio. primumq́; illi Aguſti nomen inditum: quod nomen licet ob auctum
Imperium ſibi comparauerit: non minus tamen ob studiorum, & rei literariæ curam, & ingenuarum arti-
um amplitudinem illi conuenire potuit. Reliqua, quæ ad Aguſtum pertinent in ipſa epiſtola ſunt expedita: in
qua illud etiam obſeruandum, quod procul ab adulatione Vitr. meritas Auguſto laudes, & eas, quæ illi ma-
ximè placerè poterant: prudenter quidem tribuit, & apte concedit. Hunc igitur in modum aggredtiur.
est, alios docere poſſè, perfectio enim in eo poſita eſt, ut alium nobis ſimilem efficere poſſimus: quod nec facit
nec præstat experientia, & licet expertus alteri quomodo facit, oſtendat, non tamen reddere de eo quod fa-
cit, rationem poteſt, cum extra ſenſum nihil adhibeat, quod ex Platonis ſententia ſeruile opus eſt, niſi forte ex-
perientiam uoces: cum quis Arte iam parta quicquam ex arte facit. ſed hæc aliò ſpectat. Artis autem eſt
alterum ſibi ſimilem constituere; & artifex etiam dici uel oſcitans poteſt, & ſtertens. intus enim habet id,
quod eſt. ſed expertus ſolo ſenſu nititur. Cæterum artes quidem omnes initio paruæ ſunt, ſed tempore coa-
leſcunt: nec propterea minus rerum inuentoribus debere nos decet: ipſi enim ( quod difficillimum eſt ) princi-
pium inuenere. quod qui recte habet, dimidium totius habet, uis enim maxima in his ineſt: quod uel medio-
1110 criter in Mathematicis eruditus planè ſentit. Nemo bercle eſt; qui non uideat quàm certa, quàm commu-
nia, quàm obuia ſint ea; quæαξiώματα græci, prolquia latini uocant. omnia tamen recondita, & abstruſa;
quæ in ijs diſciplinis habentur, ab ijs profecta, & deducta ſunt æque, ac ab uno principe gens omnis, & po-
pulus uniuerſus regitur. paruum, ac nihil ferè uidetur proloquium illud: plura, quæ uni reſpondent, ſibi inui-
cem reſpondere: paruum tamen illud à Phyſicis ad motiones, ad corpora, ad tempora, ad ſpatia locorum.
A muſicis uerò ad fides, ad neruos, & uoces,ab ijs, qui proſpectionum uim contemplantuï, ad radios, ad lu-
mina: ac demum ab alijs ad res alias accommodatur, unde omnis doctriuæ uis, & ratio manare ſolet. maxi-
mè igitur inuentoribus gratiæ habendæ: maximæ & his, qui nullo parcunt labori: ut communia illa, perfpe-
ctaq́; notitiæ primordia propoſitis Artibus, & ſcientijs adiudicant. Sed nos ad reliqua. I am in artibus diui-
dendis non ſequar exactam illam & exquiſitam partiendi rationem, dialecticorum methodis institutam, ni-
2220 mis enim ſtud io ſorum uota retardarem, & parum prodeſſem, præterea nemo eſt qui neſciat ingenuas & li-
beras eſſe artes ſeptem, quarum tres ad ſermonem, quatuor ad quantitatem pertinent. atque ibi Gramma-
ticem eſſe orationis auctricem, & ſcripturæ moderatricem. logicem quoque eoſpectare, ut ſermonem ad do-
cendum inſtituat, ut Rhetorices ad perſuadendum, & ſi uis addere poeticem ad delectandum. hic uero tam
continentem, quàm ſecretam, & diſparatam quantitatem haberi, unde menſuras,motus,numeros ſimplices,
atque ad ſonos comparatos diſcutimus. prætermittam quoque uiles illas, & ſellularias, quænec artis nomi-
ne dignandæ ſunt. Nec ad rem noſtram facere exiſtimabo artes illas, quæ diuino inſtinctu, & afflatu in ani-
mis nostris immittuntur, quoniam non eò tendimus, ut omnia complectamur, quæſub nomine artis communi
quadam ratione contineri ſolent. Ad nos ergo illæ artes neceſſariæ pertinent, quæ cum dignitate hominum
commoditate, & uſui comparantur. cuiuſmodieſt Nauigatio, Militia, Aedificatio, Agricultura, Venatio,
3330 Pictura, Scalptura, Lanificium, ac denique Medicina, & ſi quæ ſunt aliæ,de quibus duplex conſideratio ha-
betur, una est, quatenus ratiocinantur, & regulas operandi certas ſtatuunt, & terminatas, altera quate-
nus alacritate quadam & manuum promptitudine ad opus aggrediuntur, ut in re ſubiecta formas animo an-
te perceptas, in humanos uſus edant. Hinc eſt quod ex artibus nonnullæ ſunt quæ propius ad ſcientiæ no-
tionem accedunt, quædam minus. Artium, quæ dignitate, & uſu præcellunt, eo nomine illuſtres, ac prin-
cipes haberiſolent: quod diſciplinis maximè innitantur, ac præſertim Arithmeticæ, & Geometriæ. reliquæ
minus idoneæ, aptæq́; ad nobilitatem. quo fit, ut Architectura omnium princeps haberi debeat. de qua prius,
quàm aliquid diſſeramus, interponenda eſt M. Vitru. epiſtola: qua optimo Principi Auguſto ſuum dedicat
opus primum ut de ſe bene merenti gratias referat. Deinde ut munificentiſſimum Principem iuuet in ijs rebus,
quæ ad ornatum, et ſplẽdorem urbis pertinere uidebantur. ſimul. n. & animi gratitudinem, & iudicinm oſten-
4440 dit: dat enim quod ſibi danti carisſimum erat: & illi accipienti gratiſſimm. Octauium Cæſar in Filium adop-
tauit. ſucceſit & uirtuti, & Imperio. primumq́; illi Aguſti nomen inditum: quod nomen licet ob auctum
Imperium ſibi comparauerit: non minus tamen ob studiorum, & rei literariæ curam, & ingenuarum arti-
um amplitudinem illi conuenire potuit. Reliqua, quæ ad Aguſtum pertinent in ipſa epiſtola ſunt expedita: in
qua illud etiam obſeruandum, quod procul ab adulatione Vitr. meritas Auguſto laudes, & eas, quæ illi ma-
ximè placerè poterant: prudenter quidem tribuit, & apte concedit. Hunc igitur in modum aggredtiur.
Cum diuina mens tua, &
numen Imperator Cæſar Imperio potiretur orbis terrarum, inuictaq́ue
uirtute cunctis hoſtibus ſtratis, triumpho,uictoriaq́ue tua ciues gloriarentur, & gentes omnes ſub-
actæ tuum ſpectarent nutum: Populusq́; Romanus, & Senatus liberatus timore ampliſsimis tuis co-
gitationibus, conſilijsq́ue gubernaretur,non audebam tantis occupationibus de Architectura ſcri-
5550 pta, & magis cogitationibus explicata edere: metuens ne non apto tempore interpellans, ſubirem
tui animi offenſionem.
uirtute cunctis hoſtibus ſtratis, triumpho,uictoriaq́ue tua ciues gloriarentur, & gentes omnes ſub-
actæ tuum ſpectarent nutum: Populusq́; Romanus, & Senatus liberatus timore ampliſsimis tuis co-
gitationibus, conſilijsq́ue gubernaretur,non audebam tantis occupationibus de Architectura ſcri-
5550 pta, & magis cogitationibus explicata edere: metuens ne non apto tempore interpellans, ſubirem
tui animi offenſionem.
Augusti tempore pax uniuerſum orbem habuit:
Ianifores clauſæ:
Imperium unius nuturegebatur:
&
nil
erat, quod Romanis ciuibus timendum eſbet; et. Tranquillaforſan, & pacata tunc erant omnia: quoniam pa-
cis author, libertatis uindex, ſalutis opifex, eo tempore natus eft Dominus noſter Iesvs Chriſtus. { Non
audebam tantis occupationibus. } dum enim in actione uerſamur,non uacat, ut studijs operam demus. præſer
tim in tanta rerum administratione, qua uniuerſus orbis niti debebat. obſeruanda igitur occaſio eſt & tempus
aptum, cum quid agere instituimus.
erat, quod Romanis ciuibus timendum eſbet; et. Tranquillaforſan, & pacata tunc erant omnia: quoniam pa-
cis author, libertatis uindex, ſalutis opifex, eo tempore natus eft Dominus noſter Iesvs Chriſtus. { Non
audebam tantis occupationibus. } dum enim in actione uerſamur,non uacat, ut studijs operam demus. præſer
tim in tanta rerum administratione, qua uniuerſus orbis niti debebat. obſeruanda igitur occaſio eſt & tempus
aptum, cum quid agere instituimus.