11280LIBER
cit, ſed aut rei familiaris exiguitas , aut imbecillitas fortunæ, ſeu in ambitione certationis contrario-
rum ſuperatio, obſtitit eorum dignitati. Nec tamen eſt admirandum ſi propter ignorantiam artis
uirtutes obſcurantur, ſed maxime indignandum , cum etiam ſæpe blandiatur gratia conuiuiorum a ue
ris iudicijs, ad falſam probationem . Ergo ( uti Socrati placuit ) ita ſenſus , & ſententiæ, ſcientiæq́; ,
diſciplinis auctæ , perſpicuæ, & perlucidæ fuiſſent, non gratia, neque ambitio ualeret, ſed ſi qui ueris,
certisq́; laboribus doctrinarum perueniſſent ad ſcientiam ſummam, eis ultro opera traderentur. Quo-
nlam autem ea non ſunt illuſtria, neque apparentia in aſpectu, ut putamus oportuiſſe, & animaduerto
potins indoctos, quàm doctos gratia ſuperare , non eſſe certandum iudicans cum indoctis ambitione,
potius his præceptis editis oſtendam noſtræ ſcientiæ uirtutem . Itaque Imperator in primo uolumi-
1110 ne tibi de arte, & quas habeat ea uirtutes, quibusq; diſciplinis oporteat eſſe auctum Architectum ex-
poſui, & ſubieci cauſas, quid ita earum oporteat eum eſſe peritum , rationesq́; ſummæ Architecturæ
partitione diſtribui, finitionibusq́; terminaui. Deinde, quod erat primum , & neceſſarium , de mœni-
bus, quemadmodum eligantur loci ſalubres, ratiocinationibus explicui . Ventiq; qui ſint, & ex qui-
bus regionibus ſinguli ſpirent deformationibus grammicis oſtendi, platearumq́; & uicorum uti emen-
datæ fiant diſtributiones in mœnibus docui, & ita finitionem primo uolumine conſtitui . Item in ſe-
cundo de materia , quas habeat in operibus utilitates , & quibus uirtutibus e natura rerum eſt com-
parata, peregi. Nunc in tertio de deorum immortalium ædibus ſacris dicam , & uti oporteat per-
ſcriptas eſſe exponam.
rum ſuperatio, obſtitit eorum dignitati. Nec tamen eſt admirandum ſi propter ignorantiam artis
uirtutes obſcurantur, ſed maxime indignandum , cum etiam ſæpe blandiatur gratia conuiuiorum a ue
ris iudicijs, ad falſam probationem . Ergo ( uti Socrati placuit ) ita ſenſus , & ſententiæ, ſcientiæq́; ,
diſciplinis auctæ , perſpicuæ, & perlucidæ fuiſſent, non gratia, neque ambitio ualeret, ſed ſi qui ueris,
certisq́; laboribus doctrinarum perueniſſent ad ſcientiam ſummam, eis ultro opera traderentur. Quo-
nlam autem ea non ſunt illuſtria, neque apparentia in aſpectu, ut putamus oportuiſſe, & animaduerto
potins indoctos, quàm doctos gratia ſuperare , non eſſe certandum iudicans cum indoctis ambitione,
potius his præceptis editis oſtendam noſtræ ſcientiæ uirtutem . Itaque Imperator in primo uolumi-
1110 ne tibi de arte, & quas habeat ea uirtutes, quibusq; diſciplinis oporteat eſſe auctum Architectum ex-
poſui, & ſubieci cauſas, quid ita earum oporteat eum eſſe peritum , rationesq́; ſummæ Architecturæ
partitione diſtribui, finitionibusq́; terminaui. Deinde, quod erat primum , & neceſſarium , de mœni-
bus, quemadmodum eligantur loci ſalubres, ratiocinationibus explicui . Ventiq; qui ſint, & ex qui-
bus regionibus ſinguli ſpirent deformationibus grammicis oſtendi, platearumq́; & uicorum uti emen-
datæ fiant diſtributiones in mœnibus docui, & ita finitionem primo uolumine conſtitui . Item in ſe-
cundo de materia , quas habeat in operibus utilitates , & quibus uirtutibus e natura rerum eſt com-
parata, peregi. Nunc in tertio de deorum immortalium ædibus ſacris dicam , & uti oporteat per-
ſcriptas eſſe exponam.
In proœmio laudatur Socratis ſententia cupientis hominum pectora eſſe feneſtrata , ut uirtutes , &
uitia,
2220 ſcientiæ , & ignorantiæ cerni poſſent . Vituperantur indocti, & ambitioſi . Monenturq́; qui fabricare uolunt,
ut ad ſcientiam, & opera, non ad gratiam, ac adulationem artificum inſpiciant; & Architecti , ut curent ſe
ſe uirtutibus, & ſcientijs ornare, neque certent cum indoctis ambitione. Colligit quæ primo, & ſecundo libro
abſoluit, docetq́; de quibus in ſequentibus eſt agendum. Omnia ſunt facillima.
2220 ſcientiæ , & ignorantiæ cerni poſſent . Vituperantur indocti, & ambitioſi . Monenturq́; qui fabricare uolunt,
ut ad ſcientiam, & opera, non ad gratiam, ac adulationem artificum inſpiciant; & Architecti , ut curent ſe
ſe uirtutibus, & ſcientijs ornare, neque certent cum indoctis ambitione. Colligit quæ primo, & ſecundo libro
abſoluit, docetq́; de quibus in ſequentibus eſt agendum. Omnia ſunt facillima.
AEdivm compoſitio conſtat ex ſymmetria , cuius rationem diligentiſsime Arehitecti te-
3330 nere debent.
3330 nere debent.
Tanta est proportionum uis, tanta neceßitas, tanta demum eius in rebus utilitas, ut nemo
auribus, oculis, ſenſibus cæteris , ac menti denique ipſi, aliquid uoluptatis , & oblectationis
afferre poſſit, niſi quod ad oblectandum proponit, conuenientia , & ratione quadam , comparationeq́; conſtet,
qua latenter ſe ſe in ſenſus noſtros inſinuet. Ecce tibi quàm ſuauiter ſom, modulationesq́; ad animum per au-
res illabuntur, cum inter ſonos interualla, & tempora ratione distincta producuntur , quin, & animalia quo-
que præter homines modulorum ſuauitate mulcentur . Quid ſapores, odores ad palatum , & ad nares perti-
nentes efficerent, niſi temperata eorum uis dulcium, & acrium moderatione permixta , ad eos ſenſus perueni-
rent? Tactio mollium, & delectantium rerum proportione conſtat . Nullum præterea humanum inuentum,
nullum eſt opus, quod admiratione non proſequamur, cũ proportiones rei propoſitæ in ſe contineat. Quid in medi
4440 camentis utilius, efficacius excogitari poteſt, quàm ſimpliciũ rerum ratione numeris, & ponderibus moderata
permixtio? Quid de numeris mutua comparatione collatis dicendum? mira propemodum , ac diuina eo-
rum uis eſt, cum nihil amplius in hac uniuerſitate , quàm mundum uocamus , nil ſit admirabilius , quam
numerorum, ponderum. ac mẽſurarum, ex quibus partes eius conſtare cernimus proportione tẽperata, cõſenſio.
An non ignotas penitus rerum rationes , ſupputando inueſtigamus, reperimus, cognoſcimus? Tempora in-
terualla, motiones, uires, artificia, ſermonem, naturam, ſcientiam, humana denique, & diuina omnia orta, ali-
ta, aucta, perfectaq́; ratione diſcernimus? quod ut uerum est, ita longiori inductione non oportet probari, cum
uel Vitruuianum teſtimimonium ſatis id efficere putem. Vitruuio igitur accedentes dicemus . Quod , qui ra-
tione in Aedificijs uti uelit, ( quis autem est, qui non uelit? ) neceſſe est, ut naturam, & uim proportionum agno
ſcat, distincte earum genera percenſeat, uſum, effectumq́; perpendat, ac probè perſpiciat, quæ cuique ædifica-
5550 tioni ratio, proportioq́; conueniat, ſunt enim proportiones quædam, quæ oculis ſeueritatem quandam obijciunt,
nonnulla incundit atem, aliæ authoritatem, aliæ ſplendorem, & hilaritatem, alia demum cum magnificentia iu
cundæ, cum iucunditate amplitudinem faciunt . Cum hæc igitur a nobis diligenter, ac ſubtiliter animaduerſa,
obſeruataq́; fuerint, non modo antiquorum operum iudices, ſed nouorum inuentores , ſine temeritatis ſuſpitio-
ne eſſe poterimus. Proportionis uocabulo communiori ſignificatione accepto conuenientia quælibet, & re-
rum ſimilitudo notariſolet. unde non in magnitudine ſolum, ac in numeris, ſed etiam in ui, & natura, qualita-
teq́; , eæterisq́; ſummis rerum generibus poni ſolet . Nos ad rem noſtr am ſpectantes de ea tantum ſignificatio-
ne dicemus, qua proportio in quantitate proprie eſſe dignoſcitur, non quod ea quantitas ulla ſit , ſed quia ita in
quantitate ineſſe debet , ut ſuæ cuique rei proprietates , & affectiones inſunt . Quantitatis duplex eſt genus,
continens alterum, diſcretum alterum . Sub continenti , linea , ſuperficies, corpus, motio, tempus collocantur.
Sub diſcreto, numerus, & oratio, & reliqua huiuſmodi , quorum partes nullo communi termino iunguntur.
6660
auribus, oculis, ſenſibus cæteris , ac menti denique ipſi, aliquid uoluptatis , & oblectationis
afferre poſſit, niſi quod ad oblectandum proponit, conuenientia , & ratione quadam , comparationeq́; conſtet,
qua latenter ſe ſe in ſenſus noſtros inſinuet. Ecce tibi quàm ſuauiter ſom, modulationesq́; ad animum per au-
res illabuntur, cum inter ſonos interualla, & tempora ratione distincta producuntur , quin, & animalia quo-
que præter homines modulorum ſuauitate mulcentur . Quid ſapores, odores ad palatum , & ad nares perti-
nentes efficerent, niſi temperata eorum uis dulcium, & acrium moderatione permixta , ad eos ſenſus perueni-
rent? Tactio mollium, & delectantium rerum proportione conſtat . Nullum præterea humanum inuentum,
nullum eſt opus, quod admiratione non proſequamur, cũ proportiones rei propoſitæ in ſe contineat. Quid in medi
4440 camentis utilius, efficacius excogitari poteſt, quàm ſimpliciũ rerum ratione numeris, & ponderibus moderata
permixtio? Quid de numeris mutua comparatione collatis dicendum? mira propemodum , ac diuina eo-
rum uis eſt, cum nihil amplius in hac uniuerſitate , quàm mundum uocamus , nil ſit admirabilius , quam
numerorum, ponderum. ac mẽſurarum, ex quibus partes eius conſtare cernimus proportione tẽperata, cõſenſio.
An non ignotas penitus rerum rationes , ſupputando inueſtigamus, reperimus, cognoſcimus? Tempora in-
terualla, motiones, uires, artificia, ſermonem, naturam, ſcientiam, humana denique, & diuina omnia orta, ali-
ta, aucta, perfectaq́; ratione diſcernimus? quod ut uerum est, ita longiori inductione non oportet probari, cum
uel Vitruuianum teſtimimonium ſatis id efficere putem. Vitruuio igitur accedentes dicemus . Quod , qui ra-
tione in Aedificijs uti uelit, ( quis autem est, qui non uelit? ) neceſſe est, ut naturam, & uim proportionum agno
ſcat, distincte earum genera percenſeat, uſum, effectumq́; perpendat, ac probè perſpiciat, quæ cuique ædifica-
5550 tioni ratio, proportioq́; conueniat, ſunt enim proportiones quædam, quæ oculis ſeueritatem quandam obijciunt,
nonnulla incundit atem, aliæ authoritatem, aliæ ſplendorem, & hilaritatem, alia demum cum magnificentia iu
cundæ, cum iucunditate amplitudinem faciunt . Cum hæc igitur a nobis diligenter, ac ſubtiliter animaduerſa,
obſeruataq́; fuerint, non modo antiquorum operum iudices, ſed nouorum inuentores , ſine temeritatis ſuſpitio-
ne eſſe poterimus. Proportionis uocabulo communiori ſignificatione accepto conuenientia quælibet, & re-
rum ſimilitudo notariſolet. unde non in magnitudine ſolum, ac in numeris, ſed etiam in ui, & natura, qualita-
teq́; , eæterisq́; ſummis rerum generibus poni ſolet . Nos ad rem noſtr am ſpectantes de ea tantum ſignificatio-
ne dicemus, qua proportio in quantitate proprie eſſe dignoſcitur, non quod ea quantitas ulla ſit , ſed quia ita in
quantitate ineſſe debet , ut ſuæ cuique rei proprietates , & affectiones inſunt . Quantitatis duplex eſt genus,
continens alterum, diſcretum alterum . Sub continenti , linea , ſuperficies, corpus, motio, tempus collocantur.
Sub diſcreto, numerus, & oratio, & reliqua huiuſmodi , quorum partes nullo communi termino iunguntur.
6660