201169QVINTVS.&
craſſitudo murorum, depreſſio, &
multitudo portarum, fornicum altitudo requiritur, ut undequaque abla-
tafugiendi ſpe, miſeri puniantur. A ncus Martius in medio foro carcerem ædificauit, ad terrorem increſcentis
audaciœ, cui Ser. Tullus cauam Latomijs ſyracuſanis ſimilem addidit, quœ Tulliana poſtea eſt dicta; a ſiniſtra
uiginti pedum ſpatio deſcenſus erat, muri alti, & craſſi, locus obſcurus, borridus, & fætens. Erat etiam Ro-
mæ apud theatrum Marcelli carcer plebis ab App. Claud. extructus, in quo ipſe ſe ipſum interfecit, dum in-
terficiab alijs noluit. Nos quoque paſſim in vrbe diſperſos carceres babemus, Caſones uocant, in quos, quino-
cte furantes aut cum armis; deprehenduntur conijci ſolent. ſed nos ad Curiam reuertamur. # Forum litigan-
tium, curia ſenatorum, comitium erat in quo magiſtratus creabantur. unde dies ad creandos magiſtratus con-
stituti comitiales uocabantur. Comitium primo erat ſine tecto,ſed poſtea tectum fuit anno eo, quo Annibal
1110 in Italiam uenit, a Cæſare demum reſtauratum. ibi ficus ruminalis ad radices Palatini conſpiciebatur. erat an
tem comitium magna pars fori. Comitium in nostra ciuitate Magnum Conſilium uocatur, locus amplſſimus
teſtudinatus, in quem Nobiles mille & quingenti & amplius ad creandos Magiſtratus feſtis diebus còueniunt.
Curiam nos Cõſilium Rogatorum uocamus; rogati enim ad ſententiam ueniebant maiores nostri. Cœterum
antiqui in œdes ſacras ad conſulendum coibant. ideo Iunonis monetœ œdis, & ſenatulus, & curia dicta est. Cu-
ria quoque uocabatur locus,in quo ſacerdotes de ijs,quæ ad religionem pertinebant, tractare ſoliti erant, qualis
uetus curia fuit. Cic. pro Milone. Curia templum ſanctitatis, amplitudinis mentis, conſilij publici, caput ur-
bis, ara ſociorum, portus omnium gentium. & alibi. Cum curia uindex temeritatis, moderatrix officij.
Sed alia curia ſenatorum erat, qualis Hoſtilia fuit, a Tullo Hostilio facta Pompei quoque curia ante eius
theatrum collocata erat, in qua Caius Cœſ. a coniuratis trucidatus eſt. Sed nos ad Vitr. qui curiæ curam ba-
bet maiorem, quàm cœterorum. Si curia quadrata erit, ideſt paribus quaqua uerſus lateribus, altitudo eius
2220 erit ſeſquialtera ad latus unum. Hœc proportio maxime a Vitr. commendatur. Sed comparando magis latitu-
dinem ad longitudinem, quàm altitudinem ad longitudinem. Mibi autem uidetur altitudinem curiœ quadratœ
a Vitr. poſitam, nimis eſſe profundam, & putei quaſi quandam ſpeciem ferre, quare ad oblongam uenio, in qua
Vitruuius longitudinis, & latitudinis ſummam compoſitam in duas partes diuidit, & ex ijs unam dat altitu-
dini. Sed quàm longa, & lata eſſe curia debeat, non prœſcribit, nam ſupra rationem habendam eſſe dixerat
dignitati urbis, & municipij, unde nec nimis arcta,nec ampla nimis eſſe debebit, ſed ad multitudinem babitan-
tium accomodata: & quoniam in curia diſputationes fiunt de rebus maximis, & ad Remp. pertinentibus,
inſurguntq́ue Senatores ad loquendum, ideo curandum eſt, ut uox diſputantium undequaque ad aures perue-
niat auditorum. igitur medij parietes prœcingendi ſunt coronis, aut e materia, aut ex tectorio opere factis, in
quas elata uox emittatur ad audientium intellectum. nam ſi coronœ (quas nos coronices dicimus) buiuſmodi
3330 non impedierint uocem, ac remiſſerint deorſum, uox in aerem elata diſſipabitur, & non erit auribus intellecta.
tafugiendi ſpe, miſeri puniantur. A ncus Martius in medio foro carcerem ædificauit, ad terrorem increſcentis
audaciœ, cui Ser. Tullus cauam Latomijs ſyracuſanis ſimilem addidit, quœ Tulliana poſtea eſt dicta; a ſiniſtra
uiginti pedum ſpatio deſcenſus erat, muri alti, & craſſi, locus obſcurus, borridus, & fætens. Erat etiam Ro-
mæ apud theatrum Marcelli carcer plebis ab App. Claud. extructus, in quo ipſe ſe ipſum interfecit, dum in-
terficiab alijs noluit. Nos quoque paſſim in vrbe diſperſos carceres babemus, Caſones uocant, in quos, quino-
cte furantes aut cum armis; deprehenduntur conijci ſolent. ſed nos ad Curiam reuertamur. # Forum litigan-
tium, curia ſenatorum, comitium erat in quo magiſtratus creabantur. unde dies ad creandos magiſtratus con-
stituti comitiales uocabantur. Comitium primo erat ſine tecto,ſed poſtea tectum fuit anno eo, quo Annibal
1110 in Italiam uenit, a Cæſare demum reſtauratum. ibi ficus ruminalis ad radices Palatini conſpiciebatur. erat an
tem comitium magna pars fori. Comitium in nostra ciuitate Magnum Conſilium uocatur, locus amplſſimus
teſtudinatus, in quem Nobiles mille & quingenti & amplius ad creandos Magiſtratus feſtis diebus còueniunt.
Curiam nos Cõſilium Rogatorum uocamus; rogati enim ad ſententiam ueniebant maiores nostri. Cœterum
antiqui in œdes ſacras ad conſulendum coibant. ideo Iunonis monetœ œdis, & ſenatulus, & curia dicta est. Cu-
ria quoque uocabatur locus,in quo ſacerdotes de ijs,quæ ad religionem pertinebant, tractare ſoliti erant, qualis
uetus curia fuit. Cic. pro Milone. Curia templum ſanctitatis, amplitudinis mentis, conſilij publici, caput ur-
bis, ara ſociorum, portus omnium gentium. & alibi. Cum curia uindex temeritatis, moderatrix officij.
Sed alia curia ſenatorum erat, qualis Hoſtilia fuit, a Tullo Hostilio facta Pompei quoque curia ante eius
theatrum collocata erat, in qua Caius Cœſ. a coniuratis trucidatus eſt. Sed nos ad Vitr. qui curiæ curam ba-
bet maiorem, quàm cœterorum. Si curia quadrata erit, ideſt paribus quaqua uerſus lateribus, altitudo eius
2220 erit ſeſquialtera ad latus unum. Hœc proportio maxime a Vitr. commendatur. Sed comparando magis latitu-
dinem ad longitudinem, quàm altitudinem ad longitudinem. Mibi autem uidetur altitudinem curiœ quadratœ
a Vitr. poſitam, nimis eſſe profundam, & putei quaſi quandam ſpeciem ferre, quare ad oblongam uenio, in qua
Vitruuius longitudinis, & latitudinis ſummam compoſitam in duas partes diuidit, & ex ijs unam dat altitu-
dini. Sed quàm longa, & lata eſſe curia debeat, non prœſcribit, nam ſupra rationem habendam eſſe dixerat
dignitati urbis, & municipij, unde nec nimis arcta,nec ampla nimis eſſe debebit, ſed ad multitudinem babitan-
tium accomodata: & quoniam in curia diſputationes fiunt de rebus maximis, & ad Remp. pertinentibus,
inſurguntq́ue Senatores ad loquendum, ideo curandum eſt, ut uox diſputantium undequaque ad aures perue-
niat auditorum. igitur medij parietes prœcingendi ſunt coronis, aut e materia, aut ex tectorio opere factis, in
quas elata uox emittatur ad audientium intellectum. nam ſi coronœ (quas nos coronices dicimus) buiuſmodi
3330 non impedierint uocem, ac remiſſerint deorſum, uox in aerem elata diſſipabitur, & non erit auribus intellecta.
De Theatro, eius ſalubri conſtitutione. # Cap. III.
CVm Forum:
conſtitutum fuerit, tum Deorum immortalium diebus feſtis ludorum ſpecta-
tionibus eligendus eſt locus theatro quàm ſaluberriums, ut in primo libro de ſalubritatibus
in mœnium collocationibus eſt ſcriptum. per ludos enim cum coniugibus, & liberis perſe-
dentes, delectationibus detinentur, & corpora propter uoluptatem immota, patentes ha-
beant uenas, in quas inſidunt aurarum flatus, qui ſi a regionibus paluſtribus, aut alijs regionibus uitio-
4440 ſis aduenient, nocentes ſpiritus corporibus infundent. itaque ſi curioſius eligetur locus theatro, uita-
buntur uitia. Etiamq́; prouidendum eſt ne impetus habeat a meridie. Sol enim cum implet eius ro-
tunditatem, aer concluſus curuatura neque habens poteſtatem uagandi, uerſando conferueſcit, & can-
dens adurit, excoquitq́, & imminuit e corporibus humores. ideo maxime uitandæ ſunt his rebus ui-
tioſæ, regiones, & eligendæ ſalubres.
tionibus eligendus eſt locus theatro quàm ſaluberriums, ut in primo libro de ſalubritatibus
in mœnium collocationibus eſt ſcriptum. per ludos enim cum coniugibus, & liberis perſe-
dentes, delectationibus detinentur, & corpora propter uoluptatem immota, patentes ha-
beant uenas, in quas inſidunt aurarum flatus, qui ſi a regionibus paluſtribus, aut alijs regionibus uitio-
4440 ſis aduenient, nocentes ſpiritus corporibus infundent. itaque ſi curioſius eligetur locus theatro, uita-
buntur uitia. Etiamq́; prouidendum eſt ne impetus habeat a meridie. Sol enim cum implet eius ro-
tunditatem, aer concluſus curuatura neque habens poteſtatem uagandi, uerſando conferueſcit, & can-
dens adurit, excoquitq́, & imminuit e corporibus humores. ideo maxime uitandæ ſunt his rebus ui-
tioſæ, regiones, & eligendæ ſalubres.
Quemadmodum forum, baſilicam, ærarium, carceres, curiamq́;
, &
alia complectebatur:
Ita theatri con-
ftitutio multa colligit, de quibus in præſenti, & in ſequentibus capitibus dicetur. Res omnis pulcberrimas,
& obstruſas habet quæſtiones, & conſiderationes, quas animaduertere opus eſt. Negotijs ergo, humanisq́;
actionibus cum ſit prouiſum in conſtitutione fori, ad Deos, Deorumq́; ludos conuertendu s eſt animus. Quare
de ſpectaculis agendum; ex ijs quœdam pacis, & otij ſunt oblectamenta,quœdam ad actionum, armorumq́; ſtu-
5550 dia referuntur. In illis mentis, & ingenij uigor excitatur, in his uires corporis, animiq́; robur mouetur. Sed
amborum una intentio, & finis unus eſſe debet, id est omnia ad ornamentum, & ſalutem patriœ, conferre, qua
re maxime animaduertendum, ne in ludis, & ſpectaculis inhonestæres, & laſeiuœ, mollesq́; inducantur. In
ijs ſpectaculis, quœ otium, pacatamq́; Remp. decent, poetæ, muſici, histriones introducuntur. in ijs uero, quœ
bellum reſpiciunt, certamina, & contentiones fiunt, quæ robur, & agilitatem corporum prœferunt. Priori-
bus theatrum datur, id eſt locus ad ſpectandum aptus. posterioribus circus, uel amphitheatrum. in circo agi-
litas, quœ in curſu, & ſaltu ineſt, in amphitheatro robur, & uires exercentur in aggrediendis, & expugnandis
feris. Omnia ſpectaculorum loca in hoc conueniunt, quod incurua, & quaſi cornuta ſunt, mediumq́; habent
ſpatium, & circa gradus babent, ubi ſpectantes ſedent. forma uero differunt. Theatrum enim inſeneſcentis
lunæ fpeciem habet. Circus in longum ducitur cornibus inuolutis, ut currentibus quadrigis commodus ſit. in
6660
ftitutio multa colligit, de quibus in præſenti, & in ſequentibus capitibus dicetur. Res omnis pulcberrimas,
& obstruſas habet quæſtiones, & conſiderationes, quas animaduertere opus eſt. Negotijs ergo, humanisq́;
actionibus cum ſit prouiſum in conſtitutione fori, ad Deos, Deorumq́; ludos conuertendu s eſt animus. Quare
de ſpectaculis agendum; ex ijs quœdam pacis, & otij ſunt oblectamenta,quœdam ad actionum, armorumq́; ſtu-
5550 dia referuntur. In illis mentis, & ingenij uigor excitatur, in his uires corporis, animiq́; robur mouetur. Sed
amborum una intentio, & finis unus eſſe debet, id est omnia ad ornamentum, & ſalutem patriœ, conferre, qua
re maxime animaduertendum, ne in ludis, & ſpectaculis inhonestæres, & laſeiuœ, mollesq́; inducantur. In
ijs ſpectaculis, quœ otium, pacatamq́; Remp. decent, poetæ, muſici, histriones introducuntur. in ijs uero, quœ
bellum reſpiciunt, certamina, & contentiones fiunt, quæ robur, & agilitatem corporum prœferunt. Priori-
bus theatrum datur, id eſt locus ad ſpectandum aptus. posterioribus circus, uel amphitheatrum. in circo agi-
litas, quœ in curſu, & ſaltu ineſt, in amphitheatro robur, & uires exercentur in aggrediendis, & expugnandis
feris. Omnia ſpectaculorum loca in hoc conueniunt, quod incurua, & quaſi cornuta ſunt, mediumq́; habent
ſpatium, & circa gradus babent, ubi ſpectantes ſedent. forma uero differunt. Theatrum enim inſeneſcentis
lunæ fpeciem habet. Circus in longum ducitur cornibus inuolutis, ut currentibus quadrigis commodus ſit. in
6660