158126LIBER
poſito in decuſſationis puncto in omnes quatuor partes transferenda est altitudo capituli, quæ partes quadra-
tum conſtituent, ſirectis lineis coniungantur. tanta ergo erit latitudo capituli. atque id eſt, quod Vitr. dicit.
{ Abaci latitudo ita habeat rationem, vt quanta fuerit altitudo, bis tanta ſit diagnonios ab angulo ad angu-
lum. } Frontes uero latitudinis incuruari debent, non enim directæ, quemadmodum in reliquorum capitulo-
rum abacis ducendæ ſunt, ſed ſinuandæ introrſus, ita ut in medijs frontibus nona pars totius latitudinis intror-
ſus cauetur, quod hoc modo fiet. linea frontis ſit a b, in nouem partes distributa, e quibus una ad medium
trasfertur, ubi d. quæ ad perpendiculum cadat ſuper a b, & ſit illa, c, & qua ratione tribus datis pun-
ctis centrum inuenitur, per decuſſationem ubi ſunt literæ c. g. h. eadem & hoc loco datis punctis a, c,
b, centrum inueniatur per decuſſationes. Centrum igitur erit in linea c d. ubi est litera f. in quo poſito
1110 circini pede, & diducto ad alterum extremorum punctorum a, uel b, ducatur linea circinationis, & ita
ſinuabitur frons abaci, ita tamen ut non penitus ad extrema perueniat, id est ut cornua in angulum deſinant.
ita enim obſeruatum eſt in antiquis operibus. Capitulum Corintbium eſt tanquam uas præaltum, imitabatur
enim calathum, ( de quo Vitr.) & a fundo ad ſummum dilatatur. ita nudum ab Italis campana a ſimilitu-
dine nominatur. Fundus æquat ſummi ſcapi contractionem, labrum ſummum ampliatur, ut ait Vitru. ſuper-
ueſtitur vas, & calathus hoc modo. Diuiſa capituli altitudine in partes ſeptem, una ex ijs abaco relinquitur.
reliquæ ſeptem in partes æquas tres diuiduntur, ima earum primo datur folio, media ſecundo folio, ſumma cau-
liculis, aut fustis, qui emittunt folia abacum complectentia, ita ut uolutæ, quæ a caulicorum folijs naſcun-
tur, ad extremos abaci angulos perueniant, ſed minores uolutæ, helicesq́; in interiorem partem ad medium ſub
flore flectantur. Florestam alti ſint, quàm abacus craſſus eſt. ſed ut in antiquis operibus obſeruatum est lon
2220 giores aliquanto, quàm altiores ſint. opus eſt igitur bene deformare calathum, & eum folijs ſuperueſtire, & a
folijs cauliculos eos enaſcentes ducere, a quibus minora folia emittuntur, & a minoribus folijs maiores, &
minores uolutas exſurgere, maiores ad angulos abaci in ſe ſe conuolutas, minores ad medium abaci ſub flore
peruenire, & ita uenuſtatem habebit capituli ſymmetria. Folia uero acanthum, brancam vrſinam uocant,
imitabuntur. Sunt & alia foliorum genera, & ſigilla, quibus antiqui inj capitulorum ornamentis uſi ſunt,
quæ aliunde ſuas habent rationes, de quibus dicere longum eſſet. ſatis eſt oſtendiſſe fontes, unde capitulorum
Corinthiorum ornamenta, ingenio, ſolertiaq́; inuenta ſunt, & diagrammate capitulum deſcripſiſſe. ut pa-
tetinferius.
tum conſtituent, ſirectis lineis coniungantur. tanta ergo erit latitudo capituli. atque id eſt, quod Vitr. dicit.
{ Abaci latitudo ita habeat rationem, vt quanta fuerit altitudo, bis tanta ſit diagnonios ab angulo ad angu-
lum. } Frontes uero latitudinis incuruari debent, non enim directæ, quemadmodum in reliquorum capitulo-
rum abacis ducendæ ſunt, ſed ſinuandæ introrſus, ita ut in medijs frontibus nona pars totius latitudinis intror-
ſus cauetur, quod hoc modo fiet. linea frontis ſit a b, in nouem partes distributa, e quibus una ad medium
trasfertur, ubi d. quæ ad perpendiculum cadat ſuper a b, & ſit illa, c, & qua ratione tribus datis pun-
ctis centrum inuenitur, per decuſſationem ubi ſunt literæ c. g. h. eadem & hoc loco datis punctis a, c,
b, centrum inueniatur per decuſſationes. Centrum igitur erit in linea c d. ubi est litera f. in quo poſito
1110 circini pede, & diducto ad alterum extremorum punctorum a, uel b, ducatur linea circinationis, & ita
ſinuabitur frons abaci, ita tamen ut non penitus ad extrema perueniat, id est ut cornua in angulum deſinant.
ita enim obſeruatum eſt in antiquis operibus. Capitulum Corintbium eſt tanquam uas præaltum, imitabatur
enim calathum, ( de quo Vitr.) & a fundo ad ſummum dilatatur. ita nudum ab Italis campana a ſimilitu-
dine nominatur. Fundus æquat ſummi ſcapi contractionem, labrum ſummum ampliatur, ut ait Vitru. ſuper-
ueſtitur vas, & calathus hoc modo. Diuiſa capituli altitudine in partes ſeptem, una ex ijs abaco relinquitur.
reliquæ ſeptem in partes æquas tres diuiduntur, ima earum primo datur folio, media ſecundo folio, ſumma cau-
liculis, aut fustis, qui emittunt folia abacum complectentia, ita ut uolutæ, quæ a caulicorum folijs naſcun-
tur, ad extremos abaci angulos perueniant, ſed minores uolutæ, helicesq́; in interiorem partem ad medium ſub
flore flectantur. Florestam alti ſint, quàm abacus craſſus eſt. ſed ut in antiquis operibus obſeruatum est lon
2220 giores aliquanto, quàm altiores ſint. opus eſt igitur bene deformare calathum, & eum folijs ſuperueſtire, & a
folijs cauliculos eos enaſcentes ducere, a quibus minora folia emittuntur, & a minoribus folijs maiores, &
minores uolutas exſurgere, maiores ad angulos abaci in ſe ſe conuolutas, minores ad medium abaci ſub flore
peruenire, & ita uenuſtatem habebit capituli ſymmetria. Folia uero acanthum, brancam vrſinam uocant,
imitabuntur. Sunt & alia foliorum genera, & ſigilla, quibus antiqui inj capitulorum ornamentis uſi ſunt,
quæ aliunde ſuas habent rationes, de quibus dicere longum eſſet. ſatis eſt oſtendiſſe fontes, unde capitulorum
Corinthiorum ornamenta, ingenio, ſolertiaq́; inuenta ſunt, & diagrammate capitulum deſcripſiſſe. ut pa-
tetinferius.
De ornamentis columnarum: # Cap. II.
3330
QVoniam autem de generibus columnarum origines, &
inuentiones ſupra ſunt ſcriptæ,
non alienum mihi uidetur ijs rationibus, de ornamentis eorum quemadmodum ſunt pro-
genita, & quibus principijs, & originibus inuenta, dicere. In ædificijs omnibus inſuper
collocatur materiatio, uarijs uocabulis nominata. Ea autem uti in nominationibus, ita in
re uarias habet utilitates. Trabes enim ſupra columnas, & paraſtatas, & antas ponuntur. In contigna-
tionibus tigna, & axes, ſub tectis, ſi maiora ſpatia ſunt, columen in ſummo faſtigio culminis, unde &
columnæ dicuntur, & tranſtra, & capreoli. Si commoda columen, & cantherij prominentes ad extre-
mam ſubgrundationem. ſupra cantherios templa, deinde inſuper ſub tegulas aſſeres ita prominentes,
uti parietes proiecturis eorum tegantur.
4440non alienum mihi uidetur ijs rationibus, de ornamentis eorum quemadmodum ſunt pro-
genita, & quibus principijs, & originibus inuenta, dicere. In ædificijs omnibus inſuper
collocatur materiatio, uarijs uocabulis nominata. Ea autem uti in nominationibus, ita in
re uarias habet utilitates. Trabes enim ſupra columnas, & paraſtatas, & antas ponuntur. In contigna-
tionibus tigna, & axes, ſub tectis, ſi maiora ſpatia ſunt, columen in ſummo faſtigio culminis, unde &
columnæ dicuntur, & tranſtra, & capreoli. Si commoda columen, & cantherij prominentes ad extre-
mam ſubgrundationem. ſupra cantherios templa, deinde inſuper ſub tegulas aſſeres ita prominentes,
uti parietes proiecturis eorum tegantur.
Quemadmodum columnarum ornamenta ſuperiori libro proſequutus eſt Vitru.
ita hoc loco rationem reddit
ornamentorum omnium, quæ ſupra columnas collocantur, rationem, originem, inuentionem uocabulorumq́;
diuerſitatem eorum exequitur, quæ res maxima animaduerſione digna est, quam qui ignorant, neceſſe est in
maximos errores labi, qui ſciunt egregias comparant in operibus authoritates. Certum igitur eſt ( ut ſæpe di-
xi ) a neceſſitate ad magnificentiam, & luxum ædificationem pronectam fuiſſe. Natura nobis neceſſitatem
iniecit, ſed magnitudo animi decertans contentionibus ſuperare nitens, operum ſplendorem proſequuta eſt.
Sed inuentiones, augumentaq́; operum, ijs rebus innitebantur. quæ natura prius talia eſſe debebant. Ideo ni-
hil in ornamentis poſuere, cuius rationem plenè reddere non poſſent, ab ijs rebus deſumptam, quæ neceſſitate
prius factæ fuerant. Quod quomodo factum ſit Vitr. oſtendit. Erecta fronte, lateribusq́; earatione, qua di-
5550 ctum eſt, a fundamentis ad ſummos parietes oportebat contegere, ut finem ſuum ædes conſequentur. In tecto
prouidendum erat, ut parietes continerentur, & una colligarentur. rectumq́; commode requieſceret. Quare
( ut hoc recte fiat) ſciendum est uniuerſum hoc opus materia conſtare, quæ materiatio dicitur. Sciendum eſt
etiam quid quodque nomen in materiatione habeat, quis membrorum effectus, quis partium ſitus, quæ ratio
ſit. unde conſiderandum eſt quàm magnum illud ſpatium ſit, quod tegi debet. nam interdum magna, interdum
parua ſpatia ſunt, quemadmodum ædium poſtulat amplitudo; ideo in tectorum colligationibus plura interdum,
interdum pauciorum artificia requiruntur. Inſuper columnas, paraſtatas, & antas trabes quædam paruæ col-
locantur, hos tigna uocat Vitr. & axes, quæ tabulæ ſunt ſectæ, pari forma ponuntur, atque in ea re omnis
materiatio conuenit. Sed ſi tectum amplius ſpatium continebit, in ſummitate columnis trabs per longum po-
nitur, columen hoc latine dicitur, colmellum noſtri uocant, a quo tanquam nati producuntur omnia tecti liga-
menta, quemadmodum a ſpina piſcium maiori, reliquæ omnes proficiſcuntur. Hinc forte illud, quod de familijs
6660
ornamentorum omnium, quæ ſupra columnas collocantur, rationem, originem, inuentionem uocabulorumq́;
diuerſitatem eorum exequitur, quæ res maxima animaduerſione digna est, quam qui ignorant, neceſſe est in
maximos errores labi, qui ſciunt egregias comparant in operibus authoritates. Certum igitur eſt ( ut ſæpe di-
xi ) a neceſſitate ad magnificentiam, & luxum ædificationem pronectam fuiſſe. Natura nobis neceſſitatem
iniecit, ſed magnitudo animi decertans contentionibus ſuperare nitens, operum ſplendorem proſequuta eſt.
Sed inuentiones, augumentaq́; operum, ijs rebus innitebantur. quæ natura prius talia eſſe debebant. Ideo ni-
hil in ornamentis poſuere, cuius rationem plenè reddere non poſſent, ab ijs rebus deſumptam, quæ neceſſitate
prius factæ fuerant. Quod quomodo factum ſit Vitr. oſtendit. Erecta fronte, lateribusq́; earatione, qua di-
5550 ctum eſt, a fundamentis ad ſummos parietes oportebat contegere, ut finem ſuum ædes conſequentur. In tecto
prouidendum erat, ut parietes continerentur, & una colligarentur. rectumq́; commode requieſceret. Quare
( ut hoc recte fiat) ſciendum est uniuerſum hoc opus materia conſtare, quæ materiatio dicitur. Sciendum eſt
etiam quid quodque nomen in materiatione habeat, quis membrorum effectus, quis partium ſitus, quæ ratio
ſit. unde conſiderandum eſt quàm magnum illud ſpatium ſit, quod tegi debet. nam interdum magna, interdum
parua ſpatia ſunt, quemadmodum ædium poſtulat amplitudo; ideo in tectorum colligationibus plura interdum,
interdum pauciorum artificia requiruntur. Inſuper columnas, paraſtatas, & antas trabes quædam paruæ col-
locantur, hos tigna uocat Vitr. & axes, quæ tabulæ ſunt ſectæ, pari forma ponuntur, atque in ea re omnis
materiatio conuenit. Sed ſi tectum amplius ſpatium continebit, in ſummitate columnis trabs per longum po-
nitur, columen hoc latine dicitur, colmellum noſtri uocant, a quo tanquam nati producuntur omnia tecti liga-
menta, quemadmodum a ſpina piſcium maiori, reliquæ omnes proficiſcuntur. Hinc forte illud, quod de familijs
6660