Vitruvius, De architectura libri decem, 1567

Table of contents

< >
[1.60.] Proœmium.
[1.61.] De ſacrarum Aedium compoſitione , & ſymmetrijs, & corpo-ris humani menſura. # Cap. I.
[1.62.] TABVLASEX QVANTITATVM Proportione respondentivm.
[1.63.] De quinque Aedium ſpeciebus. # Cap. II.
[1.64.] De fundationibus, & columnis, atque earum ornatu, & epiſtylijs, tam in locis ſolidis quàm in congeſtitijs. # Cap. III.
[1.65.] M. VITR V VII DE ARCHITECTVRA LIBER QVARTVS.
[1.66.] Proœmium.
[1.67.] De tribus generibus columnarum, earum{q́ue} origine, & in-uentione. # Cap. I.
[1.68.] De ornamentis columnarum: # Cap. II.
[1.69.] De ratione Dorica. # Cap. III.
[1.70.] De interiore Cellarum, & Pronai diſtributione. # Cap. IIII.
[1.71.] De ædibus constituendis ſecundum regionem. # Cap. V.
[1.72.] De ostiorum, & antepagmentorum ſacrarum ædium rationibus. # Cap. VI.
[1.73.] De Tuſcanicis rationibus ædium ſacrarum. # Cap. V II.
[1.74.] De aris Deorum or dinandis. # Cap. VIII.
[1.75.] Finis Quarti Libri.
[1.76.] M. VITRVVII DE ARCHITECTVRA LIBER QVINTVS. Proœmium.
[1.77.] De foro, eius{q́ue} diſpoſitione. # Cap. I.
[1.78.] De Aerario, carcere, & curia ordinandis. # Cap. II.
[1.79.] De Theatro, eius ſalubri conſtitutione. # Cap. III.
[1.80.] De Harmonia ſecundum Aristoxeni traditio-nem. # Cap. IIII.
[1.81.] Sequens diagramma ostendit, quæ hactenus a Vitruuio, & a nobis dicta ſunt.
[1.82.] De Theatris uaſis # Cap. V.
[1.83.] De conformatione theatri facienda. # Cap. VI.
[1.84.] THEATRI LATINORVM VESTIGIVM.
[1.85.] De tecto porticus Theatri. Cap. Vll.
[1.86.] De tribus ſcenarum generibus. Cap. VIII.
[1.87.] De porticibus poſt ſcenam, & ambulationibus. Cap. IX.
[1.88.] De balnearum diſpoſitionibus, & partibus. Cap. X.
[1.89.] De palæſtrarum ædiificatione, & xyſtis.#Cap.#XI.
< >
page |< < (173) of 412 > >|
    <echo version="1.0RC">
      <text xml:lang="la" type="free">
        <div xml:id="echoid-div1" type="section" level="1" n="1">
          <div xml:id="echoid-div457" type="section" level="2" n="79">
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13212" xml:space="preserve">
                <pb o="173" file="514.01.204" n="204" rhead="LIBER"/>
              aere fiunt, quoniam undequaque in orbem conuoluuntur, ſphæræ meritò dici poſſunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s13213" xml:space="preserve">Conueniunt tamen & </s>
              <s xml:id="echoid-s13214" xml:space="preserve">
                <lb/>
              qui in aqua, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13215" xml:space="preserve">qui in aere ſunt, quoniam ſi non impediuntur, ſecundus a priori proxime tertius a ſecundo, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13216" xml:space="preserve">
                <lb/>
              quartus a tertio proficiſcuntur latioresq́;</s>
              <s xml:id="echoid-s13217" xml:space="preserve">, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13218" xml:space="preserve">ampliores ſemper fiunt, donec ad certum finem perueniant
                <lb/>
              icta enim pars aeris, uel aquœ ulteriorem ſemper impellit, ſed leuiori impulſione, ita ut tandem impulſus ille
                <lb/>
              minus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13219" xml:space="preserve">nihil ualeat. </s>
              <s xml:id="echoid-s13220" xml:space="preserve">hinc eſt, quod Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s13221" xml:space="preserve">dicit.</s>
              <s xml:id="echoid-s13222" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13223" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Sed</emph>
              in aqua circuli æqua planitie in latitudine mouentur. </s>
              <s xml:id="echoid-s13224" xml:space="preserve">Vox & </s>
              <s xml:id="echoid-s13225" xml:space="preserve">in latitudinem progreditur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13226" xml:space="preserve">
                <lb/>
              altitudinem gradatim ſcandit. </s>
              <s xml:id="echoid-s13227" xml:space="preserve">Igitur ut in aqua undarum deſignationibus, ita in uoce cum offenſio
                <lb/>
              nulla primam interpellauerit, non diſturbat ſecundam, nec inſequentes, ſed omnes ſua reſonantia per-
                <lb/>
              ueniunt ad imorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13228" xml:space="preserve">ſummorum aures.</s>
              <s xml:id="echoid-s13229" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13230" xml:space="preserve">Impidiuntur circulorum deſignationes in aqua, ne fiant perfectæ iniecto alio lapide extra circulos, ualidior
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-01" xlink:href="note-514.01.204-01a" xml:space="preserve">10</note>
              enim ictus alias circulorum deſignationes facit, quœ priores diſrumpunt. </s>
              <s xml:id="echoid-s13231" xml:space="preserve">ita impediuntur aeris icti orbes
                <lb/>
              alieno impulſu.</s>
              <s xml:id="echoid-s13232" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13233" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Ergo</emph>
              ueteres Architecti naturę ueſtigia perſequuti, indagationibus uocis ſcandentes theatrorum
                <lb/>
              perfecerunt gradationes. </s>
              <s xml:id="echoid-s13234" xml:space="preserve">& </s>
              <s xml:id="echoid-s13235" xml:space="preserve">quæſierunt per canonicam mathematicorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13236" xml:space="preserve">muſicam rationem, ut
                <lb/>
              quæcunque uox eſſet in ſcena, clarior, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13237" xml:space="preserve">ſuauior ad ſpectatorum perueniret aures.</s>
              <s xml:id="echoid-s13238" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13239" xml:space="preserve">Cum uox in aere circumuoluatur, certe orbicularis forma theatro conueniet. </s>
              <s xml:id="echoid-s13240" xml:space="preserve">nam ſi angulari forma thea-
                <lb/>
              tra eſſent conſtituta, non œqualiter uox terminationes ſuas efficeret, alij enim ideſt uiciniores clarius uocem
                <lb/>
              perciperent, alij tanquam remotiores impedirentur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13241" xml:space="preserve">uocis deſignationes interminat æ in aere frangerentur.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13242" xml:space="preserve">Architecti igitur, qui & </s>
              <s xml:id="echoid-s13243" xml:space="preserve">muſici, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13244" xml:space="preserve">phyſici eſſe debent, ſi nomen Architecti conſequi uelint, animaduerten-
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-02" xlink:href="note-514.01.204-02a" xml:space="preserve">20</note>
              tes ad uocis motiones, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13245" xml:space="preserve">ſpeculatione numerorum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13246" xml:space="preserve">experientia ſonorum (ita enim mathematicorum ca-
                <lb/>
              nonicam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13247" xml:space="preserve">muſicam rationem intelligo ) theatrorum conformationes fecere, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13248" xml:space="preserve">ut locus magis reſonaret,
                <lb/>
              prœter orbicularem theatrorum formam, pr œter gradationes uno funiculo, ut linea in cacuminibus, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13249" xml:space="preserve">an-
                <lb/>
              gulis ab imo ad ſummam contactas, in ſummo quoq; </s>
              <s xml:id="echoid-s13250" xml:space="preserve">contectas fecere porticus in theatrum apertas, retro pa-
                <lb/>
              rietibus cir cundatas, ut uox in eas amplitudines, tanquam in cauernas ſubintrando undique reſonaret.</s>
              <s xml:id="echoid-s13251" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13252" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">Vti</emph>
              in organa in æneis laminis, aut corneis dieſi ad chordarum ſonituum claritatem perſiciunt,
                <lb/>
              ſic theatrorum per harmonicen ad augendam uocem, ratiocinationes ab antiquis ſunt conſtitutæ.</s>
              <s xml:id="echoid-s13253" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13254" xml:space="preserve">Quemadmodum ad chordarum rationem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13255" xml:space="preserve">ad earum ſonum organa, quœ cannis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13256" xml:space="preserve">tibijs conficiuntur,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s13257" xml:space="preserve">alia inſtrumenta perficiuntur, ita harmonica ratione ad uocis claritatem, ut augumentum theatra ab anti-
                <lb/>
              quis conſtituta fuere: </s>
              <s xml:id="echoid-s13258" xml:space="preserve">œque ac ſi diceret, ut dieſis, quœ minima eſt audibilis, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13259" xml:space="preserve">in muſicam rationem apta uox
                <lb/>
              principium organorum perficiendorum regulam illis dedit. </s>
              <s xml:id="echoid-s13260" xml:space="preserve">Ita uocis naturam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13261" xml:space="preserve">motionem ab Architectis
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-03" xlink:href="note-514.01.204-03a" xml:space="preserve">30</note>
              comprehenſam illis theatrorum occaſionem faciendorum dediſſe, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13262" xml:space="preserve">theatra ad uocis rationem accommodaſ-
                <lb/>
              ſe. </s>
              <s xml:id="echoid-s13263" xml:space="preserve">hac occaſione de harmonia loquetur Vitr. </s>
              <s xml:id="echoid-s13264" xml:space="preserve">Oſtendetq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13265" xml:space="preserve">quid ſit, quid de ea ſenſerit Ariſtoxenus, quot ſint
                <lb/>
              eius genera, quomodo partiantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13266" xml:space="preserve">qua ratione uocum diagraminata constituantur.</s>
              <s xml:id="echoid-s13267" xml:space="preserve"/>
            </p>
          </div>
          <div xml:id="echoid-div469" type="section" level="2" n="80">
            <head xml:id="echoid-head83" style="it" xml:space="preserve">De Harmonia ſecundum Aristoxeni traditio-
              <lb/>
            nem. # Cap. IIII.</head>
            <p>
              <s xml:id="echoid-s13268" xml:space="preserve">
                <emph style="sc">HArmonia</emph>
              autem eſt muſica literatura obſcura, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13269" xml:space="preserve">difficilis, maxime quidem, quibus Grę
                <lb/>
              cæ literæ non ſunt notæ, quam ſi uolumus explicare, neceſſe eſt etiam Græcis uerbis uti,
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-04" xlink:href="note-514.01.204-04a" xml:space="preserve">40</note>
              quod nonnulla eorum latinas non habent appellationes. </s>
              <s xml:id="echoid-s13270" xml:space="preserve">Itaque ut potero, quàm aper-
                <lb/>
              tiſsime ex Ariſtoxeni ſcripturis interpretabor, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13271" xml:space="preserve">eius diagramma ſubſcribã, finitionesq́;
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13272" xml:space="preserve">fonituum deſignabo, uti qui diligentius attenderit, facilius perſpicere poſsit.</s>
              <s xml:id="echoid-s13273" xml:space="preserve"/>
            </p>
            <p style="it">
              <s xml:id="echoid-s13274" xml:space="preserve">Ad muſicæ rationem ſpectat ſpeculari, uerſariq́; </s>
              <s xml:id="echoid-s13275" xml:space="preserve">circa eos numeros, qui ad alios referuntur ſoni adiunctio-
                <lb/>
              ne, quare in duas partes prœcipue muſicen diuidemus, quarum alteram in ratione iudicij totam ponemus, de
                <lb/>
              qua parum loquitur Aristoxenus, tanquam de ea, quæ uim, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13276" xml:space="preserve">naturam, differentiam, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13277" xml:space="preserve">proprietatem pro-
                <lb/>
              portionum, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13278" xml:space="preserve">concentuum conſiderat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13279" xml:space="preserve">diſcrimem inter ea ponit, quæ ob eorum ſubtilitatem ſenſum latere
                <lb/>
              ſolent. </s>
              <s xml:id="echoid-s13280" xml:space="preserve">Alteram in exercitationem ſtatuimus tam uocum, quàm ſonorum dulci modulatione defatigatos mor-
                <lb/>
              talium ſenſus demulcentem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13281" xml:space="preserve">animos ſuauitate uerborum delinitos ad præclara uitæ studia exhortantem,
                <lb/>
              quemadmodum in poetarum carminibus eſt uidere, quorum ratio non habetur in postremis muſicæ partibus.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13282" xml:space="preserve">
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-05" xlink:href="note-514.01.204-05a" xml:space="preserve">50</note>
              Muſica igitur ratio eſt, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13283" xml:space="preserve">exercitium natur æ harmonicæ. </s>
              <s xml:id="echoid-s13284" xml:space="preserve">Naturam harmonicam uoco, quæ aptari ſimul po-
                <lb/>
              teſt numerorum ſuauium coniunctione. </s>
              <s xml:id="echoid-s13285" xml:space="preserve">Ratio abſque ſenſuum ratione operari, id est ratiocinari non potest.
                <lb/>
              </s>
              <s xml:id="echoid-s13286" xml:space="preserve">non enim iudicat de rebus non ante perceptis. </s>
              <s xml:id="echoid-s13287" xml:space="preserve">Neceſſe est igitur utramque partem coniungere, ita ut ſtatim
                <lb/>
              ſenſus, mox ratio ſuo fungatur munere. </s>
              <s xml:id="echoid-s13288" xml:space="preserve">Vnderecte a Boetio dicitur pulchrum eſſe ratione, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13289" xml:space="preserve">uia cognoſcere
                <lb/>
              quid ſit, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13290" xml:space="preserve">quid ferat illud, quod omnibus uiuentibus est commune. </s>
              <s xml:id="echoid-s13291" xml:space="preserve">De ijs uulgus non dubitat, torquentur
                <lb/>
              docti, delectantur periti. </s>
              <s xml:id="echoid-s13292" xml:space="preserve">hinc ea muſica, quæ mentem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13293" xml:space="preserve">aures oblectat, morali, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13294" xml:space="preserve">ſpeculatrici coniuncta
                <lb/>
              officio uidetur eſſe. </s>
              <s xml:id="echoid-s13295" xml:space="preserve">Vt igitur ſonorum communio ad aures pertineat, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13296" xml:space="preserve">orbes illi aeris ab ictu uocis deſignati,
                <lb/>
              non impediti, ſuauiter uniantur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13297" xml:space="preserve">ut mens ad conſiderationem cauſarum tantæ ſuauitatis uertatur, neceſſe
                <lb/>
              est principium illud habere, a quo uox aptitudinem ſumit, ut regi poſſit, ita, ut ſub harmoniæ rationem cadat,
                <lb/>
              & </s>
              <s xml:id="echoid-s13298" xml:space="preserve">quo motionis genere feratur, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13299" xml:space="preserve">quaratione in perfectam ueniat compoſitionem, & </s>
              <s xml:id="echoid-s13300" xml:space="preserve">ordinationem, quod
                <lb/>
                <note position="left" xlink:label="note-514.01.204-06" xlink:href="note-514.01.204-06a" xml:space="preserve">60</note>
              </s>
            </p>
          </div>
        </div>
      </text>
    </echo>